Wypadek przy pracy - definicja

W praktyce sporne bywają wypadki, w których nagłe zdarzenie wyrażające się w pogorszeniu stanu zdrowia czy inwalidztwa jest następstwem działania kilku elementów, zarówno zewnętrznych, jak i wewnętrznych, w szczególności schorzeń samoistnych pracownika, które pozornie nie mają żadnego związku z technicznymi i organizacyjnymi warunkami pracy.

Odnosi się to zwłaszcza do występujących w pracy wypadków nagłej śmierci z powodu zawału serca, udaru mózgu, perforacji wrzodu żołądka itp. Są to więc przyczyny mieszane.

W uchwale siedmiu sędziów z 11 lutego 1963 r. (III PO  15/62) Sąd Najwyższy przyjął, że przyczyną sprawczą (zewnętrzną) wypadku przy pracy może być każdy czynnik zewnętrzny. Także czynnik pochodzący spoza organizmu poszkodowanego, zdolny – w istniejących warunkach – wywołać szkodliwe skutki, w tym także pogorszyć stan zdrowia pracownika dotkniętego już schorzeniem samoistnym (wyrok SN z 18 sierpnia 1999 r., II UKN  87/99). W tym znaczeniu przyczyną zewnętrzną może być także czynność samego poszkodowanego, np. jego potknięcie, odruch, upadek.

Zła organizacja

Za przyczynę zewnętrzną SN uznał także nadmierny wysiłek pracownika, jeśli jest powiązany ze złą organizacją pracy, która w konsekwencji doprowadza do nadmiernego obciążenia pracą poprzez szczególne warunki i sposób wykonywania pracy oraz jej rodzaj. Nadmierność wysiłku fizycznego ocenia się, uwzględniając możliwości fizyczne i psychiczne pracownika, w tym jego wiek i kondycję w dniu wypadku, która zależy także od tego, czy przystąpił do pracy po dłuższym odpoczynku (urlopie), czy wykonywał ją przemęczony dotychczasową jej intensywnością i rozmiarem oraz bez odpoczynku przez dłuższy czas. Takiego rozróżnienia dokonał SN w wyroku z 30 czerwca 1999 r. (II UKN  22/99).

Nadmierny wysiłek musi wynikać z zakłócenia przebiegu procesu pracy poprzez pojawienie się szczególnego zewnętrznego czynnika, który finalnie powoduje przyczynę zewnętrzną w rozumieniu ustawy wypadkowej. W tym zakresie pojawiają się jednak orzeczenia, które nawet mimo braku nieprawidłowości uznają nadmierny wysiłek za zewnętrzną przyczynę wypadku przy pracy. Za taką można uznać nadmierny wysiłek pracownika przy dźwiganiu ciężarów nawet wtedy, gdy przestrzegane były normy określone w rozporządzeniu w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy pracowników zatrudnionych przy ręcznym dźwiganiu i przenoszeniu ciężarów (wyrok SN z 19 czerwca 2001 r., II UKN 419/00). W wyroku z 9 lipca 1991 r. SN (II PRN 3/91) poszedł jeszcze dalej w swoich poglądach. Za  przyczynę zewnętrzną w  normalnych warunkach uznał, przy uwzględnieniu jednak indywidualnego stanu psychicznego i fizycznego pracownika aktywność, która mogła stanowić dla niego nadmierny wysiłek i spowodować lub w istotnym stopniu wpłynąć na wystąpienie u niego zawału serca.

Schorzenia samoistne

W konsekwencji okoliczność, że uszkodzenie ciała, istotne pogorszenie stanu zdrowia lub śmierć podczas pracy nastąpiły na tle stwierdzonych u pracownika schorzeń samoistnych, nie wyłącza sama przez się uznania zdarzenia za wypadek przy pracy, jeżeli w sprawie ujawniły się fakty o charakterze przyczyny zewnętrznej, z którymi wiąże się określony skutek. Takim czynnikiem może być nadmierny – przy uwzględnieniu stanu zdrowia pracownika – wysiłek podejmowany przez niego przy wykonywaniu pracy i zdeterminowany szczególnymi jej warunkami i rodzajem, jeżeli stał się istotną i współdecydującą przyczyną prowadzącą do np. zawału serca. Stąd wysiłek fizyczny powodujący w czasie pracy uszkodzenie organu wewnętrznego podwładnego dotkniętego schorzeniem samoistnym może uzasadniać uznanie tego zdarzenia za wypadek przy  pracy, jeżeli wysiłek ten będący zdarzeniem zewnętrznym w sposób istotny przyspieszył bądź pogorszył istniejący już stan choroby. Tak uznał SN w wyroku z 10 lutego 1977 r. (III PR 194/76).

Przykład

Pan Marek pracował w zakładzie energetycznym jako elektryk. Z powodu awarii i  szczególnych potrzeb pracodawcy wykonywał swoje obowiązki w sposób nieprzerwany przez 12 godzin. W trakcie pracy po dźwignięciu urządzenia pan Marek nagle zasłabł.

Mimo niezwłocznej pierwszej pomocy zmarł. Jako przyczynę zgonu podano zawał mięśnia sercowego, niewydolność krążenia i oddychania, obrzęk mózgu. Pracownik miał podwyższoną masę ciała i palił papierosy, co doprowadziło do rozwoju miażdżycy tętnic wieńcowych. Mimo że bezpośrednią przyczyną zdarzenia było schorzenie samoistne, to z powodu nadmiernego wysiłku i nadzwyczajnych warunków pracy zdarzenie zakwalifikowano jako wypadek przy pracy.

Uraz lub śmierć w związku z pracą

Definicję wypadku przy pracy zawiera ustawa z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 167, poz. 1322 ze zm.). Zgodnie z jej art. 3 za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie, wywołane przyczyną zewnętrzną powodującą uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą.