Nie każde pomieszczenie może być higienicznosanitarne

W każdym zakładzie pracy muszą być pomieszczenia i urządzenia higienicznosanitarne. Chodzi o:

• szatnie,

• umywalnie i pomieszczenia z natryskami,

• ustępy,

• jadalnie,

• pomieszczenia do wypoczynku,

• pomieszczenia do prania, odkażania, suszenia i odpylania odzieży roboczej i ochronnej, a także

• pomieszczenia do ogrzewania się pracowników.

Ilość, rodzaj i wielkość tych miejsc trzeba dostosować do:

• liczby zatrudnionych pracowników,

• stosowanych technologii,

• rodzajów pracy, a także

• warunków, w jakich jest ona wykonywana.

Tak wynika z § 111 rozporządzenia o ogólnych warunkach bhp. Szczegóły związane z warunkami techniczno-budowlanymi tych pomieszczeń znajdziemy w załączniku nr 3 tego aktu prawnego. Stanowi on, że co do zasady pomieszczenia higienicznosanitarne powinny się znajdować w budynku, w którym odbywa się praca, albo w budynku z nim połączonym, obudowanym ogrzewanym przejściem.

Nie dotyczy to zarówno ustępów organizowanych dla pracowników zatrudnionych na otwartej przestrzeni poza terenem zakładu pracy przez okres nie dłuższy niż trzy miesiące i zatrudnionych w budynkach niewyposażonych w instalację wodociągową i kanalizacyjną, jak również pomieszczeń przeznaczonych do ogrzewania.

Niemniej pomieszczenia higienicznosanitarne powinny być usytuowane w miejscach oddalonych od substancji trujących, materiałów zakaźnych i prac szczególnie brudzących. Muszą być ogrzewane, oświetlone i wentylowane zgodnie z Polskimi Normami i przepisami techniczno-budowlanymi. Jeśli chodzi natomiast o wysokość tych miejsc, to zasadniczo w świetle nie powinna być mniejsza niż 2,5 m.

Wyjątek, gdy są usytuowane w suterenie, w piwnicy lub na poddaszu. Wtedy ich wysokość w świetle może wynosić wyjątkowo 2,2 m. Podłoga oraz ściany pomieszczeń higienicznosanitarnych powinny być wykonane tak, aby można było łatwo utrzymać w nich czystość.

Dlatego ściany do wysokości co najmniej 2 m powinny być pokryte materiałami gładkimi, nienasiąkliwymi i odpornymi na działanie wilgoci. Takie są ogólne zasady. Zobaczmy teraz, kto i w jakich warunkach organizuje poszczególne pomieszczenia higienicznosanitarne.

SZATNIE

Zacznijmy od szatni. Rozporządzenie o ogólnych warunkach bhp dzieli je na szatnie:

• odzieży własnej pracowników – przeznaczone do przechowywania odzieży należącej do pracowników (domowej), jeżeli ze względów higienicznych odzież ta nie powinna się stykać z odzieżą roboczą i środkami ochrony indywidualnej,

• odzieży roboczej i ochronnej – przeznaczone do przechowywania odzieży i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej,

• podstawowe – przeznaczone do przechowywania odzieży własnej pracowników oraz odzieży roboczej i środków ochrony indywidualnej,

• przepustowe – składające się z części przeznaczonej na  odzież własną pracowników, części przeznaczonej na odzież roboczą i środki ochrony indywidualnej oraz przepustowego zespołu sanitarnego z natryskami, łączącego obie te części.

Należy je urządzić w miejscach oddzielnych lub wydzielonych, suchych i w miarę możliwości oświetlonych światłem dziennym. Nie ma przeszkód prawnych, by się znajdowały w suterenach lub piwnicach. Wtedy jednak ich ściany zewnętrzne muszą być odpowiednio zaizolowane, a podłogi zabezpieczone tak, by pomieszczenia te uchronić przed  wilgocią i nadmiernymi stratami ciepła. Dodatkowo taka szatnia musi mieć wyjście ewakuacyjne, a jeżeli jest przeznaczona dla ponad 25 pracowników, trzeba ją wyposażyć w wentylację mechaniczną.

W innych szatniach wystarczy, by wymiana powietrza była przynajmniej czterokrotna na godzinę, a w szatniach przeznaczonych dla nie więcej niż dziesięciu pracowników, gdzie są otwierane okna – minimum dwukrotna na godzinę.

