Aktualnie obowiązujący art. 15 ustawy z 27 sierpnia 1997 r. ?o rehabilitacji zawodowej ?i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (tekst jedn. DzU z 2011 r. ?nr 127, poz. 721 ze zm.; dalej ustawa) jako podstawową obowiązującą inwalidów normę czasu pracy ustanawia ?8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo. Jest ona jednakowa dla wszystkich tych osób, bez względu na stopień niepełnosprawności.

Od tej zasady przewidziano wyjątek dotyczący osób zaliczonych do stopnia znacznego lub umiarkowanego. Obowiązujące ich normy zostają skrócone do 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo, gdy ?o takiej potrzebie zaświadczy na piśmie lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników, a w razie jego braku – medyk sprawujący opiekę nad niepełnosprawnym (art. 15 ust. 2 ustawy). Krótsze normy stosuje się od dnia przedstawienia w firmie zaświadczenia lekarskiego, ?a koszt tych badań ponosi pracodawca (art. 15 ust. 2a ?i ust. 4 ustawy).

Bez nocek i nadgodzin

Aktualnie jest więc tak, że norma czasu pracy dla wszystkich niepełnosprawnych to ?8 godzin na dobę i 40 godzin na tydzień. Jest więc taka sama, jaka obowiązuje również pracowników pełnosprawnych.

Jednak wobec osób z orzeczoną niepełnosprawnością normy te mają sztywny charakter. To oznacza, że inwalidzie nie można zaplanować więcej niż 8 godzin pracy ?w dobie czy pięć dni pracy ?w tygodniu. Ustawodawca nie dopuszcza bowiem równoważenia takich przekroczeń w skali okresu rozliczeniowego.

Trybunał zakwestionował

Taki stan prawny obowiązuje od 1 stycznia 2012 r. Przed tą datą zatrudnienie pracowników niepełnosprawnych w obniżonych normach było zasadą. To ich przedłużenie do wartości obowiązujących ogół pracowników stanowiło wyjątek, wymagający uzyskania zgody lekarza profilaktyka lub sprawującego opiekę nad niepełnosprawnym.

Wkrótce zasady obowiązujące do 31 grudnia 2011 r. zostaną przywrócone. Powodem jest uznanie niekonstytucyjności art. 15 ust. 2 ustawy ?o rehabilitacji w zakresie, ?w jakim uzależnia on stosowanie skróconego czasu pracy od uzyskania przez niepełnosprawnego zaświadczenia lekarskiego o takiej potrzebie.

Jaka norma od 10 lipca

Wyrok TK (zob. ramka) wymusił zmianę przepisów ?o czasie pracy niepełnosprawnych i ponowne obniżenie obowiązującej ich co do zasady normy czasu pracy, tak jak to miało miejsce do końca 2011 r. Wprowadza je ustawa ?z 10 czerwca 2014 r. o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (DzU z 2014 r., poz. 877). W art. 15 ust. 2 przewiduje obligatoryjne skrócenie norm czasu pracy niepełnosprawnych w stopniu znacznym ?i umiarkowanym do 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo, bez uzależniania ich stosowania od decyzji lekarza. Uchyliła więc jednocześnie ust. 2a i 4 tego przepisu.

Problem w tym, że przepisy zmieniające wchodzą w życie po upływie 14 dni od dnia ich ogłoszenia w Dzienniku Ustaw, co nastąpiło 1 lipca br. i nie zawierają żadnych regulacji przejściowych. To zaś oznacza, że od 10 lipca – kiedy to przestaną obowiązywać dotychczasowe regulacje, do dnia wejścia w życie znowelizowanych przepisów, tj. do 16 lipca br., mamy lukę prawną. Nie oznacza to jednak dowolności ?w ustalaniu obowiązujących niepełnosprawnych o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności norm czasu pracy. Na mocy wyroku TK, art. 15 ust. 2 ustawy traci ?z 10 lipca br. moc obowiązującą jedynie w tej części, która uzależnia zastosowanie skróconego czasu pracy od uzyskania przez niepełnosprawnego zaświadczenia lekarskiego. Dlatego należy uznać, że obniżona norma pracy do 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo obejmuje wszystkich niepełnosprawnych o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności już od ?10 lipca, bez względu na to, czy posiadają zaświadczenia lekarskie wskazujące na celowość jej stosowania.

W praktyce oznacza to, że ?w zależności od tego, jakie dotychczas normy czasu pracy obowiązywały niepełnosprawnego o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, od 10 lipca nie może pracować dłużej niż ?7 godzin na dobę i 35 godzin na tydzień. Jeśli zatem przed tą datą przedłożył zaświadczenie lekarskie o celowości skrócenia mu dniówki roboczej, to od ?10 lipca nie trzeba zmieniać mu harmonogramu na lipiec. Jeśli jednak pracował po 8 godzin na dobę i 40 godzin na tydzień, to po 9 lipca będzie pracował krócej, co wiąże się z koniecznością ponownego przeliczenia obowiązującego go w lipcu br. wymiaru czasu pracy ?i zmianą harmonogramu.

Przykład

Pracodawca zatrudnia dwóch pracowników niepełnosprawnych o umiarkowanym stopniu, ?z których tylko jeden posiadał zaświadczenie od lekarza profilaktyka o celowości stosowania wobec niego skróconych norm czasu pracy. Układając pod koniec czerwca br. harmonogram dla obu inwalidów na lipiec 2014 r., pracodawca zaplanował jednemu z nich ?184 godziny pracy (tj. 23 dni ?po 8 godz.), a drugiemu 161 godzin pracy (tj. 23 dni po 7 godz.). W związku ze skróceniem norm czasu pracy dla wszystkich niepełnosprawnych o znacznym ?i umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, szef musi od 10 lipca zmienić grafik jedynie pierwszemu pracownikowi i od tego dnia zaplanować mu pracę po 7 godzin dziennie. To zaś powoduje konieczność przeliczenia obowiązującego go w lipcu wymiaru czasu pracy ?i ustalenia cząstkowego wymiaru obowiązującego go od 1 do ?9 lipca, kiedy to stosowano ?do niego jeszcze podstawową dobową normę czasu pracy ?(8 godzin). W powyższym przedziale czasowym przypada jeden pełny tydzień i dwa dni tzw. wystające poza przypadające od poniedziałku do piątku. Zatem ?w myśl art. 130 § 1 k.p. wymiar ten wyniesie:

(1 tydz. × 40 godz.) + (2 dni ?× 8 godz.) = 40 godz. + 16 godz. ?= 56 godz.

Nie ma natomiast potrzeby przeliczania wymiaru czasu pracy pracownika, którego obowiązywała dotychczas 7-godzinna norma czasu pracy. Data 10 lipca br. nie dokonuje bowiem w niej zmiany.

Krótszy dzień pracy

Wszelkie wątpliwości ustaną ostatecznie 16 lipca 2014 r., kiedy to na mocy ustawy zmieniającej zostaną przywrócone zasady obowiązujące do ?31 grudnia 2011 r. Zgodnie ?z nimi norma czasu pracy pracowników niepełnosprawnych o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności wynosić będzie 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo, bez konieczności przedstawiania zaświadczenia lekarskiego.

Ponieważ wynikające z niej normy czasu pracy zaczną de facto obowiązywać od 10 lipca br., już teraz pracodawcy powinni pomyśleć nie tylko ?o przeliczeniu obowiązującego w lipcu pracowników o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności wymiaru czasu pracy, ale też ?o zmianie harmonogramów, które w myśl art. 129 § 3 k.p. musiały być ułożone i przekazane do wiadomości pracowników najpóźniej 23 czerwca br. Oczywiście konieczność taka wystąpi jedynie u tych inwalidów, których do 10 lipca br. – za zgodą lekarza profilaktyka – obowiązywała podstawowa 8-godzinna dobowa i 40-godzinna tygodniowa norma czasu pracy.

Agata Lankamer-Prasołek i ?Karol Lankamer są prawnikami, ?byłymi pracownikami PIP, ?aktualnie wspólnikami ?w firmie Pogotowie Kadrowe sp.j.

Krótsza dniówka z automatu

Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 13 czerwca 2013 r. (K 17/11, DzU z 2013 r., poz. 791) uznał za niezgodne z konstytucją podniesienie norm czasu pracy pracowników niepełnosprawnych ?do poziomu powszechnie obowiązującego. W ocenie TK możliwość wyjątkowego obniżenia norm czasu pracy osobom zaliczonym ?do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności powoduje, że ustawodawca pozostawił tę kwestię uznaniowej decyzji lekarza, nie przewidując od niej żadnej drogi odwoławczej. Zmiana ta jest niekorzystna dla inwalidów, którzy z reguły muszą włożyć więcej wysiłku w wykonanie tej samej pracy co osoba zdrowa. Jednocześnie zakłóca mechanizm ich zatrudniania, sprawnie funkcjonujący przez wiele lat.

Zrównanie norm czasu pracy osób pełno- i niepełnosprawnych wynikające z art. 15 ust. 1 i 2 ustawy spowodowało, że drugi z tych przepisów musiał – zdaniem TK – zostać uznany za niezgodny ?z wyrażoną w art. 2 konstytucji zasadą sprawiedliwości społecznej oraz nałożonym na władze publiczne w jej art. 69 obowiązkiem udzielania pomocy osobom niepełnosprawnym. Jednocześnie Trybunał odroczył utratę mocy obowiązującej art. 15 ust. 2 omawianej ustawy w zakresie, w jakim uzależnia zastosowanie skróconego czasu pracy od uzyskania przez niepełnosprawnego zaświadczenia lekarskiego, na 12 miesięcy od dnia publikacji tego wyroku, czyli do 10 lipca 2014 r.

Dla niektórych pełna dniówka

Po zmianie przepisów nie zmieni się zasada, że skrócone normy czasu pracy nie mają zastosowania do osób:

? ?zatrudnionych przy pilnowaniu,

? ?którym pozwoli na to lekarz przeprowadzający badanie profilaktyczne lub – w razie jego braku – lekarz sprawujący opiekę nad tą osobą i wyda dla pracodawcy stosowne zaświadczenie.

W tych dwóch przypadkach nie obowiązuje też zakaz pracy w nocy ?i w godzinach nadliczbowych.

Przykład

Pracodawca z poprzedniego przykładu musi 10 lipca ponownie przeliczyć wymiar czasu pracy i zmienić harmonogram pierwszemu ?z niepełnosprawnych pracowników. Nie korzystał on ze skróconych norm czasu pracy, dlatego od 1 do 9 lipca 2014 r. ?pracował po 8 godz., a od 10 lipca ma pracować po 7 godzin. To oznacza, że obowiązujący go wymiar czasu pracy w lipcu wyniesie ?168 godz., tj.:

? od 1 do 9 lipca:

(1 tydz. × 40 godz.) + (2 dni × 8 godz.) = 40 godz. + 16 godz. = 56 godz.

? od 10 do 31 lipca:

(3 tygodnie × 35 godz.) + (1 dzień × 7 godz.) = 105 godz. + 7 godz. = 112 godz.

Nie ma natomiast potrzeby przeliczać wymiaru czasu pracy ani modyfikować harmonogramu niepełnosprawnemu, który do 10 lipca br. korzystał ze skróconych norm czasu pracy, gdyż te pozostają niezmienione.

W związku z powyższym harmonogram czasu pracy na lipiec 2014 r. dla obu pracowników będzie wyglądał następująco: (patrz: tabela)