Mowa o zwolnieniu od kosztów sądowych oraz o ustanowieniu darmowego profesjonalnego pełnomocnika (adwokat, radca prawny). Na przywileje te mogą jednak liczyć tylko te firmy, których rzeczywiście nie stać na opłacenie kosztów sądowych czy na wynajęcie prawnika, a pomoc jest potrzebna. To oznacza, że z dochodzenia sprawiedliwości nie warto od razu rezygnować, nawet gdy kasa firmowa jest pusta.

Kogo wydatki nie  przerażą

Na zwolnienie od ponoszenia kosztów sądowych może liczyć nie tylko przysłowiowy Kowalski, ale także przedsiębiorca prowadzący jednoosobową działalność czy niewielką firmę. Nie dostanie go jednak z urzędu, bo sąd, po pierwsze, nie domyśli się, że taka jest potrzeba, po drugie – nie ma takiej możliwości.

Co zatem trzeba zrobić? Złożyć oświadczenie, że przedsiębiorca nie jest w stanie ponieść kosztów sądowych bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Oświadczenie powinno obejmować dokładne dane ?o stanie rodzinnym, majątku ?i dochodach. W kwietniu tego roku zmienił się wzór oświadczenia, teraz jest jeszcze dokładniejsze. Trzeba w nim podać bardziej szczegółowe dane. Postulowali o to od dawna sędziowie.

Jaka biżuteria

Przedsiębiorca w oświadczeniu wskazuje więc nie tylko, jakie nieruchomości posiada, ale podaje też adres, gdzie się one znajdują. Przy majątku wskazać należy tytuł prawny (a więc czy jest to własność, czy użytkowanie wieczyste). Trzeba również podać, czy posiada się oszczędności (wpisując ich wartość na rachunku bankowym), polisy inwestycyjne, wierzytelności (ze wskazaniem kwoty). Trzeba podać też w oświadczeniu inne przedmioty wartościowe (ruchomości) o wartości wyższej niż 5 tys. zł (samochody, maszyny, urządzenia elektroniczne, ale też biżuterię itp.). Trzeba również szczegółowo wskazać dochód i źródła utrzymania, a także zobowiązania i stałe wydatki.

Do wniosku należy dołączyć dokumenty stwierdzające stan materialny np. zaświadczenie o zarobkach. W przypadku przedsiębiorców konieczne jest wykazanie, że nie ma się dostatecznych środków na poniesienie kosztów sądowych np. za pomocą wyciągu z rachunku bankowego. Pamiętajmy jednak, że brak środków na rachunku nie może być krótkotrwały.

Częściowo ?lub w całości

Sąd może przyznać zwolnienie od kosztów sądowych w całości lub częściowo. To drugie może polegać na zwolnieniu od poniesienia albo ułamkowej lub procentowej ich części, albo określonej ich kwoty, albo niektórych opłat lub wydatków. Może też polegać na przyznaniu zwolnienia co do pewnej części roszczenia lub co do niektórych roszczeń dochodzonych łącznie; roszczenia te, lub ich części, sąd oznacza w postanowieniu o przyznaniu częściowego zwolnienia od kosztów sądowych.

Przedsiębiorca, częściowo zwolniony od kosztów sądowych, obowiązany jest uiścić opłaty oraz ponieść wydatki w takiej wysokości, jaka nie jest objęta zwolnieniem przyznanym przez sąd.

Wniosek o przyznanie zwolnienia od kosztów sądowych zgłasza przedsiębiorca na piśmie lub ustnie do protokołu w sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona lub już się toczy. Wniosek może być bowiem złożony w toku całego postępowania.

Mogą nas sprawdzić

Pamiętajmy, że kłamstwo nie popłaca. Sąd może zarządzić dochodzenie, jeżeli na podstawie okoliczności sprawy lub oświadczeń strony przeciwnej poweźmie wątpliwości, co do istotnego stanu majątkowego przedsiębiorcy domagającego się zwolnienia od kosztów sądowych lub z niego korzystającego. Jaki będzie miało to skutek, wiadomo: sąd cofnie przyznane zwolnienie. Sąd może cofnąć przyznane zwolnienie od kosztów również wtedy, gdy się okaże, że okoliczności, na podstawie których je przyznał, nie istniały lub przestały istnieć.

W obu wypadkach przedsiębiorca będzie obowiązany do uiszczenia wszystkich opłat. Na tym jednak nie koniec. Okazuje się bowiem, że przedsiębiorcę, który uzyskał zwolnienie od kosztów sądowych, na podstawie podania świadomie nieprawdziwych okoliczności, sąd może skazać na grzywnę do 1 tys. zł.

Kto dostaje adwokata

Jedynie przedsiębiorca zwolniony przez sąd od kosztów sądowych w całości lub części może zgłosić wniosek o ustanowienie dla niego adwokata lub radcy prawnego z urzędu. Sąd uwzględni wniosek, jeżeli udział adwokata lub radcy prawnego w sprawie uzna za potrzebny.

