Wypowiedzenie zmieniające warunki pracy lub płacy stanowi podstawowy sposób zmiany treści stosunku pracy przez jednostronne oświadczenie pracodawcy. Jest ono konieczne w przypadku, gdy zmiana ta dotyczy istotnych warunków pracy lub płacy albo jest niekorzystna dla pracownika.
Art. 42 § 1 kodeksu pracy mówi, by do wypowiedzenia wynikających z umowy warunków pracy i płacy odpowiednio stosować przepisy o wypowiedzeniu definitywnym. To w praktyce znacznie utrudnia pracodawcom dokonywanie jednostronnej zmiany warunków pracy.
Dokonując wypowiedzeń zmieniających, pracodawca musi zatem stosować się do art. 38, 39 i 41 k.p., czyli:
- uwzględniać obowiązek związkowej konsultacji tego wypowiedzenia (art. 38 k.p.),
- respektować zakazy wypowiadania zawarte w art. 39 k.p. (z modyfikacją wynikającą z art. 43 k.p.), w art. 41 k.p. oraz w przepisach szczególnych.
Powoduje to, że pracodawca nie może wręczyć wypowiedzeń zmieniających pracownikom szczególnie chronionym, np. działaczom związkowym, pracownikom w wieku przedemerytalnym. Ale taka ochrona zatrudnionych nie działa w przypadku upadłości firmy. W takich okolicznościach jest ona zwolniona z obowiązku stosowania przepisów chroniących pracowników.
Ogłoszenie upadłości firmy powoduje ustanie obowiązywania norm ochronncyh (art. 41
1
§ 1 k.p.).
Wskazywał na to również
SN w wyroku z 15 marca 2001 r. (I PKN 447/00)
. Uznał wówczas, że w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy nie stosuje się art. 38, 39 i 41 k.p. ani przepisów szczególnych dotyczących ochrony pracowników przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy o pracę (art. 41
1
§ 1 k.p.), także do wypowiedzenia zmieniającego (art. 42 § 1 k.p.).
Znacznie ułatwia to funkcjonowanie pracodawcy znajdującego się w upadłości. Umożliwia mu bowiem szybsze wprowadzenie zmian warunków pracy lub płacy także pracownikom szczególnie chronionym i np. obniżenie im wynagrodzenia.
Ogłoszenie upadłości SN uznał za uzasadniony i wystarczający powód złożenia wypowiedzenia zmieniającego (wyrok z 21 października 2004 r.; I PK 686/03). Stwierdził też, że od dnia ogłoszenia upadłości przestają pracodawcę obowiązywać przepisy ograniczające możliwość wypowiadania i rozwiązywania umów o pracę.
Przykład
Pan Tomasz był zatrudniony na podstawie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony w firmie, która z powodu problemów finansowych wystąpiła o ogłoszenie upadłości. Sąd ogłosił upadłość zakładu, obejmującą likwidację jego majątku.
Pracownik był wówczas w wieku przedemerytalnym. Mimo to pracodawca złożył mu wypowiedzenie warunków pracy i płacy, podając jako przyczynę ogłoszenie upadłości firmy.
Pan Tomasz nie zgodził się z tym i złożył pozew do sądu pracy, żądając przywrócenia dotychczasowych warunków pracy i płacy. Pracodawca podnosił przed sądem, że wypowiedzenie jest zgodne z prawem, bo ogłoszono upadłość firmy. Sąd oddalił powództwo pracownika.
Uznał, że pracodawca, składając wypowiedzenie zmieniające w czasie korzystania przez pracownika ze szczególnej ochrony zatrudnienia, nie naruszył art. 39 k.p., gdyż jego zastosowanie wyłącza art. 41
1
k.p.
Układ to szansa
Przepis art. 41
1
§ 1 k.p. ma zastosowanie tylko w razie ogłoszenia upadłości obejmującej likwidację majątku dłużnika (art. 15 ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze). Nie ma zastosowania w razie ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu (art. 14 ust. 1 tej ustawy).
Tak też wskazywał SN w uchwale z 16 marca 2010 r. (I PZP 1/10). Identyczne stanowisko zajął też we wcześniejszym wyroku z 4 kwietnia 2007 r. (III PK 1/07). Zatem można je uznać za ugruntowane w tym zakresie. Upadłość likwidacyjna wiąże się z niemożnością dalszego zatrudniania pracowników, ponieważ jej celem jest ostatecznie zamknięcie zakładu pracy.
Natomiast upadłość przewidująca możliwość zawarcia układu z wierzycielami firmy nie oznacza braku możliwości dalszego zatrudniania pracowników, bo zmierza do zachowania przedsiębiorstwa.
Zgodnie bowiem z art. 14 ust. 1 prawa upadłościowego i naprawczego, jeżeli zostanie uprawdopodobnione, że w drodze układu wierzyciele zostaną zaspokojeni w wyższym stopniu niż po ewentualnym przeprowadzeniu postępowania upadłościowego obejmującego likwidację majątku dłużnika, ogłasza się upadłość dłużnika z możliwością zawarcia układu.
Gdyby jednak kontynuowanie działalności firmy okazało się niemożliwe, sąd powinien zmienić sposób prowadzenia postępowania na upadłość obejmującą likwidację majątku upadłego (art. 17 p.n.u.). Wówczas – zdaniem SN – można zastosować art. 41
1
k.p.
Ryszard Sadlik, sędzia Sądu Okręgowego w Kielcach