Obecnie jest już wiele możliwości bezpiecznego przekazywania adresatowi środków w sposób bezgotówkowy czy też przekazywania określonej sumy pieniędzy wskazanemu adresatowi.
Rozwój bankowości spowodował w sposób oczywisty zmniejszenie zainteresowania czekami. To jak wiekowe jest to rozwiązanie najlepiej pokazuje data uchwalenia ustawy określającej zasady wystawiania i realizacji czeków.
Ten akt prawny, czyli ustawa Prawo czekowe powstała jeszcze w okresie międzywojennym – 28 kwietnia 1936 r. i w ostatnich dwudziestu latach była tylko dwa razy nieznacznie nowelizowana. Mimo to zdarzają się sytuacje, gdy stosuje się właśnie czek – dlatego też warto wiedzieć, jakie rodzaje czeków istnieją, z jakich elementów powinien się on składać i jak go zrealizować w praktyce.
Co to właściwie jest
Czek to pisemne zlecenie wypłacenia określonej kwoty, wydane bankowi przez posiadacza rachunku bankowego. Ważne jest, że w ustawie Prawo czekowe zapisano, że trasatem, czyli osobą, która ma zapłacić, musi być bankier, gdyż w przeciwnym razie czek jest nieważny. Bankier musi mieć wyraźną lub dorozumianą zgodę do zarządzania środkami zapisanymi na czeku w sposób określony przez wystawcę czeku.
Zgodnie z prawem czek powinien się składać z wyraźnej nazwy dokumentu (napisu czek), z zapisu o poleceniu bezwarunkowego zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej, z wyraźnego określenia trasata z oznaczeniem miejsca płatności, daty i miejsca wystawienia czeku oraz podpisu jego wystawcy.
Podpisy osób niezdolnych do zaciągania zobowiązań lub podpisy fałszywe, nie uchybiają innym ważnym podpisom zawartym na czeku. Co do zasady, aby dokument mógł zostać uznany za czek, musi bezwzględnie zawierać łącznie wszystkie powyższe elementy. Od tej zasady istnieją jednak wyjątki. Pierwszym z nich jest brak określenia miejsca płatności. W takiej sytuacji określenia miejsca wystawcy uważa się także za miejsce realizacji czeku.
W przypadku zapisania więcej niż jednego miejsca na czeku, to za prawidłowe i honorowane uznaje się tylko pierwsze wymienione miejsce. Jeśli nie określono miejsca wystawienia czeku, za prawidłowe uznaje się to podane obok nazwiska wystawcy.
Rodzaje i typy
Czek może być wystawiony na:
- określoną osobę z zastrzeżeniem „na zlecenie" lub bez takiego zastrzeżenia,
- określoną osobę z zastrzeżeniem „nie na zlecenie" lub innego równoznacznego okaziciela. W prawie istnieje taka zasada, że jeśli na czeku zapisano dane osoby i jednocześnie słowa lub okazicielowi – to czek uznaje się za wydany na okaziciela. Także brak informacji o osobie, która może zrealizować czek oznacza, że jest on na osobę go okazującą.
Ponadto wyróżnia się czek wystawiony na zlecenie wystawcy lub na rachunek osoby trzeciej. Generalną zasadą jest to, że nie można środków na czeku oprocentować. Zawarcie takiej informacji nie ma znaczenia, gdyż z jednej strony nie czyni to czeku nieważnym, z drugiej nie umożliwi wypłaty większej kwoty pieniędzy niż ta, która jest w nim określona.
Wyróżnia się także podział czeków, ze względu na miejsce ich realizacji:
Wystawca czeku w pełni odpowiada za jego zapłatę i nie ma możliwości zniesienia tego obowiązku w inny sposób, niż przez zniszczenie czeku
- w miejscu zamieszkania trasata (osoby płacącej),
- w miejscu zamieszkania bankiera,
- w każdym dowolnie wybranym miejscu.
Jeśli na czeku napisano sumę czekową zarówno numerycznie, jak i literami, a oba te zapisy różnią się od siebie, to za ważny uznaje się zapis literami. W sytuacji, gdy na czeku istnieje wiele poprawionych zapisów sumy, za wiążącą bierze się tę najmniejszą.
