Konwersja wierzytelności na kapitał zakładowy to przekształcenie przysługującej wierzycielowi wobec spółki wierzytelności na udziały w podwyższonym przez spółkę kapitale zakładowym.

Dwa sposoby

Omawiana konstrukcja może być opisywana bądź z punktu widzenia wierzyciela spółki, i wówczas będzie to konwersja wierzytelności na udziały, bądź z punktu widzenia spółki dłużniczki i wówczas będzie konwersją długu na kapitał zakładowy.

W pierwszym przypadku – konwersja wierzytelności na udziały w podwyższonym kapitale zakładowym oznacza dla wierzyciela rezygnację z przysługującej mu wierzytelności wobec spółki w zamian za udziały w podwyższonym kapitale zakładowym. Roszczenie wierzyciela będące przedmiotem wkładu wygasa w drodze konfuzji.

W drugim przypadku – konwersja długu na kapitał zakładowy oznacza dla spółki dłużniczki umorzenie własnego długu w zamian za nabycie statusu wspólnika spółki lub, jeżeli był już wcześniej wspólnikiem, to powiększeniu ulega ilość lub wielkość posiadanych przez niego udziałów.

Pomimo pewnych wątpliwości praktyki, jak i orzecznictwa konwersji wierzytelności, można dokonać na dwa sposoby poprzez: wniesienie wierzytelności niepieniężnej w drodze aportu do spółki oraz konwersji w drodze umownego potrącenia wzajemnych wierzytelności pieniężnych zgodnie z przepisami kodeksu spółek handlowych, która stanowi sposób uproszczony sposób wniesienia wkładu pieniężnego na podwyższony kapitał zakładowy, a jej dokonanie jest jednoznaczne z wykonaniem obowiązku wniesienia wkładu pieniężnego do spółki (nieaportowe podwyższenie kapitału zakładowego). Tak rozumiany sposób dokonania konwersji potwierdził wyrokiem z 14 grudnia 2004 r. Naczelny Sąd Administracyjny (FSK 2066/04), wskazując, iż o tym, czy konwersja wierzytelności przysługującej wspólnikowi wobec spółki na udziały przybierze postać wkładu pieniężnego lub niepieniężnego, decyduje uchwała zgromadzenia wspólników.

Zmiana rubryk

W ujęciu prawa bilansowego konwersja wierzytelności na udziały to nic innego jak operacja na pasywach spółki polegająca na przeniesieniu konwertowanej wierzytelności z obejmującej dług spółki rubryki „zobowiązania" do kategorii „kapitał zakładowy". W wyniku tak przeprowadzonej operacji księgowej o wartość konwertowanej wierzytelności pomniejszone zostają zobowiązania spółki, a kapitał zakładowy ulega powiększeniu.

Propozycje układowe upadłego

Prawo upadłościowe i naprawcze w zakresie upadłości z możliwością zawarcia układu wskazuje jako jedną z przykładowych propozycji układowych konwersję wierzytelności na udziały lub akcje.  Tak rozumiana konwersja wierzytelności na udziały lub akcje może być propozycją skierowaną przez dłużnika w stosunku do jego wierzycieli, lecz może być także propozycją samych wierzycieli sformułowaną do dłużnika. O ile w pierwszym przypadku można  mówić o klasycznym układzie, jako że swoista propozycja układowa dla swojej mocy potrzebuje konsensusu, o tyle w drugim przypadku może stanowić drogę bez wyjścia dla dłużnika, który chce zachować dalszy byt spółki.

Prawomocnie zatwierdzony układ przewidujący konwersję wierzytelności na udziały spółki upadłej zastępuje określone w kodeksie spółek handlowych czynności związane z podwyższeniem kapitału zakładowego i objęciem udziałów. Układ wraz z odpisem prawomocnego postanowienia o zatwierdzeniu układu stanowi podstawę wpisu podwyższenia kapitału zakładowego spółki do krajowego rejestru sądowego. Użyte przez ustawodawcę wyrażenie „czynności związane z podwyższeniem kapitału zakładowego" w praktyce może rodzić wiele problemów, a w szczególności to, czy należy je interpretować tylko jako czynności konieczne do podwyższenia kapitału zakładowego czy też jako czynności, które muszą być dokonane „przy okazji" w związku z podwyższeniem. Wydaje się, że pierwsza interpretacja wskazanego wyrażenia wydaje się właściwa, a samo rozszerzenie zakresu poza jego literalne brzmienie stanowiłoby obejście powszechnie obowiązujących przepisów prawa. Zasadą w podwyższaniu kapitału zakładowego w sytuacji konwersji wierzytelności na udziały należy uznać zmianę umowy spółki oraz zwołanie zgromadzenia wspólników. Nie ma wątpliwości, ze te czynności zastępuje prawomocnie zatwierdzony układ. Ponadto wydaje się, że do takich czynności możemy zaliczyć również umowy potrącenia wzajemnych wierzytelności zawierane pomiędzy spółką a jej wierzycielami

Niebezpieczna praktyka

Dotychczas konwersja wierzytelności poprzez zobowiązanie nowego udziałowca spółki do pokrycia udziałów wkładem pieniężnym, a następnie umowne potrącenie wzajemnych wierzytelności pieniężnych przysługujących spółce wobec wierzyciela, oprócz swojej ogromnej zalety, jaką był brak konieczności ogłoszenia upadłości likwidacyjnej spółki, przynosiła także wymierne efekty na gruncie przepisów podatkowych. Jest to obecnie jeden ze sposobów przeprowadzenia optymalizacji podatkowej. Do tej pory w rozumieniu organów podatkowych oraz orzecznictwa wojewódzkich sądów administracyjnych potrącenie wzajemnych wierzytelności z tytułu objęcia udziałów za wkład pieniężny nie powoduje po stronie podatnika negatywnych konsekwencji podatkowych – wyrok wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z 10 maja 2013 r. III SA/Wa 3497/12).

Ta niekwestionowana do tej pory praktyka została wywrócona do góry nogami przez ostatnie interpretacje organów podatkowych (interpretacja dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie IPPB3/423-337/?13-2/AG), dodatkowo potwierdzona orzeczeniem wydanym przez wojewódzki sąd administracyjny w Warszawie 14 listopada 2012 r., III SA/Wa 427/12, w którym to sąd wskazał, że „konwersja wierzytelności na kapitał zakładowy – niezależnie od jej kwalifikacji dokonanej na gruncie prawa cywilnego, tj. jako potrącenia zawsze będzie związana z wniesieniem do spółki wkładu niepieniężnego".

Kwestię charakteru wkładu w przypadku potrącenia wierzytelności weźmie wkrótce pod lupę NSA, a sam charakter rozstrzygnięcia może mieć kluczowe znaczenie dla dalszego kształtowania praktyki orzeczniczej oraz interpretacyjnej.

—Marcin Śledzikowski, ?prawnik z Kancelarii Prawnej Schampera, Dubis, Zając ?i Wspólnicy sp.k. z Wrocławia