Szatnia to nie tylko miejsce, gdzie można pozostawić odzież. Trzeba w niej umieścić miejsca siedzące dla co najmniej 50 proc. pracowników pracujących na najliczniejszej zmianie. Planując jednak np. ławki do siedzenia, pamiętajmy, by szerokość przejść między:

• dwoma rzędami szaf oraz głównych przejść komunikacyjnych nie była mniejsza niż 1,5 m,

• rzędami szaf a ścianą wynosiła nie mniej niż 1,1 m.

W niektórych szatniach muszą się znaleźć dodatkowo urządzenia do odkażania, odpylania i suszenia odzieży, a także do czyszczenia obuwia.

Są one niezbędne, gdy z szatni korzystają pracownicy, których robocze ubranie ze względu na wykonywaną pracę ulega znacznemu zabrudzeniu i zamoczeniu oraz gdy ich odzież musi spełniać szczególne wymagania higienicznosanitarne.

UMYWALNIE I NATRYSKI

Częścią zespołu szatni powinny być umywalnie. Mają być łatwo dostępne i zapewniać bezkolizyjny ruch pracowników – zarówno już umytych jak i przebranych we własną odzież. Jeśli chodzi natomiast o liczbę umywalek, to uzależnia się ją m.in. od rodzaju wykonywanej pracy i liczby osób zatrudnionych na jednej zmianie. Wygląda to tak:

• co najmniej jedna umywalka na każdych 30 mężczyzn lub na każde 20 kobiet jednocześnie zatrudnionych przy pracach biurowych lub w warunkach zbliżonych do tych prac,

• co najmniej jedna umywalka indywidualna na każdych dziesięciu pracowników najliczniejszej zmiany,

• co najmniej jedna umywalka na każdych pięciu pracowników, ale nie mniej niż jedna przy mniejszej liczbie zatrudnionych przy pracach brudzących i w kontakcie z substancjami szkodliwymi lub zakaźnymi,

• co najmniej jedno stanowisko do mycia (zawór czerpany wody) na każdych pięciu pracowników zatrudnionych jednocześnie.

Dodatkowo dla pracowników narażonych na zabrudzenie nóg w umywalniach należy instalować brodziki. Na każdych dziesięciu użytkowników wystarczy jeden. Nie dotyczy to jednak osób wykonujących pracę poza terenem firmy, na otwartej przestrzeni.

Umywalki i brodziki to nie wszystko. Jeżeli wymagają tego warunki pracy lub ochrona zdrowia, to szatnia powinna być wyposażona także w natryski. Na każdych ośmiu pracowników najliczniejszej zmiany wykonujących prace powodujące zabrudzenie ich ciała wystarczy jedna kabina.

Tak samo dla pracowników zatrudnionych np. przy pracach związanych ze stosowaniem lub wydzielaniem się substancji trujących, zakaźnych, promieniotwórczych, drażniących lub uczulających, z tym że w ich przypadku jeden natrysk musi przypadać na każdych pięciu pracowników, ale nie mniej niż jedna kabina przy mniejszej liczbie zatrudnionych.

W pomieszczeniach umywalni należy zapewnić co najmniej dwukrotną wymianę powietrza w ciągu godziny. Natomiast w pomieszczeniach z natryskami wymiana ta nie powinna być mniejsza niż pięciokrotna w ciągu godziny. Z kolei temperatura wody ciepłej doprowadzonej do umywalek, natrysków i brodzików przy stosowaniu centralnej regulacji lub zbiorowego mieszania wody powinna wynosić od 35 do 40°C, a w przypadku indywidualnego mieszania wody od 50 do 60°C.

USTĘPY

Ustępy powinny być zlokalizowane w odległości nie większej niż 75 m od stanowiska pracy. Odległość ta może być większa jedynie dla pracowników pracujących stale na otwartej przestrzeni. Nie powinna jednak przekraczać  125 m od najdalszego stanowiska pracy. Jeśli chodzi natomiast o liczbę ustępów, to:

• na każdych 30 mężczyzn zatrudnionych na jednej zmianie powinna przypadać co najmniej jedna miska ustępowa i jeden pisuar, lecz nie mniej niż jedna miska i jeden pisuar przy mniejszej liczbie zatrudnionych,

• na każde 20 kobiet zatrudnionych na jednej zmianie powinna przypadać jedna miska ustępowa, lecz nie mniej niż jedna miska przy mniejszej liczbie zatrudnionych.

