O wyjaśnienie tych niejasności zwróciła się w połowie lutego Edyta Sieradzka, wiceprezes organizacji OBPON, do Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON).
To skutek pytań, które pracodawcy kierowali do organizacji OBPON. Dotyczą one m.in. orzeczeń o niepełnosprawności i ich zamienników, terminu zaliczania pracowników do osób niepełnosprawnych, wygasania efektu zachęty, korygowania dokumentów w systemie obsługi dofinansowań i refundacji (SODiR) oraz procedury prowadzenia kontroli przez PFRON.
Oto pytania i odpowiedzi, jakich udzielił Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (Wydział Dofinansowań Rynku Pracy PFRON).
Kiedy wygasa efekt zachęty...
- Pracownikowi skończyło się orzeczenie o niepełnosprawności w stopniu umiarkowanym 31 grudnia 2011 r. Złożył wniosek o kolejne po upływie terminu ważności poprzedniego. Załóżmy, że nowe orzeczenie dostarczy pracodawcy 15 maja 2012 r., mając na orzeczeniu zapis, że jego niepełnosprawność istnieje od 2008 r. Jednak zaliczony zostanie ponownie do stopnia umiarkowanego dopiero od 1 lutego 2012 r., czyli od dnia złożenia kolejnego wniosku. Czy w takim wypadku można stwierdzić, że w całym tym okresie przerwy, tj. między 1 stycznia a 15 maja 2012 r. pracownik był osobą niepełnosprawną w stopniu umiarkowanym? Czy zgodnie z art. 2a ust. 3 ustawy o rehabilitacji pracodawca będzie mógł się cofnąć do trzech miesięcy przed 15 maja i zrobić korekty we wskaźnikach i w SODiR? Czy w tym wypadku można mówić o wygaśnięciu dla pracownika ustalonego w 2009 r. efektu zachęty? A może on nie wygasa, bo jego niepełnosprawność istnieje od 2008 r.?
Począwszy od 2011 r. kwestię wliczania pracownika niepełnosprawnego do stanów zatrudnienia osób niepełnosprawnych reguluje art. 2a ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (DzU z 2011 r. nr 127, poz. 721 ze zm., dalej ustawa o rehabilitacji). Zgodnie z jej art. 2 ust. 3 przy kolejnym orzeczeniu dostarczonym przez pracownika, bez względu na datę złożenia wniosku o jego wydanie, osobę niepełnosprawną wlicza się do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych w okresie do trzech miesięcy poprzedzających dzień przedstawienia pracodawcy kolejnego orzeczenia, jeżeli z jego treści wynika, że w tym okresie osoba ta była niepełnosprawna.
W opisanej sytuacji osoba niepełnosprawna przedstawi pracodawcy kolejne orzeczenie o niepełnosprawności 15 maja 2012 r. Z niego wynika, że niepełnosprawność istnieje od 2008 r., a ustalony stopień (umiarkowany) datuje się od 1 lutego 2012 r. (tj. od złożenia wniosku o wydanie kolejnego orzeczenia).
W związku z tym pracodawca może wliczyć pracownika do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych od 15 lutego 2012 r.
Aby skorygować wnioski o dofinansowanie, cofając się do trzech miesięcy od daty otrzymania nowego orzeczenia, pracodawca powinien zweryfikować, czy nie ustał efekt zachęty ustalony na tego pracownika. Zgodnie z objaśnieniem nr 10 do formularza INF-D-P, stanowiącego załącznik do
efekt zachęty ustala się jednokrotnie w związku z okresem zatrudnienia pracownika (w tym przejęcia go na podstawie art. 23
1
k.p.) do czasu ustania zatrudnienia lub zmiany statusu pracownika.
Jeśli zatem ustalony efekt zachęty ustanie, np. dlatego że nie ma ciągłości zatrudnienia lub niepełnosprawności pracownika, to nie można ponownie pobierać dofinansowania na niego za okres po ponownym uzyskaniu statusu osoby niepełnosprawnej, jeżeli okres niepełnosprawności nie był ciągły. Przy określaniu statusu pracownika należy brać pod uwagę art. 1 ustawy o rehabilitacji.
W opisanym powyżej przypadku status osoby niepełnosprawnej w rozumieniu art. 1 ustawy o rehabilitacji nie ustał (zgodnie z nowym orzeczeniem niepełnosprawność datuje się od 2008 r., mimo że między 1 a 31 stycznia 2012 r. brakuje określonego w orzeczeniu stopnia niepełnosprawności). Dlatego pracodawca, który wykazał na pracownika efekt zachęty za miesiąc, w którym go zatrudnił, bądź nie musiał wykazywać efektu zachęty na tę osobę (zgodnie z przypisem nr 10 do druku INF-D-P), po spełnieniu pozostałych warunków ustawowych, na podstawie orzeczenia ma prawo cofnąć się o dofinansowanie za okresy wyliczone na podstawie art. 2a ust. 3 ustawy o rehabilitacji.
...i w jaki sposób go ustalić
- Zatrudniamy od 2005 r. pracownika, który jest niepełnosprawny (miał wydane orzeczenie do 31 grudnia 2011 r.). W całym tym okresie pracodawca ubiegał się w PFRON o jego miesięczne dofinansowanie. Czytając wyjaśnienia MPiPS, PFRON i przypis na druku INF-D-P, po 1 stycznia 2009 r. firma nie musiała na niego wykazywać efektu zachęty, aby po 1 stycznia 2009 r. w dalszym ciągu wnioskować do PFRON o jego dofinansowanie. Czy po dostarczeniu nowego orzeczenia, z którego będzie wynikać ciągłość zarówno jego niepełnosprawności, jak i stopnia, pracodawca będzie mógł w dalszym ciągu twierdzić, że nie musi na niego wykazywać efektu zachęty i w dalszym ciągu ubiegać się w PFRON o jego dofinansowanie?
Czy gdy z kolejnego orzeczenia będzie jednak wynikało, że pracownik ponownie został zaliczony do stopnia lekkiego dopiero od 15 stycznia 2012 r., a jego niepełnosprawność istnieje od 2004 r., pracodawca nadal będzie mógł nie ustalać na niego efektu zachęty i ubiegać się o miesięczne dofinansowanie? Czy gdy z kolejnego orzeczenia będzie jednak wynikało, że ponownie zaliczony został do stopnia lekkiego dopiero od 1 lutego 2012 r., czyli od dnia złożenia kolejnego wniosku, a istnienia jego niepełnosprawności nie da się ustalić, pracodawca także będzie mógł w dalszym ciągu nie ustalać efektu zachęty i ubiegać się o miesięczne dofinansowanie, czy już nie?
Odpowiedzi na pierwsze dwie wątpliwości pokrywają się z wyjaśnieniami udzielonymi przy pierwszym pytaniu. Natomiast przy trzecim pytaniu, w opisanym wypadku z kolejnego orzeczenia nie wynika ciągłość statusu osoby niepełnosprawnej (luka w poświadczonej niepełnosprawności obejmuje okres od 1 stycznia do 31 stycznia 2012 r.). Ustała więc ciągłość zwolnienia z obowiązku wykazania efektu zachęty. Dlatego na tego pracownika pracodawca nie będzie mógł pobierać dofinansowania. Może jednak tego podwładnego – zgodnie z art. 2a ust. 3 ustawy o rehabilitacji – wykazywać w stanach zatrudnienia osób niepełnosprawnych, w okresie do trzech miesięcy poprzedzających dzień przedstawienia pracodawcy kolejnego orzeczenia, jeżeli z jego treści wynika, że w tym okresie osoba ta była niepełnosprawna.
- Czy firma działająca na tzw. otwartym rynku po uzyskaniu 6-proc. wskaźnika osób niepełnosprawnych będzie mogła wystąpić do PFRON o dofinansowanie dla swoich już nie nowo przyjętych pracowników, którzy przy zatrudnieniu byli niepełnosprawni i pracodawca wykazał na nich efekt zachęty po 1 stycznia 2009 r.?
Pracodawca, który spełni warunek wykazania na zatrudnione osoby niepełnosprawne efektu zachęty w rozumieniu rozporządzenia Komisji (WE) nr 800/2008 z 6 sierpnia 2008 r. uznającego niektóre rodzaje pomocy za zgodne ze wspólnym rynkiem w zastosowaniu art. 87 i 88 traktatu (ogólnego rozporządzenia w sprawie wyłączeń blokowych) (DzUrz WE L 214 z 9 sierpnia 2008 r., str. 3) oraz art. 26b ust. 4 – 6 ustawy o rehabilitacji, a także pozostałe przesłanki wynikające z przepisów, ma prawo otrzymać dofinansowanie ich wynagrodzeń.
- Czy ten, kto zatrudniał osobę niepełnosprawną w 2008 r., ale nie zabiegał o jej dofinansowanie bądź refundację składek ZUS do PFRON, i nie otrzymywał w 2008 r. i latach wcześniejszych żadnej pomocy publicznej z racji jej niepełnosprawności, mógł występować do PFRON o jej miesięczne dofinansowanie bez wykazywania dla niej efektu zachęty po 1 stycznia 2009 r.?
Tę sprawę często wyjaśnia fundusz. Przypominamy, że stosownie do art. 48a ust. 2 ustawy o rehabilitacji dofinansowań wynagrodzeń osób niepełnosprawnych, o którym mowa w art. 26a tej ustawy, które stanowią pomoc publiczną w rozumieniu art. 107 traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (dalej TFUE), udziela się zgodnie z rozporządzeniem Komisji (WE) nr 800/2008 z 6 sierpnia 2008 r. uznającym niektóre rodzaje pomocy za zgodne ze wspólnym rynkiem w zastosowaniu art. 87 i 88 TFUE (ogólne rozporządzenie w sprawie wyłączeń blokowych) (DzUrz WE L 214 z 9 sierpnia 2008 r., str. 3). Jednym z warunków otrzymania tego wsparcia, o którym mowa w rozporządzeniu, jest wykazanie, że pomoc wywołuje efekt zachęty.
Szczegółowe informacje na temat obowiązku oraz sposobu wykazania efektu zachęty fundusz udostępnia na swojej stronie internetowej (www.pfron.org.pl), w zakładce „Pytania i odpowiedzi z zakresu wypełniania wniosku o dofinansowanie do wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych – WN-D, który obowiązuje od 21 marca 2011 r.". Pozostają one niezmienne.
Przypominamy także, że gdy efekt zachęty nie wystąpił i dodatkowo nie zachodzą przesłanki wyłączające obowiązek jego ustalenia, pracodawca nie ma prawa otrzymać dofinansowania za pracownika. Gdyby jednak je dostał, powinien skorygować wnioski i zwrócić nienależnie pobrane pieniądze wraz z odsetkami.
Jak policzyć stan załogi
- Pracodawca zatrudnia pracownika z I grupą niepełnosprawności. Z 20 stycznia 2012 r. pracownik ten wyczerpał okres zasiłkowy (182 dni). Ma on prawo do renty inwalidzkiej, więc nie przysługuje mu przedłużenie okresu zasiłkowego. Mimo to zakład go nie zwalnia, a jego nieobecność traktuje jako usprawiedliwioną niepłatną. Czy w związku z tym tego pracownika wlicza się do wskaźników zatrudnienia wykazywanych w poz. 37 i 38 na Wn-D i w poz. 39 – 42 Wn-D?
A jak potraktować pracownika z lekkim stopniem niepełnosprawności zatrudnionego na cały etat, który 25 stycznia 2012 r. nie przyszedł do firmy? Pracodawca wypisuje mu w aktach osobowych nieobecność nieusprawiedliwioną – 1 dzień. Czy w związku z tym wlicza go do wskaźników zatrudnienia wykazywanych w poz. 37 i 38 na Wn-D, i w poz. 39 – 42 Wn-D jako cały etat, czy pomniejsza za niego wymiar czasu pracy o ten jeden dzień?
Stany zatrudnienia zawarte w poz. 37 – 42 wniosku Wn-D wylicza się, stosując konkretne przepisy. Zgodnie z przypisem 17 do druku WN-D poz. 37 i 38 należy wyliczyć na podstawie art. 21 ust. 1 i 5, art. 28 ust. 3 i 4 oraz art. 2 a ustawy o rehabilitacji. Stosownie zatem do jej art. 21 ust. 5, który określa szczegółowo wyłączenia ze stanów zatrudnienia, do wartości wykazywanych w poz. 37 i 38 nie wlicza się niepełnosprawnych przebywających na urlopach bezpłatnych oraz osób niebędących osobami niepełnosprawnymi zatrudnionych:
- na podstawie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego,
- przebywających na urlopach wychowawczych,
- nieświadczących pracy w związku z odbywaniem służby wojskowej oraz służby zastępczej,
- będących uczestnikami Ochotniczych Hufców Pracy,
- nieświadczących pracy w związku z uzyskaniem świadczenia rehabilitacyjnego,
- przebywających na urlopach bezpłatnych, których obowiązek udzielania określają inne przepisy.
Analogicznie ze stanów zatrudnienia wykazywanych w poz. 39 – 42 druku Wn-D wnioskodawcy wyłączają konkretnie określone grupy osób. Z tym że wyliczanie wartości w tych pozycjach, a tym samym wyłączenie z uwzględnienia w tych stanach zatrudnienia następuje na podstawie rozporządzenia Komisji (WE) nr 800/2008 z 6 sierpnia 2008 r. uznającego niektóre rodzaje pomocy za zgodne ze wspólnym rynkiem w zastosowaniu art. 87 i 88 TFUE (ogólne rozporządzenie w sprawie wyłączeń blokowych) (DzUrz UE L214 z 9 sierpnia 2008 r., str. 3) (zgodnie z przypisami 18 i 19 do wniosku Wn-D).
Zatem do bieżącego stanu załogi w okresie sprawozdawczym oraz średniego stanu zatrudnienia za 12 miesięcy poprzedzających okres sprawozdawczy nie należy wliczać:
- praktykantów lub studentów odbywających szkolenie zawodowe na podstawie umowy o praktyce lub szkoleniu zawodowym,
- osób przebywających na urlopie macierzyńskim,
- osób przebywających na urlopie wychowawczym.
Jeśli pracownika nie ma wśród osób podlegających wyłączeniu z wliczania do określonego stanu zatrudnienia, wynikającego ze stosowania tych przepisów, należy go uwzględnić przy obliczaniu stanów zatrudnienia.
Gdy orzeczeń jest kilka
- W 2007 r. ZUS wydał pracownikowi na stałe orzeczenie o częściowej niezdolności do pracy. Dodatkowo również w 2009 r. powiatowy zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności (PZO) na stałe wydał mu także orzeczenie o niepełnosprawności w stopniu lekkim. Niestety, w 2011 r. stan zdrowia pracownika bardzo się pogorszył i 30 września 2011 r. wystąpił on już tylko do PZO o podwyższenie stopnia. 15 stycznia 2012 r. pracownik dostarczył firmie nowe orzeczenie z PZO, z którego wynika, że od 1 czerwca 2011 r. jest niepełnosprawny w stopniu umiarkowanym, a jego niepełnosprawność istnieje od 2004 r. Orzeczenie wydano 30 grudnia 2011 r. Jest to jego pierwsze orzeczenie o stopniu umiarkowanym i jest ważne do 2015 r. Od kiedy pracodawca powinien zaliczyć tego pracownika do osób niepełnosprawnych w stopniu umiarkowanym?
Pracodawca zalicza niepełnosprawnego do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych, gdy ten dostarczy kolejne orzeczenie, zgodnie z art. 2a ust. 2 lub 3 ustawy o rehabilitacji. Dlatego pracownika, który ma ważne orzeczenie o niepełnosprawności, a w wyniku pogorszenia stanu zdrowia składa wniosek o ustalenie wyższego stopnia, należy wliczyć do stanu zatrudnienia osób o określonym stopniu niepełnosprawności na podstawie art. 2a ust. 2 ustawy o rehabilitacji.
- Od kiedy pracodawca ma obowiązek udzielić temu pracownikowi urlopu dodatkowego? Po przepracowaniu roku od dnia zaliczenia go do stopnia umiarkowanego, czyli od 1 czerwca 2012 r., czy po przepracowaniu roku od daty wydania orzeczenia, czyli od 30 grudnia 2012 r.?
Zgodnie z art. 19 ust. 1 ustawy o rehabilitacji osobie zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności przysługuje dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze dziesięciu dni roboczych w roku kalendarzowym. Prawo do pierwszego urlopu osoba ta nabywa po przepracowaniu roku do dnia zaliczenia jej do jednego z tych stopni niepełnosprawności. Zgodnie z informacjami zawartymi na stronie internetowej Biura Pełnomocnika Rządu do spraw Osób Niepełnosprawnych za dzień zaliczenia do danego stopnia niepełnosprawności należy uznać dzień posiedzenia zespołu orzekającego (data wydania orzeczenia).
- Czy po wygaśnięciu orzeczenia o stopniu umiarkowanym pracodawca będzie mógł ponownie zaliczyć tego pracownika do stopnia lekkiego, uwzględniając zarówno orzeczenie ZUS, jak i PZO?
Orzeczenie późniejsze nie uchyla poprzedniego, chyba że wnioskowała o to osoba, której dotyczy orzeczenie. Jeżeli nie złożyła takiego pisma, to w obrocie prawnym znajdują się oba lub – jak w tym wypadku – trzy orzeczenia.
Jaka procedura przy kontroli
- W listopadzie 2011 r. PFRON doraźnie skontrolował pracodawcę w zakresie otrzymanego dofinansowania i refundacji za okres od 2004 r. do maja 2011 r. Kontrolę wszczęto na podstawie upoważnienia do przeprowadzenia czynności kontrolnych, w siedzibie spółki i zakończyło się to protokołem z kontroli, który pracodawca podpisał. Pracodawca otrzymał wystąpienie pokontrolne, z którego wynikało zobowiązanie „do złożenia dokumentów korygujących w odniesieniu do stwierdzonych podczas kontroli nieprawidłowości". Poinformowano go też, że wyniki kontroli trafią do wydziału dofinansowań rynku pracy PFRON „w celu wykorzystania służbowego, wyliczenia i wyegzekwowania nienależnie pobranych kwot dofinansowania i kwot refundacji składek". Ponieważ w żaden sposób nie podano pracodawcy kwoty „nienależnie pobranych kwot dofinansowania", oczekiwał, że wydział dofinansowań wyliczy i wskaże mu kwoty do zwrotu. Nic takiego nie nastąpiło. W styczniu 2012 r. pracodawca otrzymał zawiadomienie o wszczęciu postępowania administracyjnego, w którym także nie podano informacji, jakie kwoty i w jakim terminie ma zwrócić. Jak powinna wyglądać procedura zwrotu nienależnie pobranych kwot, którą przyjął PFRON?
Pracodawca podaje, że w rozmowie telefonicznej z pracownikiem PFRON usłyszał, że fundusz oczekuje od niego, że sporządzi korekty wniosków o dofinansowanie, uwzględniające zakwestionowane dofinansowania bez decyzji administracyjnej, oraz że wpłaci nienależnie pobrane dofinansowanie. Wtedy po złożeniu korekt i uregulowaniu zobowiązań postępowanie może zostać uznane za bezprzedmiotowe i umorzone. Pracodawca uważa jednak, że w ślad za zawiadomieniem o wszczęciu postępowania PFRON powinien wydać decyzję o wysokości nienależnie pobranego dofinansowania i określić kwotę do zwrotu. Jak w takiej sytuacji powinien zachować się pracodawca? Jakie są przyjęte przez PFRON procedury podczas kontroli przedsiębiorców przy miesięcznym dofinansowaniu? Czy słuszność mają prawnicy kontrolowanej firmy, którzy uważają, że teraz należy czekać na decyzję administracyjną ustalającą kwoty do zwrotu?
Po przekazaniu wyników kontroli do Wydziału Dofinansowań Rynku Pracy PFRON pracodawcę, u którego przeprowadzono kontrolę, zawiadamia się o wszczęciu z urzędu postępowania administracyjnego o zwrot środków funduszu, wypłaconych jako dofinansowanie wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych i/lub refundacji składek na ubezpieczenie społeczne, za okres objęty kontrolą w związku z ustaleniami zawartymi w protokole kontroli. Jednocześnie, na podstawie art. 7 i 77 kodeksu postępowania administracyjnego (DzU z 2000 r. nr 98, poz. 1071 ze zm.), stronę wzywa się do przedstawienia w ciągu 14 dni od doręczenia zawiadomienia wszelkich wniosków, uwag i informacji mających w jej ocenie znaczenie dla rozpoznania sprawy. Na tym etapie postępowania strona może w szczególności dokonać korekty w SODiR, przedstawić dokumenty wskazujące na prawidłowość wartości zadeklarowanych w złożonych wnioskach.
Po zapoznaniu się z przedstawionymi dowodami PRFON, w związku z zakończeniem postępowania dowodowego, na podstawie art. 10, art. 73 § 1 oraz art. 81 k.p.a., w związku z art. 45 ust. 3a ustawy o rehabilitacji, wyznacza stronie siedmiodniowy termin na zapoznanie się oraz wypowiedzenie w przedmiocie zebranego materiału dowodowego, w związku z toczącym się postępowaniem wszczętym z urzędu w sprawie o zwrot środków funduszu, wypłaconych stronie jako dofinansowanie wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych i/lub refundacji składek na ubezpieczenia społeczne, za okres objęty kontrolą.
Na tym etapie strona może przeglądać akta sprawy w każdym stadium postępowania, w tym sporządzać z nich notatki, kopie lub odpisy zgodnie z art. 73 k.p.a. Wyznaczony siedmiodniowy termin liczy się od następnego dnia po dniu doręczenia zawiadomienia. W przypadku niedokonania wymienionych czynności organ uznaje, że umożliwił stronie zajęcie stanowiska. Strona może wypowiedzieć się w formie pisemnej lub złożyć ustne oświadczenia do protokołu. Po zapoznaniu się ze zgromadzonym w tej sprawie materiałem dowodowym, strona może także zgłosić dodatkowe dowody, które mogą mieć znaczenie w tej sprawie. Stawiennictwo nie jest obowiązkowe.
PFRON zapoznaje się z przyjętym przez stronę stanowiskiem oraz z dodatkowo zgłoszonymi przez nią dowodami. Ponownie sprawdza, czy stwierdzone w protokole kontroli nieprawidłowości zostały usunięte. Jeśli stwierdzi, że tak się stało, prezes zarządu PFRON wydaje na podstawie art. 105 § 1 k.p.a. w związku z art. 45 ust. 3a oraz art. 26a ust. 11 ustawy o rehabilitacji decyzję o umorzeniu postępowania, gdyż jest ono bezprzedmiotowe.
Jeśli natomiast PFRON odkryje, że pracodawca nie usunął błędów i braków, prezes PFRON nakazuje mu na podstawie art. 104 k.p.a., w związku z art. 45 ust. 3a, art. 49e ust. 1 i 2 oraz art. 26a ust. 11 ustawy o rehabilitacji zwrot nienależnie pobranych środków funduszu. Od tej decyzji stronie przysługuje odwołanie do ministra pracy, które wnosi się za pośrednictwem prezesa PFRON w terminie 14 dni od daty jej doręczenia (art. 127 § 1 i 2 k.p.a. w zw. z art. 129 k.p.a.).
—oprac. g.or.
