Regulacja art. 321 k.p.c. wyraża podstawową zasadę wyrokowania dotyczącą przedmiotu orzekania. Stosownie do niej sąd jest związany żądaniem zgłoszonym przez powoda. Rozstrzygnięcie nie może więc dotyczyć przedmiotu jakościowo innego, w większym rozmiarze czy też być oparte na innej podstawie faktycznej niż wskazana w pozwie.

Odmiennie niż we wniosku

Naruszeniem zasady wynikającej z tego przepisu może być sytuacja, gdy:

- powód wnosi o ustalenie, że jest właścicielem określonej rzeczy, a sąd rozstrzyga, że jest jej posiadaczem,

- sąd zasądza na rzecz powoda odsetki ustawowe obok żądanej kwoty pieniężnej, mimo że powód o to nie wnosił,

- powód żąda zapłaty w oparciu o weksel, podczas gdy sąd uznaje zobowiązanie wekslowe za nieważne i rozstrzyga o konieczności zapłaty przez pożyczkobiorcę.

Naruszenia tych ogólnych reguł nie stanowi jednak oparcie wyroku na innej niż wskazana podstawie prawnej. Stanowisko takie wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z 16 września 2009 r. (II CSK 189/09).

Ogólne reguły procesu cywilnego przewidują, że sąd nie może wyrokować co do przedmiotu nieobjętego żądaniem pozwu ani orzekać ponad żądanie. Wyjątkiem są określone sprawy z zakresu prawa pracy. Uznał, że przyjęcie przez sąd innej podstawy rozstrzygnięcia niż wskazana przez strony nie tylko że nie stanowi wyjścia poza granice żądania wynikające z art. 321 § 1 k.p.c., ale stanowi zastosowanie niekwestionowanej w procesie cywilnym zasady „da mihi factum dabo tibi ius" (daj mi fakt, a dam ci prawo).

Wyjątki od tej reguły zostały określone w art. 45 § 2, art. 56 § 2 k.p. oraz art. 4771 k.p.c.

Pierwsze ze wskazanych odstępstw dotyczy uprawnień pracownika w razie nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wymówienia mu umowy przez pracodawcę.

NOWA OFERTA NA2025

Wiemy więcej,
niż mówi rynek

Zaprenumeruj

Nielegalne wymówienie

Podwładnemu przysługuje wówczas żądanie o orzeczenie bezskuteczności wypowiedzenia lub – w sytuacji gdy umowa uległa już rozwiązaniu – o przywróceniu do pracy na poprzednich warunkach albo o odszkodowaniu.

Taki pozew może złożyć pracownik zatrudniony na czas nieokreślony. To on decyduje o wyborze roszczenia. Jednak w sytuacji, gdyby uwzględnienie żądania uznania wypowiedzenia za bezskuteczne lub przywrócenia do pracy było niemożliwe lub niecelowe, sąd może orzec o odszkodowaniu.

Regulacja art. 45 § 2 k.p., dająca sądowi prawo do orzekania inaczej niż żądanie wskazane w pozwie, nie ma zastosowania w stosunku do pracowników:

- którym brakuje nie więcej niż cztery lata do osiągnięcia wieku emerytalnego,

- w okresie ciąży i urlopu macierzyńskiego oraz

- chronionych na postawie przepisów szczególnych chyba że rozwiązanie umowy o pracę jest spowodowane ogłoszeniem upadłości lub likwidacji pracodawcy.

Bez wypowiedzenia

Analogiczna regulacja obowiązuje w przypadku, gdy z pracownikiem rozwiązano angaż bez wypowiedzenia z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę w tym trybie.

Stosownie do treści art. 56 k.p. przysługuje mu wówczas roszczenie o przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach albo o odszkodowanie. Choć wybór żądania leży po stronie podwładnego, sąd może orzec o odszkodowaniu – jeżeli przywrócenie do pracy byłoby niemożliwe lub niecelowe.

Alternatywne żądanie

Pracownikowi może przysługiwać kilka roszczeń, pozostających ze sobą w takim związku, że zrealizowanie jednego z nich zwalnia pracodawcę z zobowiązania. Roszczenia te określa się mianem alternatywnych. To do podwładnego należy wybór, którego z nich będzie dochodził w pozwie.

Jednak art. 477

1

k.p.c. przyznaje sądowi prawo, aby z urzędu uwzględnił inne z roszczeń alternatywnych niż wskazane przez pracownika. Warunkiem jest to, aby zgłoszone żądanie było nieuzasadnione.

Niemożliwe lub niecelowe

Sąd Najwyższy wielokrotnie orzekał, kiedy przywrócenie pracownika do pracy jest niemożliwe lub niecelowe. Dla przykładu warto podać następujące powody:

- likwidacja stanowiska pracy i brak środków na utrzymywanie dotychczasowego poziomu zatrudnienia (wyrok z 14 maja 1999 r., I PKN 57/99),

- poważny konflikt z przełożonym (wyrok z 3 kwietnia 1997 r., I PKN 63/97, wyrok z 19 listopada 1997 r., I PKN 347/97), zwłaszcza zawiniony przez pracownika (wyrok z 28 lipca 1999 r., I PKN 110/99),

- utrata zaufania do księgowego uzasadniona naruszeniem przez niego przepisów finansowych (wyrok z 14 lipca 1999 r., I PKN 148/99),

- wielokrotne nieusprawiedliwione nieobecności i używanie alkoholu w pracy (wyrok z 13 listopada 1997 r., I PKN 343/97).

—Angelika Ciastek–Zyska radca prawny w Kancelarii Radcy Prawnego A. Ciastek-Zyska