Ustępy powinny mieć wejściowe pomieszczenie izolujące wyposażone w umywalki z dopływem ciepłej i zimnej wody w liczbie jedna umywalka na trzy miski ustępowe lub pisuary, lecz nie mniej niż jedna umywalka.

W budynkach ustępy powinny być urządzone na każdej kondygnacji, a jeżeli na jednej kondygnacji pracuje mniej niż dziesięć osób, ustępy mogą znajdować się nie dalej niż na sąsiedniej kondygnacji. W pomieszczeniach z ustępami wymiana powietrza musi być nie mniejsza niż 50 m3 na godzinę na jedną miskę ustępową i 25 m3 na jeden pisuar. Zainstalowane miski ustępowe i pisuary powinny być spłukiwane bieżącą wodą i podłączone do kanalizacji.

JADALNIE

Te pomieszczenia służące do  spożywania posiłków musi zapewnić pracodawca zatrudniający powyżej 20 pracowników na jednej zmianie. Rozporządzenie o ogólnych warunkach bhp wyróżnia:

• jadalnię przeznaczoną do spożywania posiłków własnych,

• jadalnię przeznaczoną do spożywania posiłków własnych i wydawania napojów,

• jadalnię z zapleczem przeznaczoną do spożywania posiłków profilaktycznych.

W jadalni przeznaczonej do spożywania posiłków własnych powinno przypadać co najmniej 1,1 m2 powierzchni na każdego z pracowników jednocześnie spożywających posiłek, a powierzchnia tej jadalni nie powinna być mniejsza niż 8 m2. Z kolei jadalnia przeznaczona do spożywania posiłków własnych i wydawania napojów powinna się składać z dwóch części:

• jadalni właściwej odpowiadającej wymaganiom jadalni do spożywania posiłków własnych,

• pomieszczeń do przygotowania, wydawania napojów i zmywania naczyń stołowych.

Jeśli chodzi natomiast o jadalnię z zapleczem przeznaczoną do spożywania posiłków profilaktycznych, to powinna odpowiadać wymaganiom określonym dla jadalni przeznaczonej do spożywania posiłków własnych i wydawania napojów oraz powinna mieć węzeł sanitarny dla konsumentów i węzeł sanitarny z szatnią dla pracowników obsługi.

Każda jadania musi mieć dwukrotną wymianę powietrza na godzinę, indywidualne miejsca siedzące, urządzenia do podgrzewania posiłków oraz dwukomorowe zlewy, z których jeden powinien przypadać na 20 miejsc w jadalni. W jadalni należy umieścić w widocznych miejscach napisy lub znaki informujące o zakazie palenia tytoniu.

POMIESZCZENIA DO WYPOCZYNKU

W niektórych sytuacjach i dla niektórych grup pracowników pracodawca musi zorganizować pomieszczenia do wypoczynku. Ma taki obowiązek, gdy wymaga tego bezpieczeństwo i zdrowie zatrudnionych, w szczególności jeżeli:

• przy wykonywanej pracy muszą być stosowane indywidualne środki ochrony układu oddechowego,

• prace okresowe, zwłaszcza montażowe, konserwacyjne i remontowe są wykonywane przez pracowników w pomieszczeniach ciasnych lub niskich, niespełniających wymagań określonych w § 19 ust. 2 i § 20 rozporządzenia.

Chodzi o sytuację, gdy m.in. wysokość pomieszczenia stałej pracy jest mniejsza niż:

– 3 m w świetle – jeżeli w pomieszczeniu nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia,

– 3,3 m w świetle – jeżeli w pomieszczeniu prowadzone są prace powodujące występowanie czynników szkodliwych dla zdrowia,

• praca wykonywana jest w pomieszczeniach, w których temperatura spowodowana procesami technologicznymi jest stale wyższa niż 30°C.

Charakter pomieszczeń do wypoczynku mogą mieć jadalnie. Jest jednak warunek. Tak jak inne pomieszczenia do wypoczynku powinny być wyposażone w stoły i krzesła z oparciami spełniające wymagania ergonomii, a liczba miejsc siedzących nie powinna być mniejsza niż jedno na pięciu pracowników korzystających z pomieszczenia, zatrudnionych na  najliczniejszej zmianie.

