Z niewypłacalnością dłużników, bezskutecznością egzekucji lub zjawiskiem „ukrywania majątku" zetknął się niejeden przedsiębiorca. Dziś wierzycielowi pozostaje niewiele środków, aby zmusić dłużnika do zapłaty długu.
Instytucja wyjawienia majątku w praktyce jest mało skuteczna. Lepiej sprawdza się wpisanie dłużnika do Rejestru Dłużników Niewypłacalnych, co powoduje, że może on mieć problem z uzyskaniem kredytu.
Generalnie wierzycielowi pozostaje liczyć na skuteczność oraz determinację komornika w poszukiwaniu majątku dłużnika. Często jednak wierzycielowi pozostaje na własną rękę poszukiwanie majątku dłużnika. Dobrym zabezpieczeniem wierzytelności jest wpisanie hipoteki na nieruchomości dłużnika.
Dzięki temu wierzyciel zyskuje pierwszeństwo zaspokojenia swoich wierzytelności. Problemem jest jednak, jak wierzyciel może ustalić, czy dłużnik posiada nieruchomość. Jeżeli komornik sam nie znajdzie jej, to wierzycielowi pozostaje niewiele środków.
Przykład
Jan Kowalski prowadzi egzekucję przeciwko dłużnikowi Jerzemu Nowakowi. Egzekucja okazała się bezskuteczna. Jan Kowalski powziął wiadomość, że prawdopodobnie Nowak ma nieruchomość w Krakowie. Nie zna jednak ani numeru księgi wieczystej, ani położenia nieruchomości. Czy Janowi Kowalskiemu przysługują jakieś prawne środki do ustalenia tej nieruchomości?
Jak jest w życiu
Na podstawie art. 24 ust. 5 pkt 3 ustawy z 17 maja 1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne może wystąpić do starosty prowadzącego ewidencję gruntów i budynków (w omawianym przykładzie – prezydenta Krakowa) o udzielenie informacji z operatu gruntów i budynku czy dłużnikowi przysługuje prawo: własności, użytkowania wieczystego jakiejkolwiek nieruchomości zlokalizowanej w obszarze właściwości Urzędu Miasta Krakowa.
Do wniosku należy dołączyć odpis tytułu wykonawczego wskazujący na interes prawny strony w uzyskaniu żądanych informacji.
W praktyce urzędy odmawiają udzielenia takich informacji, kwestionując interes prawny wnioskodawcy-wierzyciela.
Ich zdaniem interes prawny do skutecznego żądania. informacji z operatów ewidencyjnych może wynikać tylko z konkretnego przepisu prawa uprawniającego daną osobę/podmiot do ich pozyskiwania. Zdaniem organów, do poszukiwania majątku dłużnika wierzycielowi przysługuje instytucja wyjawienia majątku uregulowana w k.p.c., oraz komornicy.
Zaprezentowane stanowisko urzędów nie jest jednak jednolite. Część doktryny oraz orzecznictwa przyznaje uprawnienie wierzycielom do skutecznego żądania od starostów udzielenia informacji o nieruchomościach należących do dłużnika.
Zdaniem np. Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu wyrażonym w wyroku z 3 marca 2010 r. (IV SA/Po 802/09), a także Naczelnego Sądu Administracyjnego w wyroku z 1 września 2011 r. (I OSK 1444/10) – interes prawny to taki interes danego podmiotu, który znajduje oparcie w prawie i jest przez to prawo chroniony. Należy uznać, że interes prawny przejawia się nie tylko w związku z istnieniem konkretnej normy prawa materialnego, z której wynika prawo podmiotu do żądania określonego zachowania danej osoby.
Interes prawny
Interes prawny polegać może też na prawie do ochrony interesów wierzyciela, której to ochrony może wierzyciel domagać się od organów działających w imieniu państwa także pośrednio. Taką ochroną interesów wierzyciela jest powstrzymywanie dłużnika przed wyzbywaniem się majątku przed i w toku egzekucji.
Przed wszczęciem egzekucji ochronie wierzyciela służy postępowanie zabezpieczające. Wierzyciel, by żądać zabezpieczenia na nieruchomości dłużnika musi z wnioskiem o zabezpieczenie złożyć odpis księgi wieczystej. Tak samo, by zaspokoić się z nieruchomości dłużnika, wierzyciel musi wskazać nieruchomość, podając numer księgi wieczystej.
Wnosząc o wydanie wypisu z rejestru gruntów i budynków wskazującego nieruchomości dłużnika wierzyciel ma interes prawny polegający na konieczności zabezpieczenia możliwości dochodzenia swoich praw, które zostały wcześniej potwierdzone w prawomocnym tytule wykonawczym. Wierzyciel może skorzystać z pomocy komornika w poszukiwaniu majątku dłużnika, jednak – zdaniem ww. sądów – z uprawnienia tego może, lecz nie musi skorzystać.
Ponadto zarówno ustawa z 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece jak i ustawa o geodezji i kartografii, tylko wówczas mogą pełnić swe funkcje, jeśli informacje w operacie ewidencyjnym są jawne i dostępne dla osób – w tym również osób fizycznych - które mają interes prawny w dostępie do nich.
Należy zwrócić uwagę na treść każdej klauzuli wykonalności, która wraz z tytułem egzekucyjnym stanowi podstawę prowadzenia egzekucji jako tytuł wykonawczy. Paragraf 1 ust. 1 rozporządzenia ministra sprawiedliwości z 21 stycznia 2005 r. w sprawie określenia brzmienia klauzuli stanowi, że treść klauzuli wykonalności „poleca wszystkim urzędom i osobom", aby postanowienia tytułu wykonały, co zdaniem ww. sądów również wskazuje na interes prawny strony w udostępnieniu żądanych danych. Tytuł wykonawczy należycie ów interes prawny konkretyzuje.
Podmiot, który na podstawie art. 801 k.p.c. ma prawo, ale i obowiązek wskazać komornikowi z jakich składników majątku dłużnika ma prowadzić egzekucję, musi mieć możliwość powzięcia wiedzy o składnikach majątkowych dłużnika, w przeciwnym przypadku prawo do prowadzenia egzekucji może okazać się iluzoryczne.
Warto też powołać się na wyrok WSA w Gdańsku z 3 kwietnia 2008 r. (I SA/Gd 547/07), w którym sąd stwierdził, że skuteczna egzekucja prawa jest jednym z najważniejszych zadań demokratycznego państwa prawa.
Wszelkie ustawy, które wprowadzają tajemnice w zakresie niektórych informacji i danych, nie mogą chronić zachowania naruszającego prawo, jakim jest uchylenie się od egzekucji należności przez dłużników. „Urzędy odmawiające wydania zaświadczenia w zakresie faktów znajdujących się w ewidencji gruntów i budynków, nie udzielając pomocy wierzycielowi, który miał prawo tej pomocy się domagać, naruszają tym samym art. 2 Konstytucji – dodał WSA.
—Tomasz Borowiec, radca prawny, kancelaria radcowska w Warszawie