Kiedy sąd rozłoży przedsiębiorcy dług na raty bez odsetek

Obowiązek jednorazowej zapłaty kwoty stanowiącej całkowity dług wobec drugiej strony sąd określa w wyroku. Do tego doliczane są odsetki ustalone za okres od dnia wymagalności zobowiązania do dnia zapłaty. Ta zasada obowiązuje nie w każdej sprawie. Zgodnie z art. 320 kodeksu postępowania cywilnego w szczególnie uzasadnionych przypadkach sąd może w wyroku rozłożyć na raty zasądzone świadczenie, a w sprawach o wydanie nieruchomości lub o opróżnienie pomieszczenia – wyznaczyć odpowiedni termin do spełnienia tego świadczenia.

Nie z urzędu

Jest niemal pewne, że sąd nie dokona rozłożenia należności na raty z urzędu. Niezbędny jest więc wniosek strony w tym zakresie. Nie każda prośba zostanie zaakceptowana, zgodnie bowiem z cytowanym przepisem może mieć to miejsce jedynie w przypadkach szczególnie uzasadnionych. Jako przykład można wskazać czasowe zawieszenie prowadzenia działalności gospodarczej z powodu konieczności poddania się operacji czy klęskę żywiołową.

O tym, czy chodzi o szczególnie uzasadnione przypadki, zawsze decydują konkretne okoliczności sprawy. Z reguły są to okoliczności leżące po stronie pozwanego dłużnika – jego sytuacja majątkowa, finansowa, rodzinna, która znacznie utrudnia bądź uniemożliwia spełnienie przez niego od razu i w pełnej wysokości zasądzonego świadczenia.

Charakter zadłużenia

Niekiedy sam charakter zadłużenia przeciwstawia się rozłożeniu świadczenia na raty. Skoro w świetle art. 320 k.p.c. rozłożenie świadczenia na raty może nastąpić jedynie w szczególnie uzasadnionych przypadkach – to możliwość taka nie istnieje w sytuacji, gdy dochodzone od pozwanego roszczenie pochodzi z czynu niedozwolonego popełnionego umyślnie, w zamiarze uzyskania korzyści majątkowej (Sąd Najwyższy, I CR 599/72).

Przed wyrokiem

Należy zaznaczyć, że wniosek można złożyć wyłącznie w trakcie postępowania. Innymi słowy, nie jest możliwe, aby już po wydaniu wyroku dłużnik skierował samoistne powództwo o rozłożenie zasądzonej kwoty na raty.

Najważniejszą konsekwencją rozłożenia w wyroku zapłaty na raty jest brak odsetek, w przypadku płatności zgodnie z harmonogramem ustalonym przez sąd. Takie stwierdzenie nie wynika bezpośrednio z art. 320 k.c., jednak przedmiotowa kwestia była poddawana ocenie Sądu Najwyższego. Rozkładając z mocy art. 320 zasądzone świadczenie pieniężne na raty, sąd nie może – na podstawie tego przepisu – odmówić przyznania wierzycielowi żądanych odsetek za okres od dnia wydania wyroku zasądzającego świadczenie; rozłożenie zasądzonego świadczenia na raty ma jednak ten skutek, że wierzycielowi nie przysługują odsetki od ratalnych świadczeń za okres od daty wyroku do daty płatności poszczególnych rat – to zasada prawna z uchwały SN z 22 września 1970 r. (III PZP 11/70).

Powołane orzeczenie pozostaje w dalszym ciągu aktualne. W uchwale SN z 15 grudnia 2006 r. (III CZP 126/06) słuszność ww. tezy została podtrzymana. SN stwierdził bowiem, iż rozłożenie zasądzonego świadczenia na raty na podstawie art. 320 k.p.c. ma ten skutek – wskazany w uchwale składu siedmiu sędziów SN z 22 września 1970 r. – że wierzycielowi nie przysługują odsetki od ratalnych świadczeń za okres od daty wyroku do daty płatności poszczególnych rat.

W uzasadnieniu uchwały SN wskazał, iż wydany na podstawie art. 320 k.p.c. wyrok rozkładający na raty świadczenie należne wierzycielowi modyfikuje treść łączącego strony stosunku cywilnoprawnego. W wyniku tego wyroku zmienia się sposób i termin spełnienia świadcze-nia; obowiązek jednorazowego uiszczenia całego świadczenia zostaje zastąpiony obowiązkiem zapłaty poszczególnych rat w kolejno przypadających terminach. Uwzględniając taki charakter art. 320 k.p.c. oraz wyroku sądu w części orzekającej o rozłożeniu zasądzonego świadczenia na raty, należy konsekwentnie przyjąć, że wyrok ten – przesuwając termin spełnienia świadczenia przez zastąpienie terminu dotychczasowego terminami zapłaty poszczególnych rat – jednocześnie uchyla stan opóźnienia dłużnika, który rozpoczął się w związku z niespełnieniem świadczenia w pierwotnym terminie.

Innymi słowy, uchylenie – co najmniej od dnia wydania omawianego wyroku – stanu opóźnienia, który rozpoczął się w związku z niespełnieniem przez dłużnika świadczenia w pierwotnym terminie, jest konsekwencją przedstawionego wyżej charakteru tego wyroku w świetle art. 320 k.p.c.

Możliwe odroczenie

Strona, która na dzień wydania orzeczenia jest w sytuacji uniemożliwiającej jej zapłatę należności w całości, może również w toku postępowania wnosić o odroczenie płatności. Potwierdził to Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z 26 stycznia 2000 r. (I ACa 19/00), wskazując, że artykuł 320 k.p.c. umocowujący sąd tylko do rozkładania dłużnikowi na raty świadczenia pieniężnego, nie wyłącza możliwości odroczenia zapłaty całej należności w powołaniu się na silniejszą ochronę materialnoprawną dłużnika, która wynika z art. 5 k.c.

Podczas egzekucji

Rozłożenie na raty orzeczonej wyrokiem kwoty może nastąpić w wyniku ustaleń między prowadzącym postępowanie egzekucyjne komornikiem a dłużnikiem. Takie ustalenia nie wstrzymują naliczania odsetek, a dodatkowo dłużnik jest obowiązany do uiszczenia kosztów egzekucji.

Autor jest adwokatem, współpracuje z Kancelarią Prawniczą C.L. Jezierski Sp.j.