Działalność gospodarcza może być wykonywana w różnorodnych formach prawnych. Jedną z nich, o szczególnym charakterze, stanowi tzw. spółka cywilna. Prowadzenie biznesu w tej formie jest stosunkowo popularne. Warto w związku z tym zwrócić uwagę na wybrane korzyści oraz zagrożenia związane ze spółką cywilną, których świadomość powinien mieć każdy przedsiębiorca rozważający skorzystanie z tej formy prawnej.

Bez zdolności i osobowości

Podstawowa różnica pomiędzy spółką cywilną a innymi spółkami (np. jawną lub partnerską) polega na tym, że spółka cywilna nie jest spółką prawa handlowego. Tym samym nie mają do niej zastosowania przepisy kodeksu spółek handlowych. Jest ona w rzeczywistości jedynie umową kilku wspólników – przedsiębiorców, regulowaną przepisami kodeksu cywilnego (zasadniczo w art. 860–875 kodeksu cywilnego).

Odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki ma charakter solidarny

W konsekwencji takiego charakteru spółki cywilnej nie ma ona zdolności prawnej ani osobowości prawnej. Zdolność prawną mają jedynie wspólnicy spółki. W praktyce oznacza to, że stroną zawieranych umów nie może być spółka cywilna (jak często ma to jednak miejsce w umowach), lecz wspólnicy prowadzący wspólnie działalność gospodarczą w formie spółki cywilnej.

Jak założyć

Dla powstania spółki cywilnej wystarcza zatem podpisanie stosownej umowy przez wspólników. Nie ma  potrzeby rejestracji spółki w Krajowym Rejestrze Sądowym. Każdy ze wspólników jest natomiast osobnym przedsiębiorcą, podlegającym obligatoryjnie wpisowi do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG). Jeżeli umowa spółki cywilnej jest tworzona przez osoby, które już są wpisane do CEIDG, konieczne jest złożenie wniosku o ujawnienie w ewidencji faktu zawiązania spółki.

Dwa warianty

Możliwe jest zastosowanie dwóch wariantów. Po pierwsze, przedsiębiorca może złożyć wniosek o zmianę dotychczasowego wpisu polegającą na wskazaniu, że od tej pory będzie prowadził działalność gospodarczą wyłącznie w formie spółki cywilnej. Korzyścią takiego rozwiązania jest m.in. to, że taki przedsiębiorca będzie w dalszym ciągu comiesięcznie odprowadzał tylko jedną składkę zdrowotną, jako wspólnik spółki cywilnej. Pewnym minusem może być natomiast brak możliwości prowadzenia działalności gospodarczej indywidualnie, tj. poza spółką cywilną (co nie wyklucza jednak innych form współpracy np. umowy o pracę). Oznacza to na przykład brak możliwości rozliczania formalnie kosztów uzyskania przychodu inaczej aniżeli tylko w ramach spółki cywilnej. Po drugie, przedsiębiorca może złożyć wniosek o zmianę dotychczasowego wpisu polegającą na wskazaniu, że od tej pory będzie prowadził działalność gospodarczą zarówno indywidualnie, jak i w formie spółki cywilnej. W takim przypadku będzie on mógł prowadzić działalność gospodarczą również indywidualnie i tak też rozliczać koszty uzyskania przychodu, jednak zobligowany będzie do płacenia podwójnej składki na ubezpieczenie zdrowotne. Niezależnie od tych obowiązków dotyczących CEiDG przy zakładaniu spółki cywilnej konieczne jest dopełnienie stosownych formalności również w urzędzie skarbowym (NIP) oraz w urzędzie statystycznym (REGON).

Podstawą jest zaufanie

Koniecznym warunkiem niezaburzonego prowadzenia działalności w formie spółki cywilnej jest duże zaufanie pomiędzy wszystkimi wspólnikami. Nie jest ona sugerowana osobom, które dobrze się nie znają; odradza się też tworzenia spółek cywilnych składających się z wielu wspólników.

Bez majątku wspólnego

Spółka cywilna nie ma swojego odrębnego majątku. Występuje jedynie tzw. wspólny majątek wspólników, wyodrębniony od ich majątków indywidualnych, który tworzy tzw. wspólność łączną. W konsekwencji, żaden ze wspólników nie może rozporządzać udziałem we wspólnym majątku wspólników ani udziałem w poszczególnych składnikach tego majątku. W czasie trwania spółki wspólnik nie może też domagać się podziału wspólnego majątku wspólników.

