Płatnik składek ma obowiązek – zgodnie z art. 41 ust. 4 ustawy z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (DzU nr 237, poz. 1656) – prowadzić:
- wykaz stanowisk pracy, na których są wykonywane w jego zakładzie prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze,
- ewidencję pracowników wykonujących tego rodzaju prace, za których musi opłacać składki na Fundusz Emerytur Pomostowych (FEP).
Pracodawca musi ponadto powiadomić pracowników, że wpisał ich do tej ewidencji.
Osoba, której płatnik nie uwzględnił w tym rejestrze, a która wykonuje pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, może szukać pomocy w Państwowej Inspekcji Pracy, składając skargę.
Płatnik przekazuje do ZUS informacje o liczbie stanowisk pracy w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze w deklaracji rozliczeniowej. Natomiast dane dotyczące pracowników umieszczonych w ewidencji musi przekazywać na druku ZUS ZSWA „Zgłoszenie danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze". Informacje za dany rok kalendarzowy podsumowuje w tym formularzu i przesyła do ZUS do 31 marca następnego roku kalendarzowego.
Czujne oko PIP
Jednym z zadań Inspekcji Pracy jest kontrola ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze. Mówi o tym art. 10 ust. 1 pkt 9a ustawy z 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (tekst jedn. DzU z 2012 r., poz. 404).
Art. 11a tej ustawy wskazuje z kolei, że właściwe organy PIP są uprawnione do nakazania pracodawcy, aby:
- umieścił podwładnego w ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze,
- wykreślił go z tej ewidencji albo
- sporządził korektę dokonanego wpisu w tym rejestrze.
Zmiana w orzecznictwie
W początkowym okresie obowiązywania art. 11a ustawy o PIP jej organy dokonywały merytorycznej oceny charakteru pracy wykonywanej przez osoby zatrudnione na określonym stanowisku, aby móc ją zakwalifikować jako tę, która wypełnia (bądź nie) kryteria wymienione w art. 3 ust. 1–3 ustawy o emeryturach pomostowych. Akceptowały to sądy administracyjne.
Jednak od 2011 r. orzecznictwo sądów w tej kwestii zaczęło ulegać zmianie. W wyroku z 19 kwietnia 2011 r. (I OSK 1969/10) Naczelny Sąd Administracyjny uznał, że organy inspekcji pracy nie mają prawnych podstaw do dokonywania wiążących ustaleń lub badań w zakresie wykazywania, czy określone stanowisko pracy spełnia wymogi przewidziane przez ustawę o emeryturach pomostowych do umieszczenia w rejestrze takich stanowisk. NSA podkreślił, że organy PIP pozostają właściwe jedynie w sprawach, w których kwalifikacja pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze nie jest sporna. W razie sporu właściwy do dokonania takiej kwalifikacji jest ZUS, a następnie sąd powszechny.
Takie stanowisko zostało poparte w kolejnych orzeczeniach NSA – w uchwale z 13 listopada 2012 r. (I OPS 4/12), wyroku z 11 grudnia 2012 r. (I OSK 51 l/121) oraz z 4 stycznia 2013 r. (I OSK 908/12).
Szykują się zmiany
Mając na uwadze ugruntowaną już linię orzeczniczą oraz wystąpienia kierowane do resortu pracy i polityki społecznej zarówno przez rzecznika praw obywatelskich, jak i głównego inspektora pracy, w których postulowano przeprowadzenie nowelizacji w celu rozszerzenia kompetencji władczych PIP, Ministerstwo Pracy przygotowało projekt ustawy z 13 stycznia 2015 r. o zmianie ustawy o PIP oraz ustawy o emeryturach pomostowych. 28 stycznia br. trafił on do uzgodnień międzyresortowych.
W uzasadnieniu do projektu ustawy ministerstwo wskazuje, że proponowane rozwiązania mają na celu rozszerzenie zadań PIP o kontrolę prowadzonego przez pracodawcę wykazu stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze na podstawie art. 41 ust. 4 pkt 1 ustawy o emeryturach pomostowych. Wymaga to zmian w art. 10 ust. 1 pkt 9a i art. 11a ustawy o PIP.
Projekt zakłada rozszerzenie uprawnień PIP o możliwość nakazania pracodawcy:
- umieszczenia stanowiska pracy, na którym wykonywane są prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w wykazie stanowisk, o którym mowa w art. 41 ust. 4 pkt 1 ustawy o emeryturach pomostowych,
- wykreślenia stanowiska z tego wykazu,
- sporządzenia korekty wpisu dokonanego w tym wykazie,
- umieszczenia pracownika w ewidencji osób wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze,
- wykreślenia pracownika z tej ewidencji,
- sporządzenia korekty wpisu dokonanego w tym rejestrze.
Wejście w życie tych zmian spowoduje, że skarga pracownika wnoszona w trybie art. 41 ust. 6 ustawy o emeryturach pomostowych, mająca uzasadnione merytorycznie podstawy, odniesie skutek przez umieszczenie pracownika w ewidencji osób wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze zarówno wtedy, gdy stanowisko, na którym wykonuje on swoją pracę, znajduje się już w wykazie stanowisk, jak i gdy pracodawca go tam nie uwzględnił.
Z uwagi na ochronę interesów ubezpieczonych związanych z ich późniejszym ubieganiem się o emeryturę pomostową proponuje się, aby kontrola prawidłowości wykazu i ewidencji, o których mowa w art. 41 ust. 4 ustawy o emeryturach pomostowych, mogła się odbywać również z urzędu.
Projekt ustawy został 26 marca br. rekomendowany Radzie Ministrów. W trakcie konsultacji międzyresortowych uwzględniono w nim uwagę prezesa ZUS, aby pracownik miał możliwość złożenia skargi do PIP także w przypadku nieumieszczenia jego stanowiska pracy w wykazie stanowisk, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Przyjęcie tej uwagi wymusiło inną zmianę – zobowiązanie pracodawców do przekazywania podwładnym informacji o treści wykazu stanowisk pracy. Nie wiadomo jednak, czy, kiedy i w jakiej postaci ustawa ostatecznie wejdzie w życie.
