Co to jest pomieszczenie pracy, określa rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów bhp. Zgodnie z definicją jest to pomieszczenie przeznaczone na  pobyt pracowników, w którym wykonywana jest praca.

Są jednak wyjątki. Nie uważa się za przeznaczone na pobyt pracowników takich miejsc, w których:

• łączny czas przebywania tych samych osób w ciągu jednej zmiany roboczej jest krótszy niż dwie godziny, a wykonywane czynności mają charakter dorywczy albo praca polega na krótkotrwałym przebywaniu związanym z dozorem bądź konserwacją urządzeń lub utrzymaniem czystości i porządku,

• mają miejsce procesy technologiczne niepozwalające na  zapewnienie odpowiednich warunków przebywania pracowników w celu ich obsługi bez zastosowania środków ochrony indywidualnej i zachowania specjalnego reżimu organizacji pracy,

• jest prowadzona hodowla roślin lub zwierząt, niezależnie od czasu przebywania w nich pracowników zajmujących się ich obsługą.

Ponadto rozporządzenie wyróżnia pomieszczenia do pracy stałej, czyli takie, w których łączny czas przebywania tego samego pracownika w ciągu jednej doby przekracza cztery godziny. Są też pomieszczenia czasowej pracy, w których ten sam pracownik w ciągu jednej doby przebywa od dwóch do czterech godzin.

Jeżeli przedsiębiorca buduje lub modernizuje obiekt z pomieszczeniami pracy, musi to zrobić na podstawie projektów uwzględniających wymagania bhp. Taki projekt musi być potem pozytywnie zaopiniowany przez uprawnionego rzeczoznawcę (uprawnienia w tym zakresie nadaje główny inspektor pracy). Nie obejdzie się bez zatrudnienia projektanta (wymaga tego prawo budowlane), który potrafi poruszać się w gąszczu przepisów i uzgadnia zamierzenia z rzeczoznawcami.

Gdy pracodawca tylko przystosowuje obiekt pełniący dotychczas podobną funkcję albo dostawia nowe stanowiska pracy, może to zrobić samodzielnie. Jednak i wtedy bez znajomości przepisów się nie obejdzie. Czasami warto poradzić się specjalisty.

Zajmując się pomieszczeniami pracy, trzeba mieć na uwadze nie tylko omawiane rozporządzenie, ale i prawo budowlane, a szczególnie rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU z 2002 r. nr 75, poz. 690), a także przepisy przeciwpożarowe, o których w tym vademecum nie piszemy.

Pracodawca musi zadbać nie tylko o wielkość i wyposażenie pomieszczenia. Ma też obowiązek utrzymywać je w czystości, remontować i konserwować, zabezpieczyć przed wilgocią, przed nadmiernymi drganiami i innymi uciążliwościami. Praca w takich miejscach powinna zapewniać odpowiednie standardy bhp, czyli oświetlenie, temperaturę, czy wymianę powietrza.

Ile miejsca i jak wysoko

Przedstawiamy najważniejsze wymagania, jakie musi spełniać standardowe miejsce pracy.

Minimalna wysokość pomieszczenia to 3 m, jeżeli nie występują w nim czynniki szkodliwe dla zdrowia pracowników, lub 3,3 m, gdy takie czynniki występują.

Dopuszczalne są odstępstwa. Może być niżej (nie mniej jednak niż 2,5 m), jeżeli w pomieszczeniu jest klimatyzacja, a zgodę wyrazi wojewódzki inspektor sanitarny.

Gdy w pomieszczeniu pracują nie więcej niż cztery osoby, a na każdą z nich przypada przynajmniej 15 m3 wolnej przestrzeni, to wówczas wysokość może wynosić 2,5 m. W takiej sytuacji nie ma obowiązku występowania o zgodę do wojewódzkiego inspektora sanitarnego.

Na takich samych zasadach odstępstwo jest możliwe w pomieszczeniach usługowych lub drobnej wytwórczości znajdujących się w budynku mieszkalnym. Pod  warunkiem że nie występują pyły ani substancje szkodliwe, hałas nie przekracza dopuszczalnych norm dla budynków mieszkalnych, a na jednego pracownika przypada przynajmniej 15 m3 wolnej przestrzeni.

Jeżeli jest to dyżurka, portiernia, kantor, kiosk uliczny bądź dworcowy albo miejsce pracy zlokalizowane na antresoli otwartej do większego pomieszczenia, to wysokość może wynosić tylko 2,2 m – gdy nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia, lub 2,5 m – gdy takie czynniki występują.

W pomieszczeniach pracy czasowej minimalna wysokość to 2,2 m – jeżeli nie występują czynniki szkodliwe, i 2,5 m – gdy takie czynniki występują.

Przy lokalizowaniu miejsc pracy pod pochyłym stropem (czyli np. na poddaszach) liczy się średnia wysokość pomieszczenia. Przy czym w najniższym miejscu nie może być mniej niż 1,9 m wysokości (licząc do  najniżej położonej części konstrukcyjnej sufitu).

Nie wolno też zbyt gęsto umieszczać pracowników. Każdemu przysługuje 2 m2 wolnej podłogi i najmniej 13 m3 wolnej przestrzeni w pomieszczeniu. Trzeba przy tym pamiętać, że przestrzeń wolna nie może być zajęta przez meble, urządzenia czy np. segregatory.

Pomieszczeń stałej pracy nie wolno lokalizować poniżej poziomu otaczającego terenu. Chyba że wymaga tego rodzaj produkcji (w chłodniach, rozlewniach win itp.).

Poniżej poziomu terenu mogą znajdować się pomieszczenia pracy w garażu, kotłowni i  warsztatach podręcznych, pomieszczenia handlowe, usługowe i gastronomiczne w ulicznych przejściach podziemnych, w podziemnych stacjach komunikacyjnych i tunelach, w domach handlowych i hotelach oraz w obiektach zabytkowych.

Jest jednak warunek: trzeba zachować przepisy techniczno-budowlane i uzyskać zgodę wojewódzkiego inspektora sanitarnego, wydaną w porozumieniu z okręgowym inspektorem pracy.

Na analogicznych zasadach pomieszczenia stałej pracy mogą znajdować się w suterenach lub piwnicach. Dodatkowy warunek to zapewnienie oświetlenia dziennego.

Ostrożnie, szkło!

Szyby powinny być czyste. Dlatego musi być zapewniony prosty dostęp do ich mycia. Jeżeli są narażone na uszkodzenia związane z prowadzonymi pracami, to od strony, po której mogą się znajdować ludzie, trzeba je dodatkowo osłonić siatką zabezpieczającą przed  odłamkami.

Zatrudnieni powinni mieć możliwość łatwego otwierania okien, do tego w pożądanym położeniu, stojąc na podłodze. W biurach, podobnie jak w niektórych innych obiektach, wymogiem jest, by połowa okien dawała się otwierać.

Okna mają być tak wykonane, żeby nie skraplała się na nich para wodna, szczególnie w takich pomieszczeniach, w których jest dużo wilgoci (jeżeli jest to niemożliwe, trzeba ustawić odpowiednie rynienki tak, żeby woda nie spływała na stanowisko pracy).

Trzeba też wyposażyć je w rolety, żaluzje lub inne urządzenia eliminujące nadmiar promieni słonecznych.

Modne przezroczyste ściany działowe czy inne tafle szklane znajdujące się w pobliżu pomieszczeń pracy lub przejść nie mogą być od dołu do góry niewidzialne. Jest wtedy duże ryzyko, że zaaferowany pracownik takiej przeszkody po prostu nie zauważy i dojdzie do nieszczęśliwego wypadku.

Pracodawca nie dość, że ma zastosować nietłukący materiał, to dodatkowo musi je wyraźnie oznakować lub osłonić, tak żeby łatwo je można było zauważyć.

Szerokie wejście

Wymiary otworów drzwiowych powinny być dostosowane do liczby pracowników z  nich korzystających oraz do rodzaju i wielkości stosowanych urządzeń transportowych i  przemieszczanych ładunków. Te wejściowe i do pomieszczeń użytkowych powinny mieć co najmniej 90 cm szerokości i 2 m wysokości.

Jeżeli są dwuskrzydłowe, to skrzydło główne nie powinno mieć mniej niż 90 cm. Można stosować drzwi wahadłowe lub obrotowe, ale obok powinny znajdować się zwyczajne (rozwierane lub rozsuwane) także o minimum 0,9 m szerokości.

Wejście musi być dostosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych. Nie powinno mieć progów. Jeśli ze względu na różnicę poziomów progu nie da się uniknąć, trzeba go wyraźnie oznakować, tak by ludzie się nie potykali.

Z kolei w łazienkach drzwi muszą mieć 0,9 m szerokości i otwierać się na zewnątrz.

Pomieszczenia pracy, w których przebywają pracownicy, nie mogą być zamykane w sposób uniemożliwiający z nich wyjście. Jeżeli przedsiębiorcy zależy, żeby zamknąć pomieszczenie przed intruzami z zewnątrz, trzeba zastosować odpowiedni zamek – taki, który nie otwiera się od zewnątrz, ale jeśli ktoś chce wyjść od środka – ustąpi bez użycia klucza.

Ze względu na zagrożenia pożarowe, ewentualnie inne (np. awaria) w takich miejscach szczególnie trzeba zadbać o powiadamianie pracowników o grożącym im niebezpieczeństwie.

Uwaga, ewakuacja!

Drzwi rozsuwane trzeba wyposażyć w urządzenia zapobiegające ich wypadnięciu z prowadnic. Natomiast wahadłowe powinny być przezroczyste (lub mieć przezroczyste panele). Powinny być także wykonane z materiału odpornego na rozbicie lub ze szkła hartowanego oraz oznakowane w widocznym miejscu.

Drzwi i bramy otwierające się do góry muszą mieć zainstalowane urządzenia zapobiegające ich przypadkowemu opadaniu. Trzeba też pamiętać, by nie uchybić przepisom ewakuacyjnym.

A to znaczy m.in., że łączną szerokość drzwi w świetle, stanowiących wyjścia ewakuacyjne z pomieszczenia, należy obliczać proporcjonalnie do liczby osób mogących przebywać w nim równocześnie, przyjmując co najmniej 0,6 m szerokości na 100 osób. Przy czym najmniejsza szerokość drzwi w świetle ościeżnicy powinna wynosić 0,9 m, a w przypadku drzwi służących do ewakuacji do trzech osób – 0,8 m.

Takie wrota mają się otwierać na zewnątrz pomieszczeń:

• zagrożonych wybuchem (w  tym wypadku wyjścia na drogę ewakuacyjną powinny prowadzić przez przedsionki przeciwpożarowe),

• do których jest możliwe niespodziewane przedostanie się mieszanin wybuchowych lub substancji trujących, duszących bądź innych mogących utrudnić ewakuację,

• przeznaczonych do jednoczesnego przebywania ponad 50 osób,

• przeznaczonych dla ponad sześciu osób o ograniczonej zdolności poruszania się.

Do celów ewakuacji nie wolno stosować drzwi obrotowych ani podnoszonych.

W bramach i ścianach przesuwanych znajdujących się na drogach ewakuacyjnych albo w bezpośrednim ich sąsiedztwie powinny znajdować się drzwi otwierane ręcznie. Muszą być wyraźnie oznakowane.

Wejścia z zewnątrz powinny być chronione przed nadmiernym dopływem chłodnego powietrza. Można to osiągnąć różnymi sposobami, np. budując przedsionek albo stosując kurtynę powietrzną.

Dla człowieka i pojazdu

Jeśli przez bramy i drzwi przejeżdżają wózki czy inne pojazdy, trzeba zadbać o takie wymiary, by się tam mieściły i nie zagrażały np. kierowcom (nad  głową obsługującego taki pojazd ma być 20 cm luzu).

Pomiędzy pomieszczeniami nie powinno być progów, chyba że wymagają tego warunki techniczne. Ale wtedy progi powinny być dobrze oznaczone. Drzwi i bramy otwierane i zamykane mechanicznie powinny tak funkcjonować, aby nie stwarzały zagrożenia urazem. Muszą mieć łatwe do rozpoznania urządzenie do ich zatrzymywania i być przystosowane do  ręcznego otwierania.

Czysta podłoga, wygodne schody

Podłogi w pomieszczeniach pracy mają być stabilne, równe, nieśliskie, odporne na ścieranie i na nacisk, łatwe do  utrzymania w czystości. Jeżeli podłoga jest wykonana z materiału będącego dobrym przewodnikiem ciepła lub jeżeli przy wykonywaniu pracy ulega zamoczeniu, to w przejściach oraz w miejscach do stania i siedzenia powinny znajdować się podesty izolujące od zimna lub wilgoci albo trzeba zastosować inną izolację.

Podesty powinny być stabilne, wytrzymałe na obciążenia, zabezpieczone przed poślizgiem i potknięciem oraz łatwe do utrzymania w czystości. Przy kupowaniu wykładzin czy paneli trzeba wybierać takie, które są trudno zapalne i mają odpowiednie atesty, żeby nie było problemów przy przyjmowaniu obiektu przez straż pożarną lub w razie kontroli przeciwpożarowej. Oczywiście muszą mieć odpowiednią ścieralność i być odporne na nacisk.

Jeżeli w danym pomieszczeniu mogą wystąpić wybuchowe mieszaniny par czy pyłów, na  podłodze trzeba zastosować materiał niepowodujący iskrzenia mechanicznego lub wyładowań elektrostatycznych.

Do pomieszczeń i stanowisk pracy położonych na różnych poziomach powinny prowadzić bezpieczne dojścia stałymi schodami lub pochylniami. Nie mogą być śliskie. W miejscach zalegania pyłów muszą być ażurowe. Podłogi ażurowe nie mogą mieć otworów o powierzchni większej niż 1700 mm2 i wymiarów umożliwiających przejście przez nie kuli o średnicy większej niż 36 mm.

Krawędzie stopni schodów w budynkach użyteczności publicznej powinny wyróżniać się kolorem kontrastującym z kolorem posadzki. Co do zasady nie można zastępować schodów klamrami czy drabinami, jednak wolno je stosować jako dodatkowe dojścia, obok schodów. Tylko tam, gdzie nie ma technicznych możliwości zbudowania schodów, wolno je zastosować samodzielnie.

Szerokość drabin lub klamer powinna wynosić co najmniej 0,5 m, a odstępy między szczeblami nie mogą być większe niż 0,3 m. Od 3 m nad poziomem podłogi, drabiny lub klamry powinny być zaopatrzone w urządzenia zabezpieczające przed upadkiem (zazwyczaj obręcze ochronne), rozmieszczone w rozstawie nie większym niż 0,8 m, z pionowymi prętami w rozstawie nie większym niż 0,3 m.

Ponadto odległość drabiny lub klamry od ściany bądź innej konstrukcji, do której są umocowane, nie może być mniejsza niż 0,15 m, a odległość obręczy ochronnej od drabiny, w miejscu najbardziej od niej oddalonym, nie może być mniejsza niż 0,7 m i większa niż 0,8 m.

Zadbać trzeba też o spoczniki co 8 – 10 m wysokości drabiny lub ciągu klamer i o balustradzie przy nich. Górne boki drabin powinny być wyprowadzone co najmniej 0,75 m nad poziom wejścia czy pomostu, jeżeli nie zostały zastosowane inne zabezpieczenia przed upadkiem.

Przepisy budowlane określają właściwą szerokość schodów i wysokość stopni. Trzeba na to zwrócić uwagę, bo np. schody w budynku mieszkalnym jednorodzinnym czy w dwupoziomowym mieszkaniu, które przedsiębiorca chce zaadaptować na zakład pracy, mogą okazać się za wąskie. A w tym wypadku przeróbka może okazać się zbyt droga lub wręcz niemożliwa.

