Niewypłacalność jednego z dłużników spowoduje, że wierzyciel nie będzie mógł dochodzić spełnienia świadczenia w przypadającej na niego części od pozostałych dłużników. Analogicznie, kiedy dłużnik zaspokoi tylko część wierzycieli, pozostali nie będą mogli żądać regresu od tych, którzy świadczenie otrzymali. Świadczenie jest podzielne, jeżeli może być spełnione częściowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości. Będzie to zatem świadczenie pieniężne oraz generalnie świadczenie rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku. Świadczenie zaś oznaczone co do tożsamości (a więc zawierające jego cechy indywidualizujące) ma charakter niepodzielny. Istotne jest także to, że dopuszczalne jest wyłączenie w umowie stron podzielności zobowiązania. Aby stwierdzić, że świadczenie jest niepodzielne, musi zachodzić sytuacja, że jego spełnienie w częściach doprowadzi do zmiany przedmiotu lub wartości, i to w stopniu istotnym. Ocena zaś, czy taka sytuacja zaistniała, zależy od okoliczności konkretnego przypadku >>patrz przykład 1.

Przykład 1.

Pani Rita zobowiązana jest do wydania paniom Oldze i Michalinie wózka widłowego MSA-456, rok produkcji 2013. Pani Rita nie może zatem wydać którejkolwiek z wierzycielek tylko określonych modułów owego wózka, ponieważ miałoby to negatywny wpływ nie tylko na jego wartość, ale przede wszystkim na właściwości techniczne, czyniąc tę rzecz niezdatną do użytku.

Dłużnicy zobowiązani do świadczenia niepodzielnego są odpowiedzialni za spełnienie świadczenia jak dłużnicy solidarni. Odpowiednie stosowanie oznacza obowiązek uwzględnienia odmienności obu stosunków. Reguła więc z art. 366 § 1 k.c., iż wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, jest ograniczona, ponieważ wierzyciel nie może żądać części świadczenia niepodzielnego >>patrz przykład 2.

Przykład 2.

Panie Justyna i Izabela są zobowiązane do wydania pani Alicji tokarki wieloskrzydłowej B-711, rok produkcji 2011. Ta ostatnia zatem może domagać się wydania owej rzeczy albo łącznie od obu pań, albo tylko od pani Justyny, albo wyłącznie od pani Izabeli. Nie jest jednak dopuszczalne żądanie wydania jedynie części tej tokarki.

W braku odmiennej umowy dłużnicy zobowiązani do świadczenia podzielnego są odpowiedzialni za jego spełnienie solidarnie, jeżeli wzajemne świadczenie wierzyciela jest niepodzielne. Umowa stron może więc określić zobowiązanie dłużników jako podzielne i upoważnić do odbioru świadczenia wzajemnego od wierzyciela tylko jednego z nich. W braku takiego kontraktu dłużnicy będą odpowiadać solidarnie. Przedmiotowe rozwiązanie zabezpiecza interesy wierzyciela, który spełniając własne świadczenie z umowy wzajemnej, zyskuje ewentualność żądania całego świadczenia od wszystkich dłużników >> patrz przykład 3–4.

Przykład 3.

Sytuacja jak w przykładzie 2, z tą różnicą, że to pani Alicja jest zobowiązana do wydania paniom Justynie i Izabeli tokarki wieloskrzydłowej B-711, rok produkcji 2011, za kwotę 90 tys. zł. Panie zawarły umowę, że wydanie opisanego przedmiotu nastąpi do rąk pani Izabeli, która zobowiązana jest uiścić na rzecz pani Alicji kwotę 90 tys. zł (a nie np. jedynie połowę tej sumy, tj. 45 tys. zł). Jest to dopuszczalne.

Przykład 4.

Sytuacja jak w przykładzie nr 3, przy czym nie zawarto opisanej w tymże przykładzie umowy. Pani Alicja może zatem się domagać zapłaty kwoty 90 tys. zł albo jej części solidarnie od pań Justyny i Izabeli albo tylko od jednej z nich. Do momentu zaś całkowitej spłaty owej sumy panie Justyna i Izabela pozostają solidarnie zobowiązane względem pani Alicji do jej uiszczenia.

