Zaraz po odebraniu przedsiębiorcy zezwolenia na prowadzenie danego rodzaju działalności gospodarczej kara pieniężna jest najdotkliwszą sankcją za naruszenie przepisów prawa administracyjnego.
Kary pieniężne różnią się od grzywien wymierzanych niekiedy przez organy administracji w trybie przepisów ?o postępowaniu w sprawach ?o wykroczenia. Organom (np. Państwowej Inspekcji Pracy) przysługują niekiedy uprawnienia do ścigania w sprawach o wykroczenia, dzięki czemu mogą nakładać grzywny w drodze mandatów karnych. Grzywny takie podlegają regułom prawa karnego i wykroczeniowego, tj. zasadzie winy, regułom przedawnienia oraz odpowiedzialności osoby fizycznej (czyli np. kierownika zakładu). Mandat karny nałożony przez organ administracji można kwestionować tak jak mandaty nakładane przez funkcjonariuszy policji, czyli poprzez odmowę przyjęcia mandatu i skierowanie sprawy o ukaranie do sądu.
Inaczej jest w przypadku administracyjnych kar pieniężnych. Są one nakładane w drodze decyzji administracyjnej, a ich adresatem nie jest osoba fizyczna, lecz przedsiębiorca (np. spółka). Takie kary potrafią być nieraz bardzo dotkliwe. Przykładowo przedsiębiorca wprowadzający do obrotu artykuły rolno-spożywcze zafałszowane jest karany karą pieniężną sięgającą nawet 10 proc. przychodów w roku poprzednim. W przypadku przedsiębiorców osiągających znaczne przychody przy jednocześnie niskiej marży nałożenie takiej kary może pozbawić go jakiegokolwiek zysku.
Bezwzględna odpowiedzialność
Kary pieniężne nakładane są na przedsiębiorców w związku z obiektywnym naruszeniem przepisów prawa administracyjnego, najczęściej regulujących daną działalność gospodarczą. W przeciwieństwie do odpowiedzialności karnej odpowiedzialność administracyjna nie jest z reguły uzależniona od zawinienia. Brak winy, czyli niemożność przypisania przedsiębiorcy choćby lekkomyślności czy niedbalstwa przy naruszeniu przepisów, nie zwalnia z kary. Kluczowy jest już sam stan niezgodności z prawem. Odpowiedzialność z tytułu administracyjnych kar pieniężnych jest zatem dla przedsiębiorców bezwzględniejsza niż np. odpowiedzialność z tytułu wykroczeń czy nawet odpowiedzialność karna (której w wielu przypadkach można uniknąć, wykazując brak winy).
Donos i kontrola
Warunkiem nałożenia kary jest ustalenie przez organ administracji, że przedsiębiorca naruszył określone przepisy prawa, a ich naruszenie jest sankcjonowane karą pieniężną. Organ może czerpać wiedzę o naruszeniu z każdego źródła, a postępowanie ?w sprawie nałożenia kary wszczynane jest z urzędu. ?W rzeczywistości organy administracji mają ograniczone możliwości samodzielnego stwierdzenia niezgodnego ?z prawem działania przedsiębiorcy. W praktyce są dwa źródła takiej wiedzy organu. Po pierwsze, informacja od podmiotu trzeciego (czyli popularny „donos") – w naszej rzeczywistości prawnej jest to działanie najzupełniej legalne. Po drugie, wyniki kontroli prowadzonej u przedsiębiorcy (np. sanitarnej).
Odrębne postępowanie
Często kontrolę przeprowadza ten sam organ, który wymierza potem karę, czasami jednak są to dwa oddzielne organy – jednemu przysługują uprawnienia kontrolne, drugiemu kompetencja do nakładania kary. Postępowanie kontrolne i postępowanie administracyjne w sprawie nałożenia kary to jednak dwa oddzielne postępowania. Organ nie może więc nałożyć kary jako bezpośredniej konsekwencji kontroli, ale musi wszcząć odrębne postępowanie.
Siła protokołu
Należy jednak pamiętać, że organ będzie dążył do oparcia przeważającej części ustaleń na protokole z kontroli, który ma walor dokumentu urzędowego. Dlatego bardzo ważna jest aktywność przedsiębiorcy w toku samej kontroli, wpływanie na kształt protokołu oraz wniesienie do niego ewentualnych zastrzeżeń. Warto także pilnować prawidłowości prowadzonej kontroli, gdyż zgodnie z regulacją art. 77ust. 6 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej dowody uzyskane przez organ w toku kontroli niezgodnie ?z prawem, jeśli miały wpływ na wynik kontroli, nie mogą stanowić dowodu w dalszych postępowaniach. Protokół ?z kontroli nie musi być też jedynym dowodem w postępowaniu – wszystko zależy od inicjatywy dowodowej przedsiębiorcy.