Przy ocenie, czy adwokat jest potrzebny, sąd bierze pod uwagę charakter sprawy, jej skomplikowanie zarówno pod względem faktycznym, jak i prawnym, możliwości strony, jej umiejętności jasnego i zrozumiałego formułowania swojego stanowiska, korzystania z pouczeń. To zaś oznacza, że nie wystarczy samo przeświadczenie strony, że nie poradzi sobie z prowadzeniem procesu, jeśli podejmowane przez nią czynności wskazują, że jest w stanie przedstawić swoje stanowisko zarówno w pismach procesowych, jak i ustnie na rozprawie.

Potwierdza to postanowienie Sądu Najwyższego z 6 grudnia 2012 r. (IV CZ 125/12). Sąd stwierdził, że uwzględnienie wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego zachodzi przede wszystkim w sytuacji, gdy strona ta jest nieporadna, przez co należy rozumieć sytuację, w której nie potrafi w zrozumiały i poprawny sposób przedstawić swojego stanowiska procesowego oraz nie ma podstawowej orientacji w regułach rządzących procesem cywilnym.

Jeśli sąd odmówi ustanowienia adwokata lub radcy prawnego, to – podobnie jak w przypadku zwolnienia od kosztów sądowych – przedsiębiorca będzie mógł napisać zażalenie do sądu wyższej instancji.

Termin do wniesienia zażalenia wynosi tydzień. Liczy się go od doręczenia postanowienia, a gdy przedsiębiorca nie zażądał w odpowiednim terminie doręczenia postanowienia zapadłego na rozprawie – od ogłoszenia postanowienia.

Pamiętajmy, że jeśli sąd przyzna adwokata lub radcę z urzędu, przedsiębiorca nie będzie mógł powiedzieć, że chce, by reprezentowała nas konkretna osoba. Sąd zwróci się bowiem o wyznaczenie adwokata lub radcy do właściwej rady adwokackiej lub okręgowej izby radców prawnych.

Wpływ na tok postępowania

Kodeks postępowania cywilnego w art. 124 mówi, że zgłoszenie wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego, jak również wniesienie środka odwoławczego od odmowy ich ustanowienia, nie wstrzymuje biegu toczącego się postępowania, chyba że chodzi o ustanowienie pełnomocnika dla powoda na skutek wniosku zgłoszonego w pozwie lub przed wytoczeniem powództwa. Ten sam przepis mówi jednak, że sąd może wstrzymać rozpoznanie sprawy aż do prawomocnego rozstrzygnięcia wniosku i w związku z tym nie wyznaczać rozprawy, a wyznaczoną odwołać lub odroczyć.

Z kolei w przypadku ustanowienia adwokata lub radcy prawnego na wniosek zgłoszony przed upływem terminu do wniesienia zażalenia, dla którego sporządzenia ustawa wymaga zastępstwa prawnego przez adwokata lub radcę prawnego, sąd doręcza ustanowionemu pełnomocnikowi odpis postanowienia z urzędu, a termin do wniesienia zażalenia na postanowienie biegnie od dnia jego doręczenia. Jeżeli strona prawidłowo zażądała doręczenia postanowienia z uzasadnieniem, odpis postanowienia doręcza się pełnomocnikowi z uzasadnieniem.

W razie ustanowienia adwokata lub radcy prawnego na wniosek zgłoszony przed upływem terminu do wniesienia skargi kasacyjnej przez stronę, która prawidłowo zażądała doręczenia orzeczenia z uzasadnieniem, sąd doręcza ustanowionemu adwokatowi lub radcy prawnemu orzeczenie z uzasadnieniem z urzędu, a termin do wniesienia skargi kasacyjnej biegnie od dnia doręczenia pełnomocnikowi orzeczenia z uzasadnieniem.

Prośba nic nie kosztuje

Od wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych i ustanowienie adwokata oraz od ewentualnego zażalenia na odmowę zwolnienia ?z kosztów lub ustanowienia adwokata – nie pobiera się opłat sądowych.

Zwolnienie od kosztów sądowych i ustanowienie adwokata lub radcy prawnego nie zwalnia przedsiębiorcy od obowiązku zwrotu kosztów przeciwnikowi.

Zgłoszenie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych lub ustanowienie adwokata lub radcy prawnego, jak również wniesienie środka odwoławczego od odmowy zwolnienia od kosztów sądowych nie wstrzymuje biegu toczącego się postępowania ?(z pewnymi wyjątkami). Sąd może jednak wstrzymać rozpoznanie sprawy, aż do prawomocnego rozstrzygnięcia wniosku, i w związku z tym nie wyznaczać rozprawy, a wyznaczoną – odwołać lub odroczyć.

Decyzję poprzedza szczegółowa ocena

Punktem odniesienia  oceny możliwości finansowych strony domagającej się ustanowienia adwokata lub radcy prawnego ?z urzędu wcale nie muszą być stawki określone w rozporządzeniach ministra sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat ?za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu oraz ?w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu. To dlatego, że wysokość wynagrodzenia jest ustalana indywidualnie między pełnomocnikiem a klientem.

O braku możliwości poniesienia kosztów wynagrodzenia profesjonalnego pełnomocnika nie świadczy fakt, że strona posiada wartościowe przedmioty albo dysponuje środkami finansowymi, ?ale wydaje je na inne cele, niemieszczące się w pojęciu koniecznego utrzymania, np. opłaty za telewizję kablową czy spłatę rat pożyczki konsumpcyjnej wykorzystanej na wyjazd wakacyjny.