Przy okazji głośnego sporu arbitrażowego między DPTG i Telekomunikacją Polską zakończonego ugodą w styczniu 2012 r. duże zainteresowanie, ale i zaskoczenie obserwatorów wzbudził fakt, że DPTG wszczęło egzekucję roszczeń na podstawie wyroku częściowego. Warto się przyjrzeć, czym jest wyrok częściowy i czym taki wyrok różni się od wyroku końcowego i wyroku wstępnego.
Co do zasady
W ramach postępowania arbitrażowego arbitrzy mogą wydawać orzeczenia w formie postanowień oraz wyroków. Oczywiście podstawowym modelem rozstrzygania spraw przez sądy arbitrażowe jest rozpoznanie wszystkich roszczeń dochodzonych przez stronę/strony w danej sprawie i wydanie wyroku końcowego. Jednak – podobnie jak w postępowaniu przed sądem powszechnym – możliwe jest odstąpienie od tej zasady i wydanie wyroku wstępnego albo częściowego.
Wyrok wstępny może być wydany wtedy, gdy arbitrzy uznają roszczenie za usprawiedliwione co do zasady, prowadząc dalej postępowanie (rozprawę) co do spornej wysokości żądania.
Jedno z roszczeń
Natomiast, gdy w danej sprawie pojawia się możliwość rozstrzygnięcia np. jednego z kilku dochodzonych roszczeń, wówczas sąd arbitrażowy może wydać wyrok częściowy. Wydanie przez arbitrów wyroku częściowego czy wstępnego jest przede wszystkim uzależnione od tego, na jakim forum toczy się postępowanie arbitrażowe – przed stałym sądem polubownym (tzw. sądem instytucjonalnym) czy sądem ad hoc – oraz co w tej kwestii ustaliły strony.
Większość stałych sądów polubownych w swoich regulaminach dopuszcza możliwość wydawania wyroków częściowych oraz wstępnych. Tak czyni np. Sąd Arbitrażowy przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie (SAKIG). Zgodnie z § 44 Regulaminu SAKIG, Zespół Orzekający może wydać wyrok częściowy albo wyrok wstępny.
Inaczej rzecz się ma w postępowaniu arbitrażowym ad hoc, w którym strony same ustalają zasady postępowania. W doktrynie się przyjmuje, że jeżeli strony wyraźnie nie wyłączyły takiej możliwości, także sąd arbitrażowy ad hoc może wydać wyrok częściowy, czy wstępny, oczywiście jeśli jest to uzasadnione okolicznościami sprawy.
Jest pytanie, kto może wyjść z inicjatywą wydania wyroku wstępnego bądź częściowego. każda ze stron ma prawo przedstawić taki wniosek sądowi arbitrażowemu. Decyzja co do wydania wyroku wstępnego albo częściowego należy do Zespołu Orzekającego.
Stwierdzenie wykonalności
Nie można jednak zapomnieć, że niezależnie od tego, czy sąd arbitrażowy wyda wyrok wstępny czy częściowy, musi następnie zostać stwierdzona wykonalność bądź uznanie tego wyroku, by miał moc równą wyrokowi sądu powszechnego.
W wypadku stwierdzenia wykonalności wyroku częściowego wydanego w ramach arbitrażu oczywiście dopuszczalne jest prowadzenie na jego podstawie egzekucji. I właśnie taka sytuacja miała miejsce w sporze Danish Polish Telecommunications Group (DPTG) i Telekomunikacji Polskiej (TP SA) – na podstawie stwierdzonej wykonalności wyroku sądu arbitrażowego w Wiedniu DPTG wszczęło egzekucję.
TP SA broniła się przed niekorzystnymi skutkami wyroku wstępnego, m.in. poprzez złożenie skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego.
Czy warto
Można się zastanawiać, czy warto rekomendować stronie prowadzącej spór przed arbitrażem rozważenie wniosku o wydanie wyroku wstępnego czy częściowego. Odpowiedź jest pozytywna, to znaczy analiza powinna być przeprowadzona w każdej sprawie arbitrażowej, co nie oznacza, że efektem tej analizy zawsze będzie wniosek o wydanie wyroku wstępnego czy częściowego. Niekiedy lepiej jest z tego zrezygnować.
Pewne wątpliwości mogą powstać zwłaszcza w wypadku wyroków wstępnych. W arbitrażu krajowym, to znaczy gdy zarówno postępowanie arbitrażowe, jak i postępowanie o uznanie wykonalności wyroku ewentualnie jego uchylenie, jest przeprowadzane w Polsce, sytuacja nie powoduje trudności.
Natomiast jeśli postępowanie arbitrażowe zawiera element międzynarodowy, można znaleźć się w sytuacji, że mimo posiadania korzystnego wyroku arbitrażowego, nie będzie możliwości przeprowadzenia postępowania o uznanie wykonalności wyroku w danym państwie.
Dzieje się tak dlatego, że w niektórych porządkach prawnych (np. w Holandii czy Szwajcarii), wyrokom wstępnym odmawia się charakteru merytorycznego, co powoduje, że sądy nie zatwierdzają wyroków wstępnych.
Przykład
Często wyrok wstępny lub częściowy pomaga zakończyć spór niejako przed terminem, prowadząc skonfliktowane strony do osiągnięcia porozumienia.
Tytułem przykładu we wrześniu 2010 r. sąd arbitrażowy ad hoc orzekający w Wiedniu wydał wyrok częściowy w sprawie TP SA przeciwko DPTG. W konsekwencji w grudniu 2010 TP SA złożyła wniosek do wiedeńskiego Sądu Gospodarczego I instancji o uchylenie wyroku częściowego.
4 listopada 2011 r. wiedeński sąd gospodarczy postanowił o nieuchylaniu wyroku częściowego. Natomiast już na początku stycznia 2012 r. strony zawarły ugodę kończącą postępowanie. W ten sposób zakończył się spór trwający bez mała dziesięć lat bez oczekiwania na wyrok końcowy.
Gdy wydanie wyroku wstępnego bądź częściowego będzie miało uzasadnienie, warto wspomnieć o sporach dotyczących niewykonania bądź nienależytego wykonania umowy. W sytuacji gdy każda ze stron powołuje się na te same podstawy odpowiedzialności, przesądzenie zasady odpowiedzialności (kto ma rację) w postaci wyroku wstępnego jest w istocie rozstrzygnięciem sporu.
Pozwala to stronom na podjęcie rozmów ugodowych, ewentualnie przygotowanie się na mający zapaść wyrok końcowy. Podobnie będzie przy rozstrzyganiu o tym, która ze stron skutecznie odstąpiła od kontraktu.
Piotr Bielarczyk radca prawny w kancelarii FKA Furtek Komosa Aleksandrowicz
Komentuje Piotr Bielarczyk, radca prawny w kancelarii FKA Furtek Komosa Aleksandrowicz
Na marginesie należy wspomnieć o jeszcze jednej kwestii, istotnej z punktu widzenia ekonomii postępowania. W momencie wydania wyroku wstępnego lub częściowego arbitrzy mogą zawiesić postępowanie arbitrażowe na czas prawomocnego zakończenia się postępowania toczącego się przed sądem powszechnym o uznanie czy uchylenie wyroku arbitrażowego.
Oznacza to, że wniosek o wydanie wyroku wstępnego bądź częściowego może w konsekwencji spowodować niekiedy przedłużenie postępowania. Z tego powodu pojawiają się postulaty, aby ograniczyć możliwość występowania z takimi wnioskami.
Pewnym zabezpieczeniem może być uzgodnienie między stronami, że rezygnują z prawa do składania wniosków o wydanie wyroku wstępnego i częściowego – niemniej takie ustalenia są możliwe tylko wtedy, gdy poziom antagonizmu między stronami nie jest wielki, a to zdarza się rzadko.
Komentuje Monika Wołłk-Łaniewska, aplikantka radcowska w kancelarii FKA Furtek Komosa Aleksandrowicz
Omówiona obok instytucja wyroków częściowych i wstępnych jest nadal niezbyt popularna, zarówno wśród arbitrów, jak i stron postępowania arbitrażowego. Tymczasem przywołane przykłady pokazują, że wydanie wyroku częściowego może być sposobem na szybsze zakończenie postępowania arbitrażowego, w szczególności poprzez skłonienie stron do negocjacji.
Oczywiście wiąże się to także z ryzykiem, że osiągnie się efekt odwrotny, to znaczy przedłużenie rozpoznawania całego sporu. Zatem każdorazowo decyzja o wystąpieniu z wnioskiem o wydanie wyroku wstępnego czy częściowego powinna mieć uzasadnienie w okolicznościach sprawy i stanowić wyraz przemyślanej taktyki procesowej.
