Żaden przepis nie nakłada na zakładową organizację związkową obowiązku poinformowania pracodawcy o swoim powstaniu. Zważywszy jednak na to, że brak ujawnienia się uniemożliwia jej wykonywanie uprawnień ustawowych (nie można oczekiwać od pracodawcy współdziałania z kimś, o istnieniu kogo nie wie), najczęściej dochodzi do przekazania tej wiadomości.
Różne bywają reakcje kadry menedżerskiej szczególnie w firmach, w których dotychczas związki nie działały, ale ważniejsze są niektóre konsekwencje prawne ujawnienia się takiej organizacji. Chyba najlepiej (w sensie proceduralnym i prawnym) sztukę tę opanował NSZZ Solidarność.
To w istocie rutynowe postępowanie obejmujące powołanie komisji tymczasowej tego związku, jej rejestrację w zarządzie regionalnym, wybór władz - a wszystko na ogół czynione jawnie wobec pracodawcy i to od samego początku (np. podanie mu składu osobowego komisji tymczasowej, przedłożenie zaświadczenia o rejestracji a następnie przekazanie składu osobowego komisji zakładowej).
Od początku pracodawca wie o fakcie i po wyborze władz obejmuje go wymóg współdziałania z taką organizacją we wszystkich sprawa indywidualnych i zbiorowych, w których prawo taki obowiązek przewiduje. Taka organizacja to organizacja „działająca" (zob np. art. 77
2
§ 4
). Pracodawca wie, komu może doręczać pisma, wnioski czy informacje (czego np. nie może realizować, gdy np. związek nie poda składu swojego zarządu).
Jest jednak taki okres w życiu organizacji związkowej, w której jej status budzi wątpliwości prawne związane z wykonywaniem przez nią obowiązku informacyjnego przewidzianego w art. 25
1
ust. 2
ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (tekst jedn. DzU z 2001 r. nr 79, poz. 854 ze zm
., dalej ustawa o zz). Chodzi o przekazywanie pracodawcy informacji o liczbie zrzeszonych pracowników w terminie do 10 dnia po zakończeniu kwartału. Jest to zatem informacja periodyczna.
Jeśli nie zostanie przekazana w tym czasie, pracodawcy wolno przyjąć, że zakładowa organizacja nie może wykonywać swoich uprawnień przewidzianych w ustawach, a w konsekwencji może przestać z nią współdziałać. Tak pogląd wyraził Sąd Najwyższy m.in. w wyroku z 19 kwietnia 2009 r. (II PK 311/09). Podkreślam, że pracodawca ma prawo a nie obowiązek przyjęcia takiego założenia.
Przykład
Zakładowa organizacja związkowa powstaje 11 lipca 2012 r. Zgodnie z art. 25
1
ust. 2 ustawy o zz najbliższy termin do złożenia informacji o liczbie zrzeszonych przypada na 10 października 2012 r.
Czy między 11 lipca a 10 października 2012 r. organizacja musi złożyć pracodawcy taką informację, aby uzyskać legitymację do działania, skoro art. 25
1
ustawy o zz zakłada konieczność spełnienia nie tylko warunku zrzeszania co najmniej 10 pracowników, ale informowania o tym pracodawcy?
Nie ma przepisu, który nakładałby na nową organizację wymóg poinformowania pracodawcy o liczbie zrzeszonych przed powszechnie obowiązującym terminem, tj. przed dziesiątym dniem po upływie kwartału. Opierając się m.in. na tych przesłankach, SN w wyroku z 2 marca 2012 r. (I PK 120/11) stwierdził, że nowopowstała zakładowa organizacja związkowa musi złożyć taką informację dopiero w najbliższym terminie ustawowym, czyli w przykładzie 10 października 2012 r.
W konsekwencji w okresie między jej powstaniem (11 lipca) a najbliższym terminem złożenia sprawozdania (10 października) szef musi polegać na zapewnieniu zarządu związku, że ma prawo do wykonywania swoich uprawnień ustawowych.
Pogląd wyrażony w tym orzeczeniu jest dość dyskusyjny i nie stanowi prawa. Niewykluczone jednak, że nowopowstające związki będą się niego powoływać, odmawiając pracodawcy informacji o liczbie zrzeszonych aż do najbliższego „dnia sprawozdawczego" z art. 25
1
ust. 2 ustawy o zz. Nie warto zatem wchodzić spory na tym tle i odczekać konieczny czas.
W tej sytuacji również w trosce o własne bezpieczeństwo prawne pracodawca powinien konsultować bądź uzgadniać z zakładową organizacją zarówno indywidualne, jak i zbiorowe sprawy ze stosunku pracy, polegając na jej zapewnieniu, że w świetle art. 25
1
ust. 1 ustawy o zz może ona wykonywać swoje uprawnienia.
Dziesięciu wspaniałych Aby wykonywać swoje uprawnienia, nawet nowopowstała organizacja zakładowa musi zrzeszać co najmniej 10 pracowników. Tylko wobec takiego związku pracodawca ma obowiązki, np. udostępnić lokal czy środki techniczne potrzebne do prowadzenia działalności związkowej.
—Grzegorz Orłowski radca prawny w spółce z o.o. Orłowski, Patulski, Walczak
