Postępowanie przeciwko praktykom stosowanym przez bank przy okazji zawierania umów o kredyt konsumencki zostało wszczęte pod koniec ubiegłego roku. Zastrzeżenia urzędu antymonopolowego wzbudziły przede wszystkim postanowienia zawarte w formularzach informacyjnych i umowach oferowanych klientom.

Zgodnie z ustawą o kredycie konsumenckim (DzU z 2011r. nr 126, poz. 715 ze zm.) udzielający kredytu ma obowiązek udostępnić konsumentowi specjalny formularz informacyjny.

Obowiązkowe dane...

Tak stanowi art. 13 ustawy. Zgodnie z nim kredytodawca lub pośrednik kredytowy przed zawarciem umowy o kredyt konsumencki jest zobowiązany podać m.in. informacje o:

Identyczny szablon (wzorzec) formularza informacyjnego, jaki powinien być stosowany przez instytucje udzielające kredytów konsumenckich, ma tym ostatnim ułatwić porównywanie ofert. Chodzi o to, aby klient mógł się udać do kilku banków, parabanków lub SKOK-ów, uzyskać stosowne formularze i spokojnie przestudiować je w domu. Oczywiście nie ma na to żadnych szans, jeżeli instytucje takie określą w formularzu, że informacje w nich zawarte są wiążące przez kilka lub kilkanaście godzin.

... długo wiążące

A właśnie, jak wykazało prowadzone postępowanie, w ocenianym formularzu widniała informacja, że oferta obowiązuje wyłącznie w dniu jej sporządzenia. W opinii urzędu, jeden dzień na podjęcie decyzji o zaciągnięciu pożyczki jest niewystarczający, ponieważ uniemożliwia konsumentom porównanie otrzymanej oferty z innymi dostępnymi na rynku. To jednak nie jedyne naruszenie, na jakie UOKiK zwrócił uwagę. Kolejne dotyczyło postanowienia nakładającego na konsumenta obowiązek wystąpienia do banku z wnioskiem o zmniejszenie oprocentowania, jeżeli stopa procentowa ulegnie zmianie.

Zgodnie z prawem odsetki maksymalne nie mogą w stosunku rocznym przekraczać czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego (obecnie wynosi ona 4 proc, co daje maksymalne oprocentowanie na poziomie 16 proc.). Jeśli więc oprocentowanie kredytu lombardowego zmieni się, kredytodawcy muszą samodzielnie dostosować oprocentowanie udzielonych kredytów. To znaczy odpowiednio je zmniejszyć lub zwiększyć.

Tymczasem, jak wykazało postępowanie UOKiK, bank żądał od swoich klientów pisemnego wniosku z prośbą o zmniejszenie odsetek w przypadku obniżenia wskaźników NBP. Tym samym, zdaniem urzędu, bank, niezgodnie z prawem obarczył swoich klientów obowiązkiem monitorowania zmian wysokości wskaźników banku centralnego, przerzucając na konsumentów ciężar dostosowana oprocentowania do wymogów prawa.

Praktyka była nieuczciwa tym bardziej, że w przypadku zwiększenia stóp procentowych bank mógł samodzielnie podwyższać odsetki. Dlatego UOKiK uznał, że była to praktyka naruszająca zbiorowe interesy konsumentów.

Zwrot opłat

Wreszcie postępowanie urzędu wykazało także, że bank nie podawał wszystkich istotnych informacji odnoszących się do ewentualnej spłaty kredytu przed terminem wskazanym w umowie. Zgodnie z przepisami wcześniejsza spłata pożyczki powinna skutkować obniżeniem kosztów ubezpieczenia, prowizji, czy też odsetek. Natomiast w umowach zawieranych przez kontrolowaną instytucję zabrakło wyraźnego zapisu, że konsument ma prawo do ich rozliczenia oraz otrzymania zwrotu proporcjonalnej części, chociażby poniósł je przed tą spłatą.

Także w tym przypadku, w opinii UOKiK, brak precyzyjnej informacji ze strony firmy sprawiał, że konsumenci pozostawali w błędnym przekonaniu, co do zakresu przysługujących im praw. W efekcie mogli podejmować decyzje związane z przedterminową spłatą kredytu inne niż gdyby posiadali pełne informacje.

>Definicja umowy

Zgodnie z art. 3 ustawy o kredycie konsumenckim, przez umowę o taki produkt rozumie się umowę o kredyt w wysokości nie większej niż 255 550 zł albo równowartość tej kwoty w walucie innej niż waluta polska, który kredytodawca w zakresie swojej działalności udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia konsumentowi. Za umowę o kredyt konsumencki uważa się w szczególności:

Rozstrzygnie sąd

Opisywana decyzja nie jest prawomocna. Bank skorzystał z przysługującego mu prawa i odwołał się do sądu. Ten będzie musiał ocenić, czy rację ma przedsiębiorca, czy urząd antymonopolowy.

W szczególności będzie musiał rozstrzygnąć kwestię krótkiego okresu wiążącego charakteru informacji o warunkach kredytu. Ustawa o kredycie konsumenckim nie precyzuje bowiem, co należy rozumieć przez minimalny okres, w jakim informacja taka powinna być wiążąca. Warto więc zaznaczyć, że w tym przypadku UOKiK nie zarzucił bankowi naruszenia tej ustawy, ale powołał się na klauzulę generalną z ustawy o swobodzie działalności, zawartą w art. 17.

Bank stanął na stanowisku, że jeżeli do regulacji relacji konsument – kredytodawca uchwalono specjalną i kompleksową ustawę i bank nie narusza przepisów, w zakresie w niej uregulowanym, to bezpodstawne jest odwoływanie się do innych norm, w tym klauzul generalnych, które ze swej istoty są ocenne i nie powinny być stosowane w sytuacji istnienia norm szczególnych, które wyczerpująco regulują określone kwestie.

Skoro zatem szczególna ustawa regulacyjna, jaką jest ustawa o kredycie konsumenckim, zakreśla ramy niezbędnej ochrony interesów konsumentów, a bank działa zgodnie z tą ustawą, to nie może jednocześnie naruszać tych interesów, także w zakresie dobrych obyczajów, o których mowa w art. 17 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Jeżeli w obrocie prawnym funkcjonuje ustawa szczególna, która daje podstawy do oceny działania przedsiębiorcy, to brak jest podstaw aby w tym zakresie posługiwać się klauzulą generalną.

Z kolei UOKiK uzasadniając swoją decyzję wskazał m.in. na cel, któremu ma służyć wydanie konsumentom formularza. Został on określony w module nr 19 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE w sprawie umów o kredyt konsumencki.

Zgodnie z tą regulacją „w celu umożliwienia konsumentom podejmowania decyzji przy pełnej znajomości faktów powinni oni przed zawarciem umowy o kredyt otrzymać odpowiednie informacje na temat warunków i kosztów kredytu oraz swoich zobowiązań, które konsument może zabrać ze sobą i je rozważyć. A to wskazuje na to, że informacje w nich zawarte powinny mieć charakter wiążący przed dłuższy czas niż jeden dzień (Decyzja UOKiK nr RKT 19/2013).