Jednym ze środków karnych, który może zostać orzeczony przez sąd m.in. wobec nieuczciwego przedsiębiorcy, jest zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej (art. 39 pkt 2 k.k.).

Stanowisko nie dla każdego

Jak przewiduje art. 41 § 1 k.k. sąd może orzec zakaz zajmowania określonego stanowiska albo wykonywania określonego zawodu, wyłącznie wówczas, gdy sprawca nadużył przy popełnieniu przestępstwa stanowiska lub wykonywanego zawodu. Zakaz ten może zostać orzeczony także, gdy sprawca przestępstwa okazał, że dalsze zajmowanie stanowiska lub wykonywanie zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym prawem.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 1 lutego 1989 r. (V KRN 308/88) nadużycie zawodu lub stanowiska wyraża się w popełnieniu umyślnego przestępstwa świadczącego o tym, że sprawca wykorzystał wykonywany zawód do popełnienia przestępstwa. W praktyce sprowadza się to do tego, że sprawca co prawda działa formalnie w ramach swoich uprawnień, ale umyślnie działa sprzecznie z zasadami wykonywania tego zawodu lub obowiązującym prawem lub wykorzystuje uprawnienia zawodowe przy popełnieniu przestępstwa.

Do orzeczenia zakazu z art. 41 § 1 k.k. sąd powinien ustalić i wskazać związek pomiędzy brakiem kwalifikacji, wymaganych umiejętności lub cech niezbędnych do dalszego zajmowania stanowiska lub wykonywania zawodu, a popełnionym przestępstwem.

Ten środek karny może zostać orzeczony zarówno wówczas, gdy sprawca popełnił przestępstwo umyślne, jak i wówczas, gdy jego czyn popełniony został nieumyślnie. Przepisy k.k. nie wskazują dokładnego katalogu przestępstw, za popełnienie których może zostać orzeczony  omawiany zakaz. W praktyce oznacza to, że praktycznie za każde przestępstwo może on zostać orzeczony. Oczywiście w przypadku przedsiębiorców najczęściej ten środek karny nakładany jest gdy sprawca popełni jedno z przestępstw gospodarczych, przeciwko mieniu, czy przeciwko wiarygodności dokumentów.

Orzekając zakaz, sąd powinien wskazać jego zakres przedmiotowy, a więc powinien wskazać, jakiego stanowiska albo zawodu on dotyczy. Zakaz ten nie może być bowiem abstrakcyjny. Jak wskazał SN w uchwale z 18 września 2001 r. (I KZP 18/01) w przypadku zakazu wykonywania określonego zawodu, sąd nie może podzielić go lub ograniczyć do wykonywania tylko niektórych czynności.

Biznes trzeba zlikwidować

Zgodnie natomiast z art. 41 § 2 k.k. sąd może orzec zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej tylko w razie skazania za przestępstwo popełnione w związku z prowadzeniem takiej działalności. Dodatkowo ze sposobu działania sprawcy musi wynikać, że dalsze prowadzenie przez niego działalności gospodarczej będzie zagrażało istotnym dobrom chronionym prawem. Działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły (art. 2 ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej).

Do orzeczenia tego środka karnego niezbędne jest wykazanie związku pomiędzy popełnionym przestępstwem a prowadzeniem działalności gospodarczej oraz prowadzeniem działalności gospodarczej a znacznym prawdopodobieństwem naruszenia istotnych dóbr prawnych.

Na orzeczenie tego zakazu nie mają wpływu takie okoliczności jak osobiste cechy sprawcy. Środek ten zawsze jest bowiem związany ściśle z charakterem przypisanego czynu, tj. z konkretną działalnością gospodarczą. Także i w tym przypadku sąd, decydując się na orzeczenie tego zakazu, musi precyzyjnie wskazać zakres przedmiotowy tego zakazu, a więc określić, jakiej dokładnie działalności gospodarczej on dotyczy. W konsekwencji sąd nie może wskazać w wyroku, że ogólnie zakazuje prowadzenia działalności gospodarczej. Obowiązek taki potwierdził SN w wyroku z 24 kwietnia 2007 r. (IV KK 114/07).

Podobnie jak w przypadku zakazu zajmowania określonego stanowiska albo wykonywania określonego zawodu, także i zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej może zostać orzeczony w przypadku skazania za przestępstwo popełnione zarówno umyślnie jak i nieumyślnie.

Nawet może to być 10 lat

Decyzja o orzeczeniu zakazu zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej zawsze należy do sądu. Nałożenie tych zakazów jest bowiem fakultatywne, co w praktyce oznacza, że sąd ma możliwość, a nie obowiązek, wydania orzeczenia w tym zakresie.

Zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej może zostać orzeczony wyłącznie na czas oznaczony. Zgodnie z art. 43 k.k. okres ten wynosi od roku do 10 lat. Okres ten biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia. Środek karny obowiązuje także w trakcie wykonywania kary pozbawienia wolności, jednak czasu tego nie zalicza się na poczet okresu, na jaki orzeczono środek karny w wyroku.

Za przestępstwa karne skarbowe

W toku prowadzenia biznesu przedsiębiorcy oraz inne osoby związane z tym biznesem narażeni są także na popełnienie jednego z przestępstw skarbowych. Powinni pamiętać, że za przestępstwa skarbowe, w tym przeciwko obowiązkom podatkowym grożą kary: grzywny, ograniczenia wolności i pozbawienia wolności. Możliwość zastosowania sankcji za popełnienie przestępstwa skarbowego nie wyczerpuje się jednak w wymierzeniu kary. Obok niej na przedsiębiorcę może być także nałożony środek karny. Jednym z nich jest zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej, wykonywania określonego zawodu lub zajmowania określonego stanowiska (art. 22 § 2 pkt 5 kodeksu karnego skarbowego).

W przypadku przestępstw skarbowych zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej, jako środek karny, może zostać orzeczony przez sąd tylko wtedy, gdy kodeks tak stanowi. Zgodnie z art. 34 § 1 k.k.s. sąd może orzec zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej w wypadkach określonych w art. 38 § 1 i 2 k.k.s., czyli przy zastosowaniu nadzwyczajnego obostrzenia kary. Ponadto ten środek karny może zostać orzeczony w razie skazania sprawcy za przestępstwo skarbowe określone w art. 34 § 2 k.k.s. >patrz ramka.

Inaczej niż w przypadku popełnienia przestępstwa z kodeksu karnego, w przypadku popełnienia jednego z przestępstw karnych-skarbowych, sąd może orzec zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej, wykonywania określonego zawodu lub zajmowania określonego stanowiska od roku maksymalnie do pięciu lat, a nie do 10 lat jak jest w kodeksie karnym.

podstawa prawna: ustawa z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (DzU nr 88, poz. 553 ze zm.)

podstawa prawna: ustawa z 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy (tekst jedn. DzU z 2013 r. poz. 186 ze zm.)

Arkadiusz Jaraszek, asesor Prokuratury Rejonowej Warszawa-Ochota

Przedsiębiorcy i inne osoby działające w imieniu spółek i prowadzące ich sprawy, które wchodzą w konflikt z prawem, w tym dopuszczają się przestępstw gospodarczych, powinni pamiętać o tym, że nałożenie na nich kary grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności, to niejedyne negatywne sankcje prawne, jakie mogą ich spotkać. Oprócz kar, sądy mogą bowiem stosować również środki karne.

Środek karny jest dodatkową dolegliwością wymierzaną sprawcy przestępstwa lub wykroczenia, obok lub niekiedy zamiast kary. Środek karny realizuje cele uboczne postępowania karnego, które nie mogą być w sposób dostateczny uwzględnione przez sąd w razie poprzestania na wymierzeniu samej kary. Chodzi tu przede wszystkim o względy prewencji ogólnej i szczególnej oraz cele kompensacyjne w postaci wynagrodzenia pokrzywdzonemu szkody wyrządzonej czynem zabronionym. Wyjątkowo środek karny pełni funkcję kary, gdy nawet najniższy możliwy jej wymiar byłby zbyt surowy (art. 59 kodeksu karnego).

Jakie rodzaje przestępstw

Oto przestępstwa karno-skarbowe, za które grozi zakaz prowadzenia działalności gospodarczej:

- uchylanie się od opodatkowania, nieujawnianie właściwemu organowi przedmiotu lub podstawy opodatkowania lub nieskładanie deklaracji, przez co podatnik naraża podatek na uszczuplenie (art. 54 § 1 k.k.s.),

- firmanctwo (art. 55 § 1 k.k.s.),

- składanie deklaracji lub oświadczenie z podaniem nieprawdy lub zatajeniem prawdy albo niedopełnienie obowiązku zawiadomienia o zmianie objętych nimi danych, przez co podatnik naraża podatek na uszczuplenie – tzw. oszustwo podatkowe (art. 56 § 1 k.k.s.),

- przestępstwa związane z nielegalnym wydawaniem, sprowadzaniem na terytorium RP, produkowaniem czy nieoznaczaniem wyrobów akcyzowych (art. 63 k.k.s.),

- przestępstwa związane z nielegalnym produkowaniem wina i innego alkoholu oraz brakiem oznakowania znakami akcyzy (art. 64 k.k.s.),

