Prezes zarządu spółki z o.o. po nabyciu wszystkich jej udziałów nie może już pozostawać w niej w stosunku pracy

Nie jest możliwe zawarcie umowy o pracę między spółką z o.o. a jedynym członkiem zarządu będącym zarazem jedynym jej wspólnikiem.

Tak wskazał Sąd Najwyższy już w uchwale z 8 marca 1995 r. (I PZP 7/95). Stwierdził, że umowa o pracę zawarta przez jednoosobową spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością działającą przez wspólnika będącego prezesem jej jednoosobowego zarządu z tym wspólnikiem jest nieważna.

Byłby to nie tylko stosunek nawiązany w wyniku zawarcia umowy o pracę z samym sobą, ale też pozbawiony zasadniczych elementów wymaganych przy stosunku pracy. W szczególności brakowałoby w nim szeroko rozumianego podporządkowania pracownika przy świadczeniu pracy. Przyjęcie odmiennego założenia prowadziłoby do sytuacji, w której jedyny wspólnik członek zarządu spółki z o.o. byłby jednocześnie swoim podwładnym i przełożonym. A to jest niemożliwe.

Tym bardziej że przepisy prawa pracy, inaczej niż kodeks spółek handlowych, nie tworzą fikcji rozdzielania pełnionych przez jedną osobę ról pracownika spółki i tej spółki jako pracodawcy. Podobnie wypowiadał się SN w wyroku z 7 kwietnia 2010 r. (II UK 177/09).

Dwóch wspólników

Inaczej wygląda sytuacja, gdy w spółce z o.o. jest dwóch wspólników. Wtedy wolno zatrudnić jednego ze wspólników na podstawie angażu, także jako członka zarządu. W takiej sytuacji byłaby możliwość jego podporządkowania pracowniczego, co jest zasadniczą cechą stosunku pracy. Gdyby zatem wspólnik ten faktycznie wykonywał swoje obowiązki jak pracownik, nie byłoby podstaw do zakwestionowania jego zatrudnienia.

W spółce wieloosobowej (nawet dwuosobowej) nie dochodzi bowiem do nawiązania umowy o pracę z samym sobą. Nie zachodzi też tu sytuacja wykluczająca istnienie podporządkowania pracowniczego z art. 22 kodeksu pracy.

Tak też podnosił SN w uzasadnieniu wyroku z 9 czerwca 2010 r. (II UK 33/10). Stwierdził też, że założenie spółki nie wyklucza zatrudnienia w niej jednego z jej wspólników, który może być w zarządzie.

Po przejęciu całości

Stosunek pracy wspólnika spółki z o.o. będącego prezesem jej jednoosobowego zarządu wygasłby jednak z chwilą nabycia przez niego wszystkich jej udziałów. Tak wskazał SN w wyroku z 7 kwietnia 2010 r. (II UK 357/09).

Uznał, że nabycie przez niego wszystkich udziałów w zatrudniającej go spółce (połączone z członkostwem w jednoosobowym zarządzie) spowodowało uzyskanie przez niego statusu właścicielskiego pracodawcy i odpowiadającą mu utratę statusu pracownika.

Łączący dotychczas te podmioty stosunek prawny pozbawiony zostaje wówczas konstytutywnych cech stosunku pracy, jakimi są wykonywanie działalności zarobkowej na rzecz i ryzyko innej osoby w warunkach podporządkowania.

Co w świadectwie

Gdy więc status pracownika zostaje zdominowany przez właścicielski status wspólnika spółki z o.o., nie może być mowy o zatrudnieniu go w stosunku pracy. Niemożliwe jest też jego rozwiązanie na mocy jednostronnych lub dwustronnych czynności prawnych, gdyż doszło do sprzecznego z istotą stosunku pracy utożsamienia stron mających dotychczas względem siebie status pracodawcy i pracownika. Podzielając ten pogląd SN, należy uznać, że jeśli prezes nabędzie wszystkie udziały spółki, jego stosunek pracy wygasa w dniu, kiedy to nastąpiło.

Powstają jednak wątpliwości, co należy wskazać w świadectwie pracy takiego prezesa wspólnika. W szczególności jak określić podstawę prawną takiego wygaśnięcia angażu.

Rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 15 maja 1996 r. w sprawie szczegółowej treści świadectwa pracy oraz sposobu i trybu jego wydawania i prostowania (DzU nr 60, poz. 282 ze zm.)

określa szczegółowe zasady jego wydawania. Zawiera także wzór świadectwa, którym powinni posługiwać się pracodawcy. Wśród informacji, które muszą zamieścić w tym dokumencie, są też dane o trybie rozwiązania albo okolicznościach wygaśnięcia stosunku pracy. Szef ma ponadto wskazać podstawę prawną zakończenia angażu.

Wygaśnięcie stosunku pracy w myśl art. 63 k.p. następuje w przypadkach określonych w kodeksie oraz przepisach szczególnych. Jednak regulacje te nie dotyczą wspólnika, który przejął wszystkie udziały w spółce. Nie ma też przepisu szczególnego w takiej sprawie. Dlatego w takim wypadku należy podać w świadectwie pracy jako podstawę prawną wygaśnięcia stosunku pracy ogólny przepis, czyli art. 63 k.p.

Przykład

W spółce z o.o. było dwóch wspólników. Jeden z nich był zatrudniony w niej jako prezes na umowę o pracę. 30 czerwca 2012 r. nabył całość udziałów od drugiego wspólnika.

Tym samym stał się jedynym wspólnikiem spółki, a ona jednoosobową spółką z o.o. W tej sytuacji stosunek pracy prezesa wygasł z 30 czerwca 2012 r., co powinno potwierdzać wydane mu świadectwo pracy.

—Ryszard Sadlik sędzia Sądu Okręgowego w Kielcach