Nabycie przedsiębiorstwa nadal uznawane jest za atrakcyjną alternatywę przejęcia biznesu w porównaniu z nabyciem 100 proc. udziałów w spółce.

Poza aspektami podatkowymi takiej transakcji formuła sprzedaży przedsiębiorstwa jest brana pod uwagę, gdy kupujący nie zamierza przejmować zobowiązań spółki bądź odpowiadać za długi przejmowanego biznesu.

Kupując przedsiębiorstwo, nabywca będzie bowiem w uprzywilejowanej sytuacji ze względu na fakt, iż w transakcji nabywa on jedynie aktywa, co znacznie ogranicza ryzyko po jego stronie. Jakie dalsze praktyczne skutki takiej transakcji przewiduje dla przedsiębiorców prawo?

Całość albo zorganizowaną część

Przedsiębiorstwo może być przedmiotem obrotu jako całość, a jego sprzedaż obejmuje wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, chyba że co innego wynika z treści umowy albo z przepisów szczególnych. Jeżeli kupujący nie decyduje się na nabycie całości przedsiębiorstwa, może nabyć jego poszczególne aktywa, ewentualnie zorganizowaną część przedsiębiorstwa.

W ostatnim przypadku powinna ona być dostatecznie wyodrębniona, aby mogła stanowić samodzielne przedsiębiorstwo, w którym prowadzi się biznes. Na przykład, taką zorganizowaną częścią przedsiębiorstwa może być jedna z fabryk działająca w ramach większego zakładu produkcyjnego albo oddział spółki, który samodzielnie prowadzi działalność w ramach działalności spółki na określonym obszarze.

Co należy rozumieć przez pojęcie „przedsiębiorstwo”, określa kodeks cywilny w art. 551. Jest to zorganizowany zespół niematerialnych i materialnych składników przeznaczony do prowadzenia działalności gospodarczej.

Jakie składniki

A oto przykładowa lista składników przedsiębiorstwa:

- oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części (nazwa przedsiębiorstwa);

- własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów, oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości;

- prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych;

- wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne;

- koncesje, licencje i zezwolenia;

- patenty i inne prawa własności przemysłowej;

- majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne;

- tajemnice przedsiębiorstwa;

- księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.

W praktyce do aktywów przedsiębiorstwa zalicza się też inne, tj. rynek, klientelę, renomę czy know-how. Powszechną praktyką jest szczegółowe wyliczenie wszystkich zbywanych aktywów w umowie oraz ich indywidualne oznaczenie w załącznikach do umowy sprzedaży (na przykład poprzez załączenie listy aktywów z corocznej inwentaryzacji w spółce).

Jako zakład pracy

W tym kontekście warto wskazać na skutki zbycia przedsiębiorstwa jako zakładu pracy. Zgodnie z art. 231 kodeksu pracy w przypadku przejęcia zakładu pracy w całości lub w części przez innego pracodawcę staje się on z mocy prawa stroną w dotychczasowych stosunkach pracy.

Oznacza to, że nabywca przedsiębiorstwa nie musi zawierać z dotychczasowymi pracownikami nowych umów o pracę, lecz kontynuuje zatrudnienie na dotychczasowych warunkach.

Zbywca i nabywca przedsiębiorstwa mają obowiązek poinformowania na piśmie pracowników o zamiarze przejęcia zakładu pracy przez nowego pracodawcę. Należy tego dokonać w zakładach, w których nie ma związków zawodowych.

Powiadomienie powinno nastąpić co najmniej na 30 dni przed zamierzonym zbyciem przedsiębiorstwa i powinno zawierać następujące informacje:

- przewidywany termin przejścia zakładu pracy;

- przyczyny przejścia zakładu pracy;

- prawne, ekonomiczne oraz socjalne skutki dla pracowników;

- zamierzone działania dotyczące warunków zatrudnienia pracowników, w szczególności warunków pracy, płacy i przekwalifikowania.

Każdy pracownik może bez wypowiedzenia, za siedmiodniowym uprzedzeniem, rozwiązać stosunek pracy z nowym pracodawcą – ma na to dwa miesiące od dnia przejścia zakładu pracy.

Jednocześnie nabywca przedsiębiorstwa z dniem przejęcia zakładu pracy jest obowiązany zaproponować nowe warunki pracy i płacy pracownikom świadczącym dotychczas pracę na podstawie umów-zleceń i o dzieło oraz wskazać termin, nie krótszy niż siedem dni, do którego pracownicy mogą złożyć oświadczenie o przyjęciu lub odmowie przyjęcia proponowanych warunków.

Warto jeszcze wskazać, że zbycie przedsiębiorstwa nie może stanowić przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie przez  pracodawcę stosunku pracy. Ponadto za zobowiązania wynikające ze stosunku pracy, powstałe przed przejściem części zakładu pracy, zbywca i nabywca przedsiębiorstwa odpowiadają solidarnie.

Przejście zezwoleń i kontraktów

W związku z powyższym, ciekawą kwestią jest przejście praw, których źródłem są decyzje administracyjne, czyli koncesje, zezwolenia, licencje. Sprzedaż przedsiębiorstwa tylko wtedy ma sens, gdy w skład zorganizowanego kompleksu wejdą składniki umożliwiające prowadzenie działalności. Nieuzasadnione byłoby na przykład sprzedanie stacji paliw bez możliwości prowadzenia na niej działalności w tym zakresie.

W skład przedsiębiorstwa wchodzą też wierzytelności zbywcy związane ze zbywanym przedsiębiorstwem, w tym te wynikające z umów, np. wobec dostawców o dostarczenie towarów czy wykonanie usługi. Niezbędne jest dokonanie cesji tych umów, aby mogły być one nadal realizowane w ramach przedsiębiorstwa.

Odpowiedzialność za zobowiązania

W innym natomiast świetle jawi się kwestia zobowiązań i obciążeń. Od 2003 roku nie są one już składnikami przedsiębiorstwa. Co do zasady zgodnie z art. 554 kodeksu cywilnego nabywca przedsiębiorstwa jest odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą za jego zobowiązania (wymagalne jak i niewymagalne) związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa.

Odpowiedzialność jest wyłączona, jeżeli nabywca w chwili nabycia nie wiedział o tych zobowiązaniach, mimo zachowania należytej staranności. Warto więc rzetelnie zapoznać się z sytuacją prawno-finansową nabywanego przedsiębiorstwa. W konsekwencji w stosunku do kontrahenta występują dwa podmioty zobowiązane, a wierzyciel może wedle swego wyboru żądać świadczenia od zbywcy bądź nabywcy albo od obu.

Co jest istotne dla nabywcy – odpowiada on jedynie do wysokości nabytego przedsiębiorstwa według stanu w chwili nabycia i według cen z chwili zaspokojenia wierzyciela.

Przejęcie długów

Aby przejąć zobowiązania zbywcy, niezbędne byłoby uzyskanie zgody wszystkich wierzycieli na zwolnienie go z długu. Takie rozwiązanie wymierzone jest przeciwko nieuczciwym transakcjom dłużnika i ma na celu ochronę wierzycieli.

Inną sprawą jest natomiast wewnętrzne uregulowanie kwestii rozliczeń zbywcy i nabywcy, którzy mogą wskazać w umowie, iż wobec kontrahenta odpowiadają oni solidarnie, jednakże między sobą odpowiedzialność ponosi wyłącznie zbywca za zobowiązania podjęte przed zawarciem umowy sprzedaży.

W takim przypadku, nawet gdyby wierzyciel został spłacony przez nabywcę przedsiębiorstwa, ten ostatni będzie uprawniony do żądania zwrotu spłaconych długów od zbywcy przedsiębiorstwa.

Strony umowy i jej forma

Sprzedaży przedsiębiorstwa nie należy mylić ze sprzedażą udziałów również w tym kontekście, że stroną umowy po stronie zbywcy nie będą udziałowcy spółki, ale sama spółka będąca właścicielem przedsiębiorstwa. W takiej transakcji, w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, będzie ona reprezentowana przez zarząd, ewentualnie przez pełnomocnika lub prokurenta.

W przypadku prokurenta, który jest uprawniony jedynie do reprezentowania spółki w zakresie zwykłej działalności spółki, wymagane będzie dodatkowe pełnomocnictwo do sprzedaży przedsiębiorstwa. Dla ważności zbycia przedsiębiorstwa spółki z ograniczoną odpowiedzialnością konieczne będzie uzyskanie zgody wspólników, która powinna być wydana najpóźniej w ciągu dwóch miesięcy po podpisaniu umowy.

Zbycie przedsiębiorstwa powinno być dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi (art. 751 kodeksu cywilnego). Jeżeli zaś w skład zbywanego przedsiębiorstwa wchodzi nieruchomość, wówczas należy umowę sporządzić w formie aktu notarialnego. Niezachowanie odpowiedniej formy spowoduje nieważność umowy.

Skutki transakcji

W kontekście kwestii podatkowych warto wskazać na zasady odpowiedzialności za zobowiązania przedsiębiorstwa wobec fiskusa. Co do zasady nabywca przedsiębiorstwa będzie zwolniony z tej odpowiedzialności, jeżeli uzyska z urzędu skarbowego zaświadczenie o braku zaległości najpóźniej na 30 dni przed jego zbyciem.

Ponadto może się pojawić kwestia ewentualnego opodatkowania transakcji VAT. Zgodnie z treścią art. 6 pkt 1 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (ustawa o VAT) przepisów ustawy nie stosuje się do transakcji zbycia przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa. Nie oznacza to jednak, że przy tej transakcji nie powstaje obowiązek podatkowy w ogóle.

Otóż powstaje, ponieważ kupujący musi uiścić podatek od czynności cywilnoprawnych w wysokości 2 proc. wartości sprzedawanych nieruchomości oraz 1 proc. dla pozostałych składników. W przypadku niewyodrębnienia wartości poszczególnych składników nie można zastosować do każdego z nich odrębnej stawki podatku, dlatego wówczas należy obliczyć podatek na podstawie jednolitej – najwyższej – stawki, czyli 2 proc.

Przy okazji omawiania skutków podatkowych warto zwrócić uwagę na ewentualne konsekwencje transakcji w przypadku zbycia zorganizowanej części przedsiębiorstwa. Zgodnie z art. 2 pkt 27e ustawy o VAT zorganizowaną część przedsiębiorstwa zdefiniowano jako organizacyjnie i finansowo wyodrębniony w istniejącym przedsiębiorstwie zespół składników materialnych i niematerialnych, w tym zobowiązania, przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych, który zarazem mógłby stanowić niezależne przedsiębiorstwo samodzielnie realizujące te zadania.

Konieczna będzie zatem weryfikacja, czy określone składniki przedsiębiorstwa spełniają funkcję zorganizowanej części przedsiębiorstwa. Wyłączenie jakiegoś składnika przynależnego do zorganizowanej części przedsiębiorstwa – np. zobowiązań – może oznaczać konieczność uznania, że przedmiotem transakcji nie będzie zorganizowana część przedsiębiorstwa i powstanie obowiązek opodatkowania sprzedaży podatkiem VAT.

Co ciekawe, taka transakcja nadal będzie uznawana za zbycie przedsiębiorstwa z perspektywy prawa cywilnego ze wszystkimi konsekwencjami odnośnie do odpowiedzialności stron, konieczności uzyskania zgód korporacyjnych itp.

Ewa Szlachetka, radca prawny, wspólnik Kancelarii GESSEL

Warto pamiętać, że zbywca ma możliwość wyłączenia niektórych składników z umowy sprzedaży przedsiębiorstwa. Powinno się je jednak wyraźnie zaznaczyć w umowie.

Trzeba pamiętać, że aby można było mówić o transakcji, której przedmiotem jest przedsiębiorstwo, musi ona obejmować te elementy, od których uzależnia się realizowanie zadań gospodarczych, choćby hipotetycznie, przez przedsiębiorstwo.

Zbycie przedsiębiorstwa może, ale nie musi, wiązać się ze zmianą nazwy. Prowadzenie przedsiębiorstwa nabytego pod dotychczasową nazwą jest uprawnieniem, a nie obowiązkiem nabywcy, chyba że strony zdecydowały się na wyłączenie oznaczenia przedsiębiorstwa z transakcji.