Dodatkowo odległość od najdalszego stanowiska pracy do pomieszczenia przeznaczonego do wypoczynku nie powinna przekraczać 75 m. To nie wszystko. W takim pomieszczeniu musi być dwukrotna wymiana powietrza w ciągu godziny, a tam, gdzie praca odbywa się w temperaturze wyższej niż 30°C, ma być klimatyzacja. W tym zakresie wyjątek dotyczy górników.

Szczególne pomieszczenia do  wypoczynku w pozycji leżącej trzeba zapewnić kobietom w ciąży i karmiącym matkom. Obowiązek ten mają zakłady pracy zatrudniające na jedną zmianę więcej niż 20 kobiet w jednym budynku.

Należy przyjąć, że co najmniej jedno miejsce ma przypadać na każdych 300 kobiet zatrudnionych na jednej zmianie, z tym że takich miejsc nie może być mniej niż jedno. Powierzchnia tych pomieszczeń nie może być mniejsza niż 8 m2.

SPECJALNA PRALNIA

W niektórych zakładach pracy trzeba urządzić specjalną pralnię. Tak jest, gdy:

• przeznaczona do prania odzież robocza lub ochronna może stać się powodem skażenia innej odzieży pranej jednocześnie lub

• jeżeli jest ona szczególnie zabrudzona,

• wymagają tego specjalne względy higieny produkcji.

Przy takiej pralni należy zapewnić możliwość odpylania, dezynfekcji i suszenia odzieży i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej, a także naprawy zarówno tej odzieży, jak i tego obuwia.

Ponadto w zakładzie pracy, w którym odzież i obuwie robocze oraz środki ochrony indywidualnej stosowane przez pracowników są narażone na zanieczyszczenie substancjami lub preparatami chemicznymi sklasyfikowanymi jako niebezpieczne, należy stosować urządzenia służące do neutralizacji tych substancji lub preparatów.

MIEJSCE DO OGRZEWANIA SIĘ PRACOWNIKÓW

Przy pracach wykonywanych na otwartej przestrzeni (np. na budowie) lub w nieogrzewanych pomieszczeniach należy zapewnić pracownikom w pobliżu miejsc pracy pomieszczenia umożliwiające im schronienie się przed opadami atmosferycznymi, ogrzanie się i zmianę odzieży.

Miejsca te powinny być zaopatrzone w urządzenia do podgrzewania posiłków. Temperatura powinna w nich wynosić co najmniej 16°C, a na każdego pracownika najliczniejszej zmiany powinno przypadać co najmniej  0,1 m2 powierzchni, przy  czym całkowita powierzchnia pomieszczenia nie może być mniejsza niż 8 m2.

Jeżeli zapewnienie tych pomieszczeń w okresie zimowym nie jest możliwe, to w pobliżu miejsca pracy zatrudnieni muszą mieć zapewnioną możliwość ogrzania się.

Pamiętaj, że:

• szatnie, umywalnie, pomieszczenia z natryskami i ustępy powinny być urządzone oddzielnie dla kobiet i mężczyzn. Wyjątek dotyczy zakładów pracy, w których na jednej zmianie pracuje nie więcej niż dziesięciu pracowników. Wtedy wymienione pomieszczenia mogą być wspólne, ale kobiety i mężczyźni muszą mieć możliwość korzystania z tych pomieszczeń osobno;

• ustępy i umywalki, a także warunki do higienicznego przechowywania odzieży własnej (domowej), roboczej i ochronnej oraz do higienicznego spożywania posiłków

musi zapewnić pracodawca zatrudniający do 20 pracowników. Miejsca do spożywania posiłków, przechowywania odzieży i umywalki mogą znajdować się w jednym pomieszczeniu,

ale tylko wtedy, gdy w zakładzie pracy nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia, prace brudzące i szczególne wymagania sanitarne;

• pracodawca zatrudniający pracowników niepełnosprawnych powinien wziąć pod uwagę ich szczególne potrzeby i dostosować urządzenia higienicznosanitarne oraz dojście do nich do wymagań i możliwości tych osób. W tym zakresie powinien stosować przepisy techniczno-budowlane.