Dłużnik, który spełnił świadczenie niepodzielne, może żądać od pozostałych dłużników zwrotu wartości świadczenia według tych samych zasad co dłużnik solidarny. Mianowicie: jeżeli jeden z dłużników spełnił świadczenie niepodzielne, treść istniejącego między współdłużnikami stosunku prawnego rozstrzyga o tym, czy i w jakich częściach może on żądać zwrotu jego wartości od współdłużników. Gdy jednak z treści tego stosunku nie wynika nic innego, dłużnik, który owo świadczenie spełnił, może żądać zwrotu w częściach równych >>patrz wzór pozwu nr 1 o zwrot wartości świadczenia niepodzielnego.

Jeżeli jest kilku wierzycieli uprawnionych do świadczenia niepodzielnego, każdy z nich może żądać spełnienia całego świadczenia >>patrz przykład 5. Jednak w razie sprzeciwu chociażby jednego z wierzycieli dłużnik zobowiązany jest świadczyć wszystkim wierzycielom łącznie albo złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego >>patrz przykład 6. Sprzeciw może być zatem zgłoszony jedynie do momentu, kiedy dłużnik nie spełnił jeszcze świadczenia. Po tej dacie zwolni się z zobowiązania i sprzeciw będzie bezprzedmiotowy. Należy podkreślić, iż sprzeciw kieruje się do dłużnika, a nie do pozostałych wierzycieli. Do czasu zgłoszenia sprzeciwu każdy z wierzycieli ma prawo wystąpić z pozwem, od momentu jego wyrażenia zaś legitymację czynną mają wszyscy wierzyciele występujący łącznie. Spełnienie przez dłużnika świadczenia po zgłoszonym sprzeciwie do rąk jednego tylko wierzyciela traktowane będzie jako świadczenie do rąk osoby nieuprawnionej do jego przyjęcia. Wygaśnięcie zobowiązania nastąpi jedynie wówczas, gdy pozostali wierzyciele skorzystali z tego świadczenia lub potwierdzili jego odbiór.

Przykład 5.

Sytuacja jak w przykładzie 2, z tą różnicą, że oprócz pani Alicji wierzycielem jest również pani Inga, jedynym dłużnikiem zaś pani Justyna. Każda z wierzycielek może więc żądać wydania przez panią Justynę tokarki wieloskrzydłowej B-711, rok produkcji 2011.

Przykład 6.

Sytuacja jak w przykładzie 5. W e-mailu z 28 października 2014 r. pani Justyna powiadomiła panią Ingę, że 7 listopada br. zamierza wydać tokarkę wieloskrzydłową B-711, rok produkcji 2011, pani Alicji. W dniu 6 listopada 2014 r. pani Inga wysłała jednak do pani Justyny wiadomość elektroniczną z informacją, że nie życzy sobie, aby ww. przedmiot trafił do rąk pani Alicji (e-mail został odebrany przez panią Justynę w tym samym dniu). W opisanej sytuacji zatem dłużniczka może według własnego wyboru wydać ową rzecz obu wierzycielkom łącznie albo też wystąpić z wnioskiem o złożenie tokarki do depozytu sądowego.

Zwolnienie dłużnika z długu przez jednego z wierzycieli uprawnionych do świadczenia niepodzielnego nie ma skutku względem pozostałych wierzycieli. Analogicznie, jak przy solidarności wierzycieli, przy zdarzeniach pogarszających sytuację wyłączona jest reprezentacja wzajemna wszystkich wierzycieli >> patrz przykład 7.

Przykład 7.

