Niektórzy pracodawcy mogą liczyć na dodatkowe przywileje określone w ustawie z 27 sierpnia 1997 o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (tekst jedn. DzU z 2011 r. nr 127, poz. 721 ze zm.); dalej ustawa o rehabilitacji.

Chodzi o tych, którzy zatrudniają szczególną kategorię osób niepełnosprawnych – mających tzw. schorzenia szczególne. Korzyści wynikające dla takiej firmy mogą polegać na otrzymywaniu podwyższonej kwoty dofinansowania, korzystaniu z ulg we wpłatach na PFRON.

Pracodawca posiadający status zakładu pracy chronionej (zpch) może również korzystać ze zwolnień z podatków i opłat.

Prawie o połowę więcej

Kwoty dofinansowań wynagrodzeń są większe o 40 proc. w przypadku osób niepełnosprawnych, w odniesieniu do  których zostały orzeczone:

- choroba psychiczna (kod w orzeczeniu o niepełnosprawności 02-P),

- upośledzenie umysłowe (kod  01-U),

- całościowe zaburzenia rozwojowe (kod 12-C),

- epilepsja (kod 06-E).

Są to tzw. schorzenia specjalne wymienione w art. 26a ust. 1b ustawy o rehabilitacji. W katalogu tych schorzeń ustawa wymienia także niewidomych. Budziło to wśród pracodawców wiele wątpliwości dotyczących przede wszystkim definicji prawnej tego sformułowania oraz konieczności posiadania w orzeczeniu o stopniu niepełnosprawności kodu 04-O.

Rozwiało je Biuro Pełnomocnika Rządu do spraw Osób Niepełnosprawnych w stanowisku z 3 marca 2011 (BON-I-5232-13-PM/11), uznając, że potoczne sformułowanie „osoba niewidoma” obejmuje swoim zakresem osoby z dysfunkcją narządu wzroku (04-O) w stopniu znacznym i umiarkowanym.

Przykład 1

W firmie pracuje 50 pracowników niepełnosprawnych, w tym:

- trzech z nich ma wpisany do orzeczenia o niepełno-sprawności kod  01-U  (upośledzenie umysłowe),

- pięciu ma w orzeczeniu kod 06-E (epilepsja),

- jeden pracownik z orzeczeniem o lekkim stopniu niepełnosprawności ma wpisany kod 04-O  (niewidomy).

Pracodawca ma w tym wypadku prawo ubiegać się o podwyższoną o 40 proc. kwotę dofinansowania wynagrodzenia pracowników, w których orzeczeniach o niepełnosprawności pojawiły się kody 01-U i 06-E. Na osobę, która w orzeczeniu ma kod 04-0, dofinansowanie mu nie przysługuje, bo pracownik ten jest niepełnosprawny w stopniu lekkim.

Natomiast zaliczenie pracownika do tzw. niewidomych jest możliwe pod warunkiem uznania go za osobę o umiarkowanym bądź znacznym stopniu niepełnosprawności.

Schorzenie specjalne musi przy tym wynikać od 1 stycznia 2011 z orzeczenia o niepełnosprawności. Do 31 grudnia  2010 treść art. 26a ust. 1b wskazywała, że dofinansowanie jest wyższe o 40 proc. najniższego wynagrodzenia w przypadku „osób niepełnosprawnych, w  odniesieniu do których stwierdzono” wskazane w przepisie schorzenie szczególne.

Zatem przed 2011 r. schorzenie to można było udokumentować nie tylko orzeczeniem o niepełnosprawności, ale równie dobrze zaświadczeniem od lekarza specjalisty (np. lekarza psychiatry bądź okulisty).

Przykład 2

Pracodawca zatrudnia 20 pracowników niepełnosprawnych, w tym:

- pięć osób, które w orzeczeniu o niepełnosprawności mają kod 02-P (choroby psychiczne),

- dwie osoby, które ten sam kod mają wpisany do zaświadczenia od psychiatry.

W związku ze zmianą przepisów od 1 stycznia br. podwyższona kwota dofinansowania dla pracodawcy nie przysługuje na tych dwóch pracowników, których schorzenie specjalne wynika tylko z zaświadczenia lekarza specjalisty.

Wystarczy zaświadczenie

Korzystanie z innych przywilejów określonych w ustawie o rehabilitacji nie wymaga natomiast uzyskania orzeczenia o niepełnosprawności. W tej sprawie wypowiedziało się Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej na swojej stronie internetowej (www.mpips.gov.pl).

Resort poinformował, że stosownie do dotychczasowej praktyki potwierdzonej orzecznictwem sądów administracyjnych (zob. wyrok WSA w Warszawie z 3 listopada 2009,  III SA/Wa 718/09) schorzenia szczególne należy dokumentować:

- orzeczeniami, o których mowa w art. 3, 4a, 5 lub 62 ustawy o rehabilitacji, potwierdzającymi niepełnosprawność w  rozumieniu ustawy,

- innymi orzeczeniami,

- zaświadczeniami lekarskimi.

Sytuacja nie zmieniła się po 31 grudnia 2010. Zmiany odnoszące się do dokumentowania szczególnych schorzeń dotyczyły tylko art. 26a ust. 1b ustawy o rehabilitacji.

Do skorzystania z jakich uprawnień nadal wystarczy więc zaświadczenie lekarza specjalisty? Chodzi o te wynikające z art. 22 ust. 1 i art. 28 ust. 1 pkt 1b ustawy o rehabilitacji.

Pierwszy z tych przepisów przewiduje możliwość niższych wpłat na PFRON (o których mowa w art. 21 ustawy o rehabilitacji). Można je obniżyć z tytułu zakupu usługi (z wyłączeniem handlu) lub produkcji pracodawcy zatrudniającego co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy, który osiąga co najmniej 30-procentowy wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych, które są:

- zaliczone do znacznego stopnia niepełnosprawności lub

- niewidome, psychicznie chore lub upośledzone umysłowo lub są osobami z całościowymi zaburzeniami rozwojowymi lub epilepsją – pod warunkiem zaliczenia ich do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności.

Z kolei art. 28 ust. 1 pkt 1 lit. b ustawy o rehabilitacji wskazuje możliwość uzyskania statusu zakładu pracy chronionej. Może go uzyskać pracodawca, który będzie prowadził działalność gospodarczą przez okres co najmniej 12 miesięcy i zatrudniał przy niej co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy, jeżeli przez okres co najmniej sześciu miesięcy osiąga co najmniej 30-procentowy wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych:

- niewidomych lub

- psychicznie chorych albo

- upośledzonych umysłowo, jeśli osoby te są zaliczone do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepełnosprawności.

Brak opłat przy niższym procencie

Niektóre schorzenia uzasadniają obniżenie wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych; chodzi o tzw. schorzenia szczególnie utrudniające wykonywanie pracy.

Wskazuje je rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 18 września 1998 w sprawie rodzajów schorzeń uzasadniających obniżenie wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych oraz sposobu ich obniżenia (DzU nr 124, poz. 820), które zostało wydane na podstawie art. 21 ust. 7 ustawy o rehabilitacji. Zgodnie z § 1 powyższego rozporządzenia do wskazanych schorzeń zaliczamy:

- chorobę Parkinsona,

- stwardnienie rozsiane,

- paraplegię, tetraplegię, hemiplegię,

- znaczne upośledzenie widzenia (ślepotę) oraz niedowidzenie,

- głuchotę i głuchoniemotę,

- nosicielstwo wirusa HIV oraz chorobę AIDS,

- epilepsję,

- przewlekłe choroby psychiczne,

- upośledzenie umysłowe,

- miastenię,

- późne powikłania cukrzycy.

Jeżeli pracodawca zatrudnia pracowników niepełnosprawnych z wymienionymi wyżej schorzeniami i jednocześnie jest obowiązany na podstawie art. 21 ustawy o rehabilitacji do comiesięcznych wpłat na PFRON, to może się okazać, że obowiązuje go niższy wskaźnik, od którego zależy obowiązek dokonywania tych wpłat, np. 4 proc. (zgodnie z art. 21 ust. 2 ustawy o rehabilitacji aby być zwolnionym z wpłat, wskaźnik powinien wynosić co najmniej 6 proc).

Autor jest doradcą prawnym Polskiej Organizacji Pracodawców Osób Niepełnosprawnych