Zgodnie z prawem wystawca czeku w pełni odpowiada za jego zapłatę i nie ma możliwości zniesienia tego obowiązku w inny sposób niż zniszczenie czeku. W przypadku wystawienia czeku ważne jest dopilnowanie, żeby wszystkie przewidziane prawem jego elementy były w pełni uzupełnione.
Prawo stanowi, że jeśli przekazany dokument nie jest w pełni uzupełniony, a osoba go otrzymująca wypełni go niezgodnie z umową, wystawca nie mam prawa go kwestionować. Jedynym wyjątkiem jest nabycie czeku w złej wierze. Ważnym zabezpieczeniem jest to, że jeśli czek wystawia przedstawiciel innej osoby, nie mający umocowania do działania w jej imieniu, ponosi on odpowiedzialność za swoją działalność – czyli ponosi koszty pokrycia kwoty realizującej czek.
Jak jest z płatnością
Czek jest realizowany za okazaniem przez osobę uprawnioną. Jeśli czek jest wystawiony i płatny w tym samym miejscu to powinien zostać przedstawiony do zapłaty w ciągu 10 dni. Okres ten wydłuża się w przypadku, gdy wystawia i realizuje się go w różnych państwach. Wtedy okres ten może wynosić od 20 do 70 dni w zależności od miejsca płatności oraz miejsca wystawienia.
Trzeba pamiętać, że termin biegnie począwszy od terminu wystawienia czeku, a przedstawienie go w izbie rozrachunkowej jest równoznacznie z przedstawieniem do zapłaty. Zgodnie z ustawą ani śmierć wystawcy, ani utrata zdolności do działań prawnych trasata nie wpływa na ważność czeku. Trasat zaś po realizacji czeku ma prawo oczekiwać jego wydania wraz z pokwitowaniem przez posiadacza. Jednocześnie właściciele czeku nie mogą odmówić przyjęcia częściowej zapłaty oraz zapisania wzmianki o niej na czeku.
Większą komplikacją jest zapłata czeku w innej walucie niż ta, w której został wydany. Po pierwsze należy pamiętać, że wystawca ma prawo zastrzec kurs wymiany walut. W przypadku, gdy czek jest w obcej walucie, jednak jej nazwa może wskazywać przynależność do wielu państw, w których ma ona różny kurs (np. gdy napiszemy symbol dolara i nie sprecyzujemy czy chodzi o walutę Stanów Zjednoczonych Ameryki, Kanady czy np. Australii) wtedy stosujemy walutę zapisanego na czeku miejsca płatności.
W sytuacji, gdy nie sprecyzowano kursu wymiany czeku, posiadacz może oczekiwać zapłaty w wybranej walucie albo po kursie w dniu zapłaty albo w dniu wystawienia.
Czek można odwołać dopiero po upływie terminu do przedstawienia. W przypadku braku odwołania trasat może zapłacić także po upływie terminu do przedstawienia czeku.
Istnieje także możliwość zabezpieczenia czeku poręczeniem. Informację o nim umieszcza się na czeku lub przedłużku ze wskazaniem osoby poręczającej. W takiej sytuacji poręczyciel i wystawca odpowiadają na takich samych zasadach ze możliwość realizacji czeku.
W przypadku, gdy wystawca czeku nie zabezpieczył odpowiedniej kwoty gotówki u trasata, jego okaziciel może dochodzić roszczeń w ciągu trzech lat. Po tym okresie następuje przedawnienie. Jednocześnie w takiej sytuacji wystawca nie dość, że ma obowiązek zwrócić pieniądze z odsetkami, to jeszcze może odpowiadać nawet karnie – grozi za to kara ograniczenia wolności do lat dwóch.
Ważną zasadą jest także to, że trasat nie powinien pozwolić na realizację czeku w przypadku, gdy jego wystawca zbankrutował.
Mogą zakreślić
Zarówno wystawca, jak i posiadacz czeku, mają prawo go zakreślić. Polega to na zamieszczeniu na przedniej stronie czeku dwóch linii równoległych. Wyróżniamy zakreślenie ogólne i szczególne. Ogólne to takie, kiedy między tymi liniami nie ma żadnej wzmianki albo jest wzmianka ogólna np. napis bankier. Natomiast szczególne to takie, kiedy między kreskami umieszczona zostaje informacja o nazwisku bankiera. Należy pamiętać, że zakreślenie ogólne można zamienić na szczególne, ale nie odwrotnie.