Pani Kaja nie wydała w terminie pani Aleksandrze (jednemu z wierzycieli uprawnionych do świadczenia niepodzielnego) betoniarki wysokoobrotowej M-786. Z uwagi jednak na to, że panią Aleksandrę interesował już wtedy inny rodzaj betoniarki (od innego sprzedawcy), wysłała ona do pani Kai e-maila (31 października 2014 r.), w którym poinformowała, że zwalnia ją z obowiązku wydania betoniarki wysokoobrotowej M-786 i prosi o akceptację tego zwolnienia do 5 listopada 2014 r. do godz. 17.00, zaznaczając, że brak odpowiedzi w zakreślonym terminie zinterpretuje jako brak aprobaty, a obowiązek wydania ww. przedmiotu będzie istniał nadal. Pani Kaja w e-mailu z 3 listopada 2014 r. oświadczyła, że owo zwolnienie przyjmuje. Zwolnienie z długu pani Kai nie odnosi jednak skutku wobec pani Apolonii (tj. drugiego wierzyciela uprawnionego do świadczenia niepodzielnego).

Zwłoka dłużnika, jak również przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia względem jednego z wierzycieli uprawnionych do świadczenia niepodzielnego ma skutek względem pozostałych wierzycieli. Podobnie jak przy solidarności czynnej zwłoka czy opóźnienie dłużnika może dotyczyć zarówno zobowiązań terminowych, jak i bezterminowych. Dłużnik popada zatem w zwłokę czy opóźnienie z tą samą chwilą wobec wszystkich wierzycieli >> patrz przykłady 8–10.

Przykład 8.

Trzech wierzycieli uzgodniło z dłużnikiem, że wydanie wózka widłowego BNC– 9870-PL, rok produkcji 2012, nastąpi do rąk jednego z nich, tj. pani Olimpii, w ściśle określonym terminie. Ustalony czas zapłaty upłynął jednak bezskutecznie. Opóźnienie to zaś było spowodowane zawinionymi przez dłużnika okolicznościami. Dłużnik znajduje się zatem w zwłoce, co wywołuje skutek nie tylko względem pani Olimpii, ale również pozostałych dwóch wierzycieli.

Przykład 9.

Sytuacja jak w przykładzie 8. Dłużnik uznał na piśmie roszczenie (tj. obowiązek wydania wyżej opisanego wózka widłowego). Przedmiotowe pismo skierował do pani Klaudyny, jednego z wierzycieli. Uznanie roszczenia powoduje przerwanie biegu przedawnienia, które biegnie wówczas na nowo od daty owego uznania. Czynność ta odniesie więc skutek nie tylko względem pani Klaudyny, ale również wobec pań Olimpii i Kseni (tj. pozostałych wierzycieli).

Przykład 10.

Sytuacja jak w przykładzie 8. Pożar strawił budynek sądu rejonowego, do którego należało skierować powództwo o wydanie ww. wózka widłowego. Z uwagi zatem na to, iż zachodzi przypadek siły wyższej powodujący zawieszenie rozpoczętego biegu przedawnienia roszczenia o wydanie rzeczy oznaczonej co do tożsamości, owo zawieszenie będzie skutkować wobec wszystkich wierzycieli.

Jeżeli jeden z wierzycieli uprawnionych do świadczenia niepodzielnego przyjął świadczenie, to jest odpowiedzialny względem pozostałych wierzycieli według tych samych zasad co wierzyciel solidarny. Przy czym w związku z faktem, że przedmiot świadczenia jest niepodzielny, regres może ograniczać się tylko do ewentualności żądania części wartości tego świadczenia. W konsekwencji rozliczenie następuje w pieniądzu. Treść istniejącego między współwierzycielami stosunku prawnego rozstrzyga o tym, czy i w jakich częściach jest on odpowiedzialny względem pozostałych za zwrot wartości owego świadczenia niepodzielnego >>patrz wzór pozwu nr 2 o zwrot wartości świadczenia niepodzielnego.

Autorka jest adwokatem

podstawa prawna: art. 379–383 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 121)

podstawa prawna: art. 13 ust. 1 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jedn. Dz.U z 2014 r., poz. 1025)

podstawa prawna: art. 2 ustawy z 24 maja 1989 r. o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych (tekst jedn. DzU z 2011 r., nr 233, poz. 1381)

podstawa prawna: art. 17 pkt 4 oraz art. 27 § 1 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 1296)