Brak winy, czyli niemożność przypisania przedsiębiorcy choćby lekkomyślności czy niedbalstwa, nie zwalnia z kary pieniężnej
Według uznania?i zgodnie z widełkami
Kara nakładana jest w drodze decyzji administracyjnej. Zazwyczaj przepisy przewidują widełki w wysokości kar, np. do 10 tys. zł. W takich przypadkach poziom kary nałożonej decyzją zależy od uznania organu – nie musi on wymierzać kary w maksymalnej wysokości. Niekiedy ustawy zawierają tzw. dyrektywy wymiaru kary, tj. organ musi wziąć pod uwagę przy jej wymiarze np. dotychczasowe postępowanie przedsiębiorcy, stopień szkodliwości naruszenia czy też stopień zawinienia. W tym ostatnim przypadku brak winy oczywiście nie pozwoli uniknąć kary, ale może zmniejszyć jej wysokość. Często przepisy nie dostarczają jednak wskazówek, czym ma się kierować organ przy wymiarze kary. Nie znaczy to, że wyznacza on poziom kary w sposób zupełnie dowolny. Nawet orzekając ?w granicach uznania, organ musi wyważyć interes publiczny i słuszny interes strony. Może zaistnieć sytuacja, ?w której realizacja interesu publicznego nie wymaga nakładania kary w maksymalnej wysokości i wystarczająca będzie niższa, odpowiadająca słusznemu interesowi karanego. Przedsiębiorca powinien więc zwracać uwagę organowi na okoliczności uzasadniające miarkowanie wysokości kary.
Jak kwestionować
Od decyzji o nałożeniu kary służy odwołanie do organu wyższej instancji (lub wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy). Zgodnie z zasadą dwuinstancyjności przedsiębiorca może na tym etapie podnosić wszystkie argumenty co do zasadności kary, jej wysokości, a także zgłaszać nowe wnioski dowodowe i kwestionować wiarygodność dotychczas przeprowadzonych dowodów. Ten etap kończy się wydaniem decyzji ostatecznej, w której organ utrzymuje nałożoną karę, umarza postępowanie w sprawie kary ewentualnie zmienia jej wysokości. Od takiej decyzji służy skarga do sądu administracyjnego, który bada zgodność z prawem wydanej decyzji. Sąd ten nie ma jednak możliwości zmiany wysokości nałożonej kary. W razie uwzględnienia skargi uchyla decyzję, a sprawa jest ponownie rozpoznawana przez organ. Na etapie skargi do sądu administracyjnego zwykle trudno przekonać sąd, że decyzja narusza prawo ze względu na nadmierną wysokość kary.
O czym powinien pamiętać przedsiębiorca
- ?Należy aktywnie uczestniczyć w postępowaniu kontrolnym i starać się wpływać na kształt protokołu z kontroli, względnie wnosić do niego zastrzeżenia.
- ?W postępowaniu toczącym się przed organami administracji trzeba przedstawić wszystkie dowody i argumenty przemawiające za niezasadnością kary lub jej obniżeniem, gdyż nie będzie na to miejsca przed sądem administracyjnym.
- ?Kluczowe jest też aktywne uczestnictwo przedsiębiorcy lub jego pełnomocnika w przesłuchaniach świadków, biegłych, oględzinach miejsc, pomieszczeń, rzeczy.
- ?Jeśli naruszenie prawa przez przedsiębiorcę było ewidentne, to skarżąc decyzję o nałożeniu kary do sądu administracyjnego, należy się skupić na uchybieniach proceduralnych organu.
- ?Przepisy niekiedy przewidują zastosowanie do niektórych kar pieniężnych regulacji dotyczących zobowiązań podatkowych. Do takiej kary pieniężnej będą więc stosowane przepisy o odsetkach za zwłokę, ale też dotyczące przedawnienia zobowiązania podatkowego oraz możliwości odroczenia jego spłaty, rozłożenia na raty, udzielenia ulg w spłacie czy nawet umorzenia zobowiązania.
- ?Kary pieniężne nie stanowią kosztu uzyskania przychodu ?w rozumieniu przepisów podatkowych, a więc nie zmniejszają podstawy opodatkowania.
Michał ?Jabłoński, senior associate ?w Kancelarii Dentons
Warto pamiętać, że wysokość kary określana jest w granicach uznania administracyjnego, a sądy, bez szczególnego powodu, ?nie są chętne, aby ingerować w rozstrzygnięcia o takim charakterze, skupiając się zwykle na uchybieniach proceduralnych (np. wadliwe ustalenia faktyczne). Sąd administracyjny nie prowadzi także własnego postępowania dowodowego, oceniając jedynie ustalenia ?w tym zakresie dokonane przez organ. Dlatego dla podważania nałożonej kary bardzo istotne jest wykazanie przez przedsiębiorcę ?jak najszerszej inicjatywy dowodowej na etapie postępowania ?przed organem, a także przedstawienie w tej fazie wszystkich argumentów przemawiających za niezasadnością nałożenia kary, względnie wskazujących na potrzebę miarkowania jej wysokości.