Zakreślenie szczególne nie może ulegać zmianie. Jeśli chodzi o wypłaty, to w przypadku czeku z zakreśleniem ogólnym trasat płaci tylko do rąk bankiera lub swojego stałego klienta, zaś szczególnym tylko do rąk oznaczonego bankiera. W przypadku umieszczenia kilku zakreśleń trasatowi wolno zapłacić, gdy istnieją dwa zakreślenia, w tym jedno udzielone w celu inkasa za pośrednictwem izby rozrachunkowej.
Jeżeli na czeku znajduje się kilka zakreśleń szczególnych, trasatowi wolno zapłacić tylko w przypadku, gdy na nim są dwa zakreślenia, z których jedno udzielone zostało w celu inkasa za pośrednictwem izby rozrachunkowej. W przeciwnym razie trasat lub bankier odpowiada za szkodę do wysokości sumy czekowej.
Wybierz formę
Wystawca oraz posiadacz czeku mają prawo wybrać formę jego zapłaty, to znaczy może to być gotówka lub przelew. Jeśli wybieramy przelew, należy to wyraźnie zaznaczyć na czeku.
Przeniesienie na inną osobę
Zgodnie z ustawą prawa wynikające z czeku mogą zostać przeniesione na inną osobę lub na okaziciela. W języku fachowym nazywa się to indos. Przeniesienie powinno zostać wyraźnie określone na czeku lub załączonej karcie.
Jednocześnie istnieje możliwość dalszego indosowania czeku, czyli przekazywania na kolejne osoby, przy czym w takim przypadku za zapłatę odpowiada poprzedni indosant. W sytuacji braku zapłaty przedstawionego czeku należy uzyskać potwierdzenie w formie protestu, oświadczenia trasata albo oświadczenia izby rozrachunkowej.
Protestu dokonuje się u notariusza, który na odwrocie czeku lub dołączonej do niego kartce pisze nazwisko osoby, która żąda protestu, oraz osoby, przeciw której protest ma być dokonany, informację o miejscu i dacie odmowy zapłaty, a także o tym, ile egzemplarzy czeku przedstawiono. Zasady protestu należy dopełnić przed upływem terminu przedawnienia.
Jednocześnie powinno się w ciągu czterech dni roboczych powiadomić swojego indosanta oraz wystawcę, i oczywiście – jeśli jest – poręczyciela. W przypadku gdy na czeku zostało napisane „bez kosztów" lub „bez protestu", nie jest wymagane złożenie protestu. Wtedy też koszty protestu ponosi zgłaszający. Posiadacz czeku ma prawo domagać się niezapłaconej sumy czekowej, odsetek w przypadku opóźnienia, poniesienia kosztów protestu oraz prowizji komisowej, która może maksymalnie wynosić 6 proc. sumy czekowej.
Co zrobić w przypadku zagubienia
Jeśli czek zostanie zgubiony, to należy jak najszybciej zwrócić się do sądu rejonowego i zażądać jego anulowania. W złożonym wniosku powinno się umieścić informację o treści czeku oraz uprawdopodobnić jego utratę. Sąd ma obowiązek przez ogłoszenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym wezwać posiadacza zaginionego czeku do zgłoszenia się w ciągu sześciu dni.
Trasat otrzymuje wówczas informację o wszczęciu postępowania i każdej zapłaty czeku dokonuje na własne niebezpieczeństwo. Jeśli w ciągu terminu ustalonego przez sąd nikt się z nim nie zgłosi, to wydaje się orzeczenie o umorzeniu czeku.
Grzegorz Byszewski ekspert Pracodawcy RP
Komentuje Grzegorz Byszewski, ekspert Pracodawcy RP
Dziś relatywnie rzadko używa się czeków. Najczęściej można się z nimi spotkać w różnego typu konkursach i grach prowadzonych w mediach, kiedy to wygrywający otrzymuje w ten sposób symbolicznie wygraną.
Są jednak i inne przypadki, kiedy to czek może być dobrą formą przekazania środków np. przez przedsiębiorcę.
Co ważne, co do zasady (są wyjątki od tej reguły), wysokość przekazywanych środków nie jest ograniczona żadnym limitem.