Jaka odpowiedzialność

Odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki ma charakter solidarny. Zatem za zobowiązania zaciągnięte przez jednego ze wspólników odpowiedzialność ponoszą wszyscy wspólnicy w taki sposób, że wierzyciel może zażądać spłaty zobowiązań, wedle swej woli, w całości lub w części, od wszystkich wspólników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna. Zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek ze wspólników (dłużników) zwalnia pozostałych. Przepisy regulujące odpowiedzialność wspólników spółki cywilnej mają charakter bezwzględnie obowiązujący (ius cogens), wobec czego wspólnicy nie mogą w umowie spółki ukształtować kwestii odpowiedzialności odmiennie, niż czyni to kodeks cywilny >patrz ramka.

Kto rządzi

Jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, każdy ze wspólników jest uprawniony do prowadzenia jej spraw  oraz jej reprezentowania samodzielnie w odniesieniu do tzw. spraw nieprzekraczających zakresu zwykłych czynności spółki. Wyjątek stanowią sytuacje, gdy którykolwiek ze wspólników wcześniej sprzeciwi się planowanej czynności innego wspólnika. Co do spraw przekraczających ten zakres, niezbędna jest uchwała wspólników podjęta jednomyślnie, chyba że wspólnicy wprowadzili mniejszą wystarczającą większość głosów. Przepisy nie definiują pojęcia „spraw nieprzekraczających zakresu zwykłych czynności spółki", jego rozumienie należy ustalać indywidualnie, uwzględniając, w szczególności, charakter danej czynności i zakres działania spółki. Dla uniknięcia sporów na tym tle warto, aby już w umowie spółki określić sprawy, które sami wspólnicy uznają za przekraczające zakres zwykłych czynności spółki. Korzystne jest też, ze względów praktycznych, ustalenie w umowie spółki, że w sprawach przekraczających zakres zwykłych czynności spółki decyzje podejmowane są większością głosów, a nie jednomyślnie.

Ważne powody

Każdy ze wspólników spółki cywilnej dysponuje pewnymi możliwościami jej opuszczenia. W przypadku gdy spółka została zawarta na czas nieoznaczony (a więc bez wskazania konkretnego okresu), każdy wspólnik może z niej wystąpić, wypowiadając swój udział na trzy miesiące naprzód na koniec roku obrachunkowego (art. 869 § 1 kc). Nie jest zatem możliwe wypowiedzenie z zachowaniem terminu wypowiedzenia w odniesieniu do umów spółek zawartych na czas oznaczony (np. na rok, na pięć lat). Przyjmuje się, że przywołany przepis ma zasadniczo charakter bezwzględnie obowiązujący, co oznacza, że wspólnicy nie mogą kwestii tej uregulować odmiennie w umowie spółki ani w uchwale wspólników. Mogą oni jedynie zmodyfikować kodeksowy termin wypowiedzenia. Natomiast zarówno w przypadku spółek zawartych na czas nieoznaczony, jak i zawartych na czas oznaczony w przypadku zaistnienia „ważnych powodów" każdy ze wspólników może wypowiedzieć swój udział bez zachowania terminów wypowiedzenia. Przepisy nie precyzują pojęcia „ważnych powodów", w związku z czym zaistnienie tej przesłanki należy oceniać zawsze indywidualnie, biorąc pod uwagę okoliczności konkretnej sprawy.

Lepiej na piśmie

W razie sporów pomiędzy wspólnikami kwestie te oceniać będzie sąd. Jeżeli w umowie spółki nie postanowiono inaczej, wówczas dla skuteczności wypowiedzenia nie jest wymagane zachowanie formy pisemnej. Stąd, w celu wzmocnienia pewności funkcjonowania w ramach spółki, sugeruje się, aby w umowie spółki zawrzeć postanowienie, iż wypowiedzenie udziału wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności. Oświadczenie o wypowiedzeniu musi zostać złożone pozostałym wspólnikom.

Można się dogadać

Wprawdzie przepisy art. 860–875 kc formułują zasady funkcjonowania spółki cywilnej, jednak znaczna część z tych zasad może zostać w umowie spółki ukształtowana w odmienny sposób, stosownie do woli wspólników. Bardzo istotnego znaczenia nabiera w tym kontekście, aby już na wczesnym etapie zakładania spółki (a więc zawierania umowy) wspólnicy dokładnie omówili i ukształtowali pożądane przez nich zasady funkcjonowania spółki. Do kwestii, które można uregulować odmiennie, niż przewiduje to kodeks cywilny, zalicza się w szczególności: