Rz: Jakie są zasady zatrudniania nieletnich?
Paweł Korus:
Zgodnie z art. 65 ust. 3 Konstytucji RP, stałe zatrudnianie dzieci do lat 16 jest zakazane. Formy i charakter dopuszczalnego zatrudniania określa ustawa. Analiza tego postanowienia prowadzi do wniosku, że zakaz stałego zatrudnienia dzieci do lat 16 jest bezwzględny. Ustawodawca konstytucyjny nie posłużył się bowiem zwrotem „wyjątki określa ustawa". Konstytucyjny zakaz stałego zatrudnienia dotyczy przy tym każdej formy jej wykonywania. Ustawa może jedynie regulować „niestałe" zatrudnianie dzieci do lat 16. Co więcej, postanowienia Konstytucji wyraźnie wskazują, że nie można domniemywać dopuszczalności zatrudnienia dzieci. Innymi słowy, jeżeli ustawa nie zezwala na „zatrudnianie" dzieci, jest ono niedopuszczalne. Trzeba jednak podkreślić, że przedstawiona wykładnia nie jest bezdyskusyjna.
Jakich formalności musi dochować przedsiębiorca, jeśli chce zaangażować dziecko do pracy?
Wyjątkowo dopuszczalne jest zawarcie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego w formie nauki zawodu lub przyuczenia do wykonywania określonej pracy z osobą, która nie ma ukończonych 16 lat (lecz ukończyła co najmniej 15). Wymaga to jednak zgody jej przedstawiciela ustawowego lub opiekuna oraz przedstawienia zaświadczenia lekarskiego stwierdzającego, że praca danego rodzaju nie zagraża jej zdrowiu. Konieczne jest też uzyskanie pozytywnej opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej, a w przypadku, gdy osoba ta nie ukończyła gimnazjum – także zezwolenia dyrektora gimnazjum, w którego obwodzie mieszka ta osoba, na spełnianie obowiązku szkolnego poza szkołą.
Kodeks pracy reguluje także, w art. 304
5
, kwestię zatrudnienia dziecka do ukończenia przez nie 16. roku życia. Jest ono dopuszczalne tylko przez podmiot prowadzący działalność kulturalną, artystyczną, sportową lub reklamową. Wymaga to uprzedniej zgody przedstawiciela ustawowego lub opiekuna tego dziecka, a także zezwolenia właściwego inspektora pracy. Inspektor wydaje zgodę na podstawie m.in. pozytywnej opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej dotyczącej braku przeciwskazań do wykonywania przez dziecko pracy lub innych zajęć zarobkowych, orzeczenia lekarza stwierdzającego brak przeciwskazań do wykonywania przez dziecko pracy lub innych zajęć zarobkowych a także opinii dyrektora szkoły, do której dziecko uczęszcza. Dokumenty te powinien przedstawić podmiot planujący zatrudnić nieletniego.
Czy są jakieś zasady zatrudniania niepełnoletnich powyżej 16. roku życia?
Kodeks pracy w dziale IX reguluje dopuszczalność zawierania umów o pracę z młodocianymi. Generalną zasadą jest, że musi on mieć ukończone 16 lat oraz co najmniej gimnazjum. Jeżeli młodociany pracownik nie posiada kwalifikacji zawodowych (co jest regułą) dopuszczalne jest zawarcie z nim jedynie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego albo umowy o pracę przy wykonywaniu prac lekkich (ich wykaz określa pracodawca po uzyskaniu zgody lekarza wykonującego zadania służby medycyny pracy; wymaga on także zatwierdzenia przez właściwego inspektora pracy).
Zawieranie umów z osobami, które ukończyły 16 lat, podlega także przepisom kodeksu cywilnego (a pośrednio też przepisom kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Dla ważności takiej umowy będzie więc wymagana zgoda przedstawiciela ustawowego (art. 17 k.c.).
Czy te same ograniczenia mają zastosowanie w przypadku, gdy praca odbywa się nieodpłatnie?
Kodeks pracy w art. 304
5
posługuje się zwrotem „wykonywanie pracy lub innych zajęć zarobkowych" należy przyjąć, że dotyczy to także pracy „nieodpłatnej". W związku z tym wszystkie wspomniane wcześniej ograniczenia mają zastosowanie także w przypadku, gdy praca dziecka odbywa się bez wynagrodzenia.
