Umorzenie udziałów w spółce ?z o.o. oraz odpowiadające mu umorzenie akcji w spółce akcyjnej jest stosunkowo częstą formą wyjścia wspólnika ze spółki. Do niedawna niosło ono ze sobą nie tylko możliwość opuszczania spółki bez konieczności znalezienia nabywcy na posiadane jednostki uczestnictwa, ale także związane było z preferencyjnym opodatkowaniem takiej transakcji.

Obecnie sposób opodatkowania umorzenia udziałów ?w spółkach kapitałowych zależy od wybranego sposobu jego przeprowadzenia. W celu podatkowego zoptymalizowania tego typu działań należy zatem zapoznać się z różnicami występującymi na gruncie prawa handlowego oraz ustaw podatkowych. Aby osiągnąć najlepszy efekt, konieczna może być również uprzednia zmiana umowy lub statutu spółki.

Wygaśnięcie praw ?i obowiązków

Konsekwencją umorzenia jest likwidacja objętych tą procedurą jednostek uczestnictwa (udziałów lub akcji). Przestają one zatem istnieć, ?a wraz z nimi wszelkie prawa ?i obowiązki z nimi związane. ?W przypadku więc, gdy umorzenie dotyczy wszystkich udziałów danego wspólnika, ?z chwilą dojścia umorzenia do skutku wygasa więź korporacyjna łącząca go ze spółką. Nie jest wszakże niemożliwe, aby procedurą tą objąć jedynie część jednostek uczestnictwa. W takim przypadku wygasają jedynie prawa i obowiązki związane ?z unicestwianymi udziałami.

Od praw i obowiązków związanych z jednostkami uczestnictwa (np. prawo głosu, prawo do dywidendy, obowiązek wnoszenia dopłat itp.) należy odróżnić prawa i obowiązki związane z osobą udziałowca. Osoba taka zachowa je tak długo, jak długo będzie wspólnikiem spółki, niezależnie od liczby posiadanych udziałów. Umorzenie obejmujące jedynie część jednostek uczestnictwa nie będzie więc miało wpływu na uprawnienia i obowiązki osobiste wspólnika.

Podstawową konsekwencją umorzenia udziałów jest konieczność obniżenia kapitału zakładowego. Pojawi się również obowiązek złożenia w sądzie rejestrowym aktualnej listy wspólników, która będzie uwzględniała liczbę udziałów po umorzeniu. W sytuacji zaś, gdy wspólnik był wpisany do rejestru, a wartość jego udziałów spadła poniżej 10 proc. kapitału zakładowego, będzie on podlegać  wykreśleniu z Krajowego Rejestru Sądowego.

Na kapitał zakładowy w spółkach z o.o. oraz akcyjnych składają się poszczególne udziały lub akcje.

Co z tego wynika

Umorzenie części z nich wiązać się więc może z koniecznością obniżenia wysokości kapitału zakładowego.

W spółce z o.o. XYZ, w której wspólnicy posiadają ?100 udziałów, umorzono ?20 z nich. Spowodowało ?to konieczność obniżenia ?kapitału zakładowego spółki do równowartości 80 udziałów.

Sytuacja taka nie wystąpi jedynie wtedy, gdy umorzenie następuje z tzw. czystego zysku albo bez wynagrodzenia. Pod pojęciem czystego zysku należy rozumieć zysk netto, zysk? z lat ubiegłych oraz zysk zatrzymany w kapitałach rezerwowych po pomniejszeniu ?o kwotę straty netto, straty z lat ubiegłych, ale tylko w zakresie, w jakim nie znajdują one pokrycia w pozycjach kapitałów własnych.

Obniżenie kapitału zakładowego zależy zatem od sposobu sfinansowania wynagrodzenia wypłacanego wspólnikowi, którego jednostki uczestnictwa są likwidowane. Jeśli w spółce brak jest środków własnych na wypłatę takiego wynagrodzenia, a wspólnik nie rezygnuje ?z niego, to niezbędne jest obniżenie kapitału zakładowego ?i wypłacenie wspólnikowi uzyskanych w ten sposób kwot. W innych sytuacjach, tj. gdy spółka może zaspokoić roszczenie udziałowca z czystego zysku, bądź gdy umorzenie następuje nieodpłatnie, obniżenie kapitału nie jest konieczne.

Postępowanie konwokacyjne

Z obniżeniem kapitału zakładowego wiąże się również tzw. postępowanie konwokacyjne. Jest to procedura mająca chronić wierzycieli spółki przed zmniejszeniem się jej aktywów. Z tych względów zarząd spółki ma obowiązek niezwłocznie ogłosić uchwalone obniżenie kapitału zakładowego, wzywając jednocześnie wierzycieli spółki do wniesienia sprzeciwu w terminie trzech miesięcy, licząc od dnia ogłoszenia, jeżeli nie zgadzają się na obniżenie. Wierzyciele, którzy w tym terminie zgłosili sprzeciw, powinni być przez spółkę zaspokojeni lub zabezpieczeni (np. przez ustanowienie na ich rzecz zastawu rejestrowego, hipoteki, poręczenia, przewłaszczenia na zabezpieczenie itp.). Wierzycieli, którzy sprzeciwu nie zgłosili, uważa się za zgadzających się na obniżenie kapitału zakładowego.

Procedury tej nie stosuje się, jeżeli mimo obniżenia kapitału zakładowego nie zwraca się wspólnikom kwot wpłaconych na kapitał zakładowy, a równocześnie z obniżeniem kapitału zakładowego następuje jego podwyższenie co najmniej do pierwotnej wysokości. Procedura taka pozwala na dokapitalizowanie spółki, gdyż środki pochodzące z obniżenia nie są zwracane wspólnikom, którzy dodatkowo, chcąc objąć udziały w podwyższonym następczo kapitale zakładowym, muszą je pokryć nowym wkładem. Może ona być także wykorzystywana do przyjęcia do spółki nowego wspólnika bez konieczności zmiany wysokości kapitału zakładowego.

Uwaga na minimalną wysokość kapitału

Decydując się na umorzenie związane z obniżeniem kapitału zakładowego, należy pamiętać, że kapitał zakładowy po obniżeniu nie może być niższy niż przewidziana w kodeksie spółek handlowych jego minimalna wysokość (dla spółki z o.o. jest to 5000 zł, a dla spółki akcyjnej 100 000 zł).