Szef nie może chorego dopuścić do pracy przed upływem terminu zwolnienia lekarskiego. Gdyby się nawet tego dopuścił, konsekwencje i tak poniesie pracownik.

• Pan Henryk, zatrudniony w zakładzie handlowym, od 67 dni przebywa na zwolnieniu lekarskim. Płatnik po wypłaceniu wynagrodzenia z art. 92 k.p. kontynuuje wypłatę zasiłku chorobowego. Pracodawca, a jednocześnie właściciel tej firmy, 30 września br. uległ wypadkowi przy prowadzeniu działalności. Aby spisać okoliczności zdarzenia, zgłosił się do  ZUS, podając za świadka pana Henryka.

W protokole przesłuchania ustalono, że pan Henryk w czasie tego wypadku pracował od 8 do 16 i obsługiwał wózek widłowy. W postępowaniu wyjaśniającym ustalono, że w  tym dniu pana Henryka nie powinno być w firmie, bo miał zwolnienie lekarskie wystawione od 28 września do 9 października br. – Jak wygląda sprawa nadpłaconego zasiłku chorobowego, jeżeli podwładny pracował za zgodą pracodawcy?

– pyta czytelnik.

Lekarz wystawia pacjentowi zwolnienie lekarskie na druku ZUS ZLA na podstawie przeprowadzonego badania.

Robi to na okres, przez który pacjent ze względu na swój stan zdrowia powinien powstrzymać się od zajęć służbowych, aby odzyskać zdolność do pracy. Podczas niedyspozycji pacjent powinien postępować zgodnie z zaleceniami medyka.

Obowiązki szefa

Pracodawca, który zgłasza do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 ubezpieczonych, a więc taki, który sam wypłaca zasiłki chorobowe, powinien we własnym zakresie kontrolować wykorzystujących zwolnienia lekarskie.

Wolno mu sprawdzić, czy chory prawidłowo wykorzystuje czas wolny na zwolnieniu, tzn. odpoczywa, chodzi na zabiegi rehabilitacyjne, regeneruje siły. A może wykorzystuje go nieprawidłowo i np. nie wykonuje zaleceń medycznych, pracuje zarobkowo lub wykonuje inne prace, które przedłużają stan niedyspozycji?

Jeżeli okaże się, że podwładny wykorzystuje zwolnienie niezgodnie z jego celem, to w myśl art. 17 ustawy z 25 czerwca 1999 o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (DzU z 2010 r. nr 77, poz. 512 ze zm.) straci zasiłek chorobowy. I to za cały okres tego zwolnienia, podczas którego wykonuje pracę.

Zakres czynności wykonywanych przez niedysponowanego należy zanalizować indywidualnie, w zależności od stanu choroby. Kontrolując pracownika, szef powinien zwrócić szczególną uwagę na to, czy sposób wykorzystywania przez podwładnego zwolnienia wpływa negatywnie na odzyskanie przez niego zdolności do pracy, a tym samym opóźnia powrót do zadań.

W żadnym razie ani szef, ani pracownik nie powinni sami decydować o wcześniejszym powrocie do pracy. Nawet jeżeli szef dopuścił do zadań, nie powinno dojść do równoczesnej wypłaty za ten sam okres wynagrodzenia za wykonywaną pracę i zasiłku chorobowego. Gdyby zatrudniony zadeklarował chęć powrotu do pracy, pracodawca nie może go do niej dopuścić.

Dotyczy to zatrudnionego, który chce przerwać zwolnienie po chorobie trwającej ponad 30 dni. W tej sytuacji musi zgodzić się na to lekarz medycyny pracy. Badania kontrolne pracownik wykonuje na podstawie skierowania pracodawcy. Zgodnie z art. 229 § 2 k.p. gdy niedyspozycja trwa dłużej niż 30 dni, pracownik musi wykonać kontrolne badania lekarskie, aby ustalić aktualną zdolność do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku.

ZUS sprawdza

Prawa do zasiłku chorobowego w związku z niewłaściwym wykorzystywaniem zwolnienia lekarskiego wbrew jego celowi lub wykonywaniem pracy zarobkowej można pozbawić nie tylko w wyniku przeprowadzenia kontroli. Stanie się to także wtedy, gdy szef bądź ZUS uzyskają informacje wskazujące na niewłaściwe wykorzystywanie zwolnienia, np. dowiedzą się o wykonywaniu pracy zarobkowej u innego pracodawcy. Sytuacja taka może więc wyjść na jaw już po wypłacie zasiłku chorobowego.

Gdy pracownikowi wypłacono zasiłek chorobowy za czas niedyspozycji do pracy, a w wyniku kontroli ustalono, że nie ma on prawa do zasiłku, oddział ZUS przeprowadza postępowanie wyjaśniające. Po nim wydaje decyzję, w której zobowiązuje pracownika do zwrotu nienależnie pobranego zasiłku w kwocie brutto. ZUS wskazuje przy tym, jaka jest podstawa pozbawienia prawa do świadczenia.

Z orzecznictwa Sądu Najwyższego

-  Wykonywanie pracy zarobkowej w okresie orzeczonej niezdolności do pracy powoduje utratę prawa do zasiłku chorobowego za cały okres zwolnienia (art. 17 ust. 1 ustawy z 1999 o świadczeniach pieniężnych z tytułu choroby i macierzyństwa). Nie jest niezbędna ocena, czy „inna praca zarobkowa” była niezgodna z celem zwolnienia lekarskiego (wyrok z 3 października 2008, II UK 26/08).

- Zasady, że pracownik nie może pobierać jednocześnie wynagrodzenia za pracę i świadczeń z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa – zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego – nie można przenosić na sytuację, w której pracownik nabywa prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy na podstawie ustawy z 17 grudnia 1998 o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych lub przepisów odrębnych (wyrok z 9 grudnia 2003,  PK 81/03).

Wina po obu stronach, ale zwraca pracownik

U czytelnika można przyjąć, że pan Henryk podjął pracę w trakcie zwolnienia lekarskiego za zgodą pracodawcy. Ten dopuścił go do zadań, a nawet widział wykonywane przez niego czynności.

Będąc na zwolnieniu lekarskim, podwładny świadomie podjął pracę, od której ze względu na stan zdrowia zwolnił go lekarz. Okoliczności nieprawidłowego wykorzystywania zwolnienia ZUS stwierdził po przesłuchaniu pracodawcy, ustalając okoliczności wypadku przy prowadzeniu działalności, jakiemu uległ 30 września br.

Swoją decyzję ZUS kieruje do pracownika i nie ma wątpliwości, że to on musi zwrócić zasiłek chorobowy za cały okres orzeczonego zwolnienia od 28 września do 9 października br. Okazało się ono świadczeniem nienależnie pobranym. Dlatego pan Henryk musi oddać je wraz z odsetkami ustawowymi.