Wymiary schodów w budynkach o różnym przeznaczeniu

Minimalna szerokość

użytkowa (m)

 

Źródło: rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki ich usytuowanie. W budynkach użyteczności publicznej i produkcyjnych łączną szerokość użytkową biegów oraz łączną szerokość użytkową spoczników w klatkach schodowych, stanowiących drogę ewakuacyjną, należy obliczać proporcjonalnie do liczby osób mogących przebywać równocześnie na kondygnacji, na której przewiduje się obecność największej ich liczby, przyjmując co najmniej 0,6 m szerokości na 100 osób, lecz nie mniej niż określono w tabeli.

Pochylnie też nie mogą być budowane w dowolny sposób. Szczegóły (przede wszystkim szerokość i dopuszczalne kąty nachylenia) określa rozporządzenie o warunkach technicznych.

Zadbać trzeba o nawierzchnie schodów i pochylni wykonane z materiałów niepowodujących poślizgu.

Poziome dojścia i przejścia od strony przestrzeni otwartej powinny być zabezpieczone balustradą o wysokości 1,1 m z poprzeczką umieszczoną w połowie jej wysokości i krawężnikiem o wysokości co najmniej 0,15 m.

W magazynach i na drogach znajdujących się w obiektach budowlanych trzeba podać informacje o obciążeniu stropów, tak by nie doszło do katastrofy budowlanej.

Przykład

Projektant z uprawnieniami budowlanymi obliczył dopuszczalne obciążenie robocze na 250 kg na m2.

Należy w widocznym miejscu umieścić tabliczkę z napisem: DOR 250 kg/m2.

W pomieszczeniach, w których wydzielają się substancje szkodliwe dla zdrowia, ściany i sufity powinny być zabezpieczone przed wchłanianiem tych substancji i osadzaniem się pyłu. Muszą być łatwe do  czyszczenia i zmywania. W niektórych rodzajach pomieszczeń ściany muszą być łatwe do mycia.

Gdy w danym pomieszczeniu występują czynniki szkodliwe dla zdrowia, np. wysoka temperatura, hałas, drgania, promieniowanie, gazy, pyły czy opary, trzeba zastosować takie rozwiązania techniczne, żeby te czynniki nie przenosiły się do  sąsiednich pokoi czy hal ani do pomieszczeń higienicznosanitarnych.

Co to jest ergonomia

To dostosowanie pracy do możliwości psychofizycznych człowieka. Ma na celu humanizowanie pracy poprzez taką organizację układu: człowiek – maszyna – warunki otoczenia, aby wykonywana była przy możliwie niskim koszcie biologicznym i najbardziej efektywnie.

Uzyskuje się to m.in. przez eliminację źródeł chorób zawodowych. Celem głównym jest polepszanie warunków pracy człowieka, które obejmuje dostosowanie ich do możliwości pracownika oraz właściwy dobór pracownika do danej pracy i jego edukację obejmującą specyfikę stanowiska (zgodnie z definicją podaną w wikipedii).

Pracownik na stanowisku

Oprócz zapewnienia odpowiedniego pomieszczenia przedsiębiorca musi zadbać o stanowisko pracy. Zgodnie ze słowniczkiem do rozporządzenia rozumie się przez to przestrzeń pracy wraz z wyposażeniem w  środki i przedmioty pracy, w której pracownik lub zespół wykonuje pracę.

Do każdego stanowiska powinno być wygodne dojście. Jego wysokość nie powinna być mniejsza niż 2 m (w szczególnych sytuacjach 1,8 m, ale musi być wtedy specjalnie oznakowane). Przejścia między maszynami a innymi urządzeniami bądź ścianami muszą mieć  75 cm, a jeżeli odbywa się w nich ruch dwukierunkowy, to co najmniej 1 m.

Wolna przestrzeń, niezajęta przez urządzenia, powinna zapewnić swobodę ruchu wystarczającą do bezpiecznego wykonywania pracy, z  uwzględnieniem wymagań ergonomii. Jeżeli praca na jakimś stanowisku nie jest bezpieczna (bo np. zagraża wybuch, szkodliwe dla zdrowia czynniki lub możliwy jest upadek), trzeba je właściwie wyposażyć w