- paserstwo wyrobów akcyzowych (art. 65 § 1 k.k.s.),

- wadliwe oznaczenie wyrobów akcyzowych (art. 66 § 1 k.k.s.),

- podrabianie lub przerabianie znaków akcyzy, a także przygotowanie do popełnienia tego przestępstwa (art. 67 § 1 i 2 k.k.s.),

- uchybienie obowiązkowi oznakowania towarów akcyzowych (art. 68 § 1 i 2 k.k.s.),

- uchybienie obowiązkom związanym ze szczególnym nadzorem podatkowym (art. 69 § 1–3 k.k.s.),

- naruszenie warunków zastosowania procedury zawieszenia poboru akcyzy w składzie podatkowym (art. 69a §1 k.k.s.),

- bezprawny obrót znakami akcyzy (art. 70 § 1,2 i 4 k.k.s.),

- nieterminowe rozliczenie stanu zużycia znaków akcyzy (art. 72 k.k.s.),

- naruszenie warunku zwolnienia od oznaczania wyrobu znakiem akcyzy (art. 73 § 1 k.k.s.),

- zmiana przeznaczenia wyrobu akcyzowego (art. 73a § 1 k.k.s.),

- wprowadzenie w błąd organu podatkowego (art. 76 § 1 k.k.s.),

- nieterminowa wpłata podatku przez płatnika lub inkasenta (art. 77 § 1 k.k.s.),

- zaniedbanie obowiązku poboru podatku lub pobór go w mniejszej kwocie przez płatnika (art. 78 §1 k.k.s.),

- naruszenie zasad wpłaty, poboru, wykorzystania dotacji lub subwencji (art. 82 par. 1 k.k.s.),

- udaremnienie lub utrudnianie prowadzenia kontroli podatkowej (art. 83 par. 1 k.k.s.),

- wyłudzenie zezwolenia lub koncesji oraz posługiwanie się wyłudzonym dokumentem (art. 85 par. 1 i 2 k.k.s.),

- przemyt celny (art. 86 § 1 i 2 k.k.s.),

- oszustwo celne (art. 87 § 1 i 2 k.k.s.),

- niewywiezienie przedmiotu objętego odprawą celną (art. 88 §1 i 2 k.k.s.),

- naruszenie warunku zwolnień od cła lub ograniczeń pozataryfowych (art. 89 § 1 i2 k.k.s.),

- usunięcie towaru lub środka przewozowego spod nadzoru celnego (art. 90 § 1 i 2 k.k.s.),

- paserstwo celne (art. 91 §1 k.k.s.),

- spowodowanie nienależnego zwrotu lub umorzenia należności celnej (art. 92 §1 k.k.s.),

- rażące naruszenie przepisów prawa celnego w zakresie prowadzenia agencji celnej, działalności wolnego obszaru celnego, składu wolnocłowego lub celnego (art. 93 k.k.s.),

- wyłudzenie zezwolenia dewizowego (art. 97 § 1 i 2 k.k.s.),

- rozporządzenie przez rezydenta wartościami dewizowymi lub krajowymi bez zezwolenia (art. 100 § 1 k.k.s.),

- nielegalne transakcje obrotu dewizowego przez nierezydenta z kraju trzeciego (art. 101 § 1 k.k.s.),

- nabycie rzeczy w krajach trzecich pomimo braku zezwolenia dewizowego (art. 102 § 1 k.k.s.),

- działalność w kraju trzecim bez zezwolenia (art. 103 § 1 k.k.s.),

- naruszenie przepisów dotyczących kontroli dewizowej (art. 104 § 1 k.k.s.),

- rozliczenia pieniężne w obrocie zagranicznym bez zezwolenia (art. 106c § 1 k.k.s.),

- prowadzenie działalności kantorowej bez zezwolenia (art. 106d  § 1 k.k.s.),

- przekaz pieniężny za granicę lub rozliczenia z pominięciem pośrednictwa banku (art. 106j § 1 k.k.s.),

- urządzanie lub prowadzenie gier i zakładów bez zezwolenia, a także uczestnictwo w zagranicznej grze lub zakładzie (art. 107 § 1_3 k.k.s.),

- urządzanie lub prowadzenie gier podlegających szczególnemu nadzorowi podatkowemu z uchybieniem obowiązków zabezpieczenia (art. 107a  § 1 k.k.s.),

- nielegalna sprzedaż losów lub innych dowodów udziału w grze (art. 110 k.k.s.). -

podstawa prawna: art. 34 § 2 kodeksu karnego skarbowego (tekst jedn. DzU z 2013 r. poz. 186 ze zm.)