Jak pokazuje praktyka, zasady powstania odpowiedzialności solidarnej inwestora za zapłatę podwykonawcy robót budowlanych wynagrodzenia za ich wykonanie wciąż pozostają dla inwestorów zagadnieniem znanym słabo i budzącym wątpliwości.
Często w praktyce występują bowiem sytuacje, gdy inwestor nawet nie jest świadomy tego, że w rezultacie niektórych swoich działań lub ich braku może się stać podmiotem solidarnie odpowiedzialnym za zapłatę wynagrodzenia podwykonawcy robót budowlanych.
Od solidarności nie ucieknie
Podstawowe znaczenie dla określenia odpowiedzialności solidarnej inwestora za zapłatę wynagrodzenia podwykonawcy robót budowlanych ma treść art. 6471 k.c. Wykładnia tego artykułu prowadzi do wniosku, że odpowiedzialność ta może powstać na kilka sposobów.
Jak pokazuje praktyka, inwestorzy często uważają, że w przypadku, gdy nie wyrażą wprost zgody na zawarcie przez wykonawcę umowy o roboty budowlane z podwykonawcą, nie ponoszą solidarnie z tym wykonawcą odpowiedzialności za zapłatę wynagrodzenia na rzecz wskazanego podwykonawcy.
Tak jednak nie jest. Przepisy wskazanego art. 647
1
k.c. dopuszczają bowiem kilka sposobów powstania odpowiedzialności solidarnej inwestora za zapłatę wynagrodzenia podwykonawcy robót budowlanych. Natomiast zgoda inwestora wyrażana wprost na zawarcie przez wykonawcę umowy o roboty budowlane z podwykonawcą jest tylko jednym z tych sposobów.
Zapłata wykonawcy wynagrodzenia nie wyłącza odpowiedzialności inwestora wobec podwykonawcy
Analiza treści powołanego art. 647
1
k.c. prowadzi do wniosku, że niezależnie od wskazanej wyżej zgody wyrażanej wprost, zgoda inwestora na zawarcie przez wykonawcę umowy o roboty budowlane z podwykonawcą, skutkująca powstaniem po stronie inwestora odpowiedzialności solidarnej za zapłatę wynagrodzenia podwykonawcy, może być wyrażona również w inny sposób. Może mieć charakter zgody wyrażonej w sposób dorozumiany czynny lub zgody wyrażonej w sposób dorozumiany bierny.
Z tego względu, z punktu widzenia inwestora istotne jest, aby miał on świadomość tego, że nawet w przypadku, gdy nie złożył oświadczenia zawierającego wprost zgodę na zawarcie przez wykonawcę umowy o roboty budowlane określonej treści z konkretnym podwykonawcą, to z innych działań lub braku tych działań inwestora może zostać wyinterpretowana jego zgoda, skutkująca po stronie inwestora powstaniem odpowiedzialności solidarnej za zapłatę wynagrodzenia na rzecz podwykonawcy.
Ten rodzaj zgody inwestora na zawarcie przez wykonawcę umowy o roboty budowlane z podwykonawcą nie jest uregulowany w sposób wyczerpujący wprost w przepisach. W szczególności zaś jego wyczerpujące uregulowanie nie wynika wprost z treści powołanego art. 6471 k.c. Dla wyjaśnienia istoty tego rodzaju zgody wyrażanej przez inwestora konieczne jest odwołanie się również do orzecznictwa sądowego.
Jako zgodę inwestora wyrażaną w sposób dorozumiany czynny na zawarcie przez wykonawcę umowy o roboty budowlane z podwykonawcą rozumieć należy taką zgodę inwestora, która jest wyinterpretowana z zachowań podejmowanych przez inwestora, który nie złożył jednak wprost oświadczenia o wyrażeniu zgody na zawarcie przez wykonawcę wskazanej umowy o roboty budowlane z podwykonawcą.
Wskazana zgoda jest zatem zgodą wyrażaną w sposób konkludentny, tj. zgodą, która jest wywnioskowana z czynności i zachowań inwestora, a nie ze składanego wprost oświadczenia.
Co stwierdził Sąd Najwyższy
W uzasadnieniu wyroku z 6 października 2010 r. (II CSK 210/10) Sąd Najwyższy wskazał, że „Elementem wyrażanej w taki sposób zgody powinna być świadomość inwestora, na co wyraża zgodę, a wobec tego warunkiem skuteczności takiej zgody jest możliwość zapoznania się inwestora przynajmniej z tymi postanowieniami umowy wykonawcy z podwykonawcą, które określają zakres jego odpowiedzialności za wypłatę wynagrodzenia podwykonawcy".
Stosownie zaś do treści uzasadnienia Uchwały Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z 29 kwietnia 2008 r. (III CZP 6/08), „Zgoda inwestora (...) dotyczyć ma zawarcia przez wykonawcę (...) umowy o roboty budowlane z podwykonawcą, a więc konkretnej umowy, o określonej treści, zawartej lub przynajmniej wstępnie uzgodnionej ze zindywidualizowanym podmiotem w zakresie wszystkich istotnych postanowień, szczególnie tych, które decydują o wysokości wynagrodzenia".
Ponadto, jak wskazał Sąd Apelacyjny w Poznaniu w uzasadnieniu wyroku z 17 grudnia 2009 r. (I ACa 874/2009), „(...) «czynna» zgoda inwestora, wyrażana również konkludentnie, na zawarcie umowy z podwykonawcą, będzie mogła być uznana za skuteczną tylko wówczas, jeżeli ma on wiedzę o istotnych elementach tej umowy, tzn. o przedmiocie prac, jakie ma wykonywać podwykonawca oraz o przysługującym mu wynagrodzeniu".
Z powołanego orzecznictwa jednoznacznie wynika zatem, że zgoda inwestora, wyrażana w sposób dorozumiany czynny, powinna odnosić się do konkretnej umowy, mającej określoną treść (co dotyczy zwłaszcza postanowień określających zakres potencjalnej odpowiedzialności solidarnej inwestora za zapłatę wynagrodzenia), zawieranej z konkretnym podmiotem. Inwestor powinien bowiem mieć pełną wiedzę co do tego, za co, w jakim zakresie i wobec kogo odpowiadał będzie solidarnie w rezultacie zawarcia przez wykonawcę umowy o roboty budowlane z podwykonawcą.
Wskazać przy tym należy, że zgodnie z powołaną Uchwałą Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z 29 kwietnia 2008 r., zgoda inwestora wyrażana w sposób dorozumiany czynny „(...) może być wyrażona przez każde zachowanie, które ujawnia ją w sposób dostateczny (art. 60 k.c.) (...)".
Bierne wyrażenie akceptacji
Podstawowe znaczenie dla opisu zgody inwestora wyrażanej w sposób dorozumiany bierny ma treść art. 647
1
§ 2 k.c. Stosownie do niej, jeżeli inwestor, w terminie 14 dni od przedstawienia mu przez wykonawcę umowy z podwykonawcą lub jej projektu, wraz z częścią dokumentacji dotyczącą wykonania robót określonych w umowie lub projekcie, nie zgłosi na piśmie sprzeciwu lub zastrzeżeń, uważa się, że wyraził zgodę na zawarcie umowy.
W praktyce oznacza to, że w przypadku spełnienia wskazanych w powołanym przepisie przesłanek ustawowych nawet bierność inwestora skutkować będzie przyjęciem, że inwestor wyraził zgodę na zawarcie przedłożonej mu umowy. Pamiętać jednak przy tym należy, że wskazany przepis ustanawia wyjątek od reguły polegającej na tym, że podmiot składający oświadczenie określonej treści powinien to oświadczenie wyrazić wprost w sposób czynny.
Z tego względu wskazany przepis należy interpretować ściśle, a nie w sposób rozszerzający. Oznacza to w szczególności, że brak sprzeciwu lub zastrzeżeń inwestora nie będzie równoznaczny z jego zgodą w sytuacji przedłożenia mu innych dokumentów niż wskazane w powołanym przepisie, przedłożenia dokumentów niekompletnych (np. w sytuacji, jeżeli przedkładany inwestorowi projekt umowy nie będzie zawierał wskazanego wynagrodzenia, za zapłatę którego miałby inwestor odpowiadać solidarnie) lub zawarcia przez wykonawcę z podwykonawcą umowy o innej treści niż ta, którą przedłożono inwestorowi.
Skutki braku zgody
Przedmiotem sporów są skutki braku zgody inwestora na zawarcie przez wykonawcę umowy o roboty budowlane z podwykonawcą. Dla oceny konsekwencji braku tej zgody zasadne wydaje się odwołanie m.in. do celu wprowadzenia art. 64
71
do Kodeksu cywilnego, wynikającego pośrednio m.in. z treści art. 647
1
§ 5 K.c. Zgodnie z tym przepisem, zawierający umowę z podwykonawcą oraz inwestor i wykonawca ponoszą solidarną odpowiedzialność za zapłatę wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez podwykonawcę.
Brak wskazanej zgody inwestora oznacza zatem brak odpowiedzialności solidarnej tego inwestora za zapłatę wynagrodzenia podwykonawcy za wykonane przez niego roboty budowlane.
Do podobnej konkluzji prowadzi analiza orzecznictwa sądowego dotyczącego wskazanej kwestii. W szczególności w uzasadnieniu
wyroku Sądu Najwyższego z 9 kwietnia 2008 r. (V CSK 492/07)
wyraźnie wskazane zostało, że „(...) zgoda inwestora, o której mowa w art. 647
1
§ 2 k.c., ma znaczenie jedynie dla powstania jego odpowiedzialności na podstawie art. 647
1
§ 5 k.c., a jej brak nie wpływa na skuteczność umowy zawartej przez wykonawcę i podwykonawcę (...)".
Oznacza to w praktyce, że w przypadku braku zgody inwestora na zawarcie przez wykonawcę umowy o roboty budowlane z podwykonawcą, za zapłatę wynagrodzenia na rzecz podwykonawcy za wykonanie robót budowlanych odpowiadać będzie jedynie wykonawca.
Łukasz Rapcewicz radca prawny w Kancelarii Radcowskiej E.Guzowska, K.J.Kawecki i S-ka, Spółka Komandytowa.
Komentuje Łukasz Rapcewicz radca prawny w Kancelarii Radcowskiej E.Guzowska, K.J.Kawecki i S-ka, Spółka Komandytowa
Inwestorzy powinni również pamiętać, że wynikające z treści art. 647
1
Kodeksu cywilnego regulacje dotyczące wyrażania przez inwestora zgody na zawarcie przez wykonawcę z podwykonawcą umowy o roboty budowlane mają charakter bezwzględnie obowiązujący.
Zgodnie bowiem z treścią art. 647
1
§ 6 k.c., odmienne postanowienia umów w kwestiach, o których mowa we wskazanym artykule, są nieważne. Z tego względu inwestor powinien mieć na uwadze to, że zawarta w umowie z wykonawcą modyfikacja wskazanych regulacji ustawowych nie będzie chronić inwestora przed skutkami tych regulacji.
W szczególności nie będzie zatem skuteczne jakiekolwiek, tak bezpośrednie jak i pośrednie, wyłączenie lub zawieszenie stosowania regulacji wynikających z treści art. 647
1
k.c., jak również modyfikowanie tych regulacji. Podwykonawca w takiej sytuacji będzie uprawniony do powoływania się wprost na treść przepisów art. 6471 k.c. i zasady z tych przepisów wynikające.
Inwestor powinien również mieć świadomość tego, że z odpowiedzialności solidarnej za zapłatę wynagrodzenia na rzecz podwykonawcy nie zwalnia go także ta okoliczność, że zapłacił całość wynagrodzenia należnego wykonawcy. Zwrócił na to uwagę
Sąd Najwyższy w uchwale z 28 czerwca 2006 r. (III CZP 36/06),
wskazując wprost, że „Zapłata wykonawcy wynagrodzenia nie wyłącza odpowiedzialności inwestora wobec podwykonawcy na podstawie art. 647
1
§ 5 k.c.".
Praktycznym rozwiązaniem chroniącym w takiej sytuacji interes inwestora ponoszącego względem podwykonawcy odpowiedzialność solidarną za zapłatę wynagrodzenia jest umowne zobowiązanie wykonawcy do przedłożenia inwestorowi pisemnego oświadczenia podwykonawcy w przedmiocie tego, że wykonawca uiścił na rzecz tego podwykonawcy całość wynagrodzenia za wykonane przez tego podwykonawcę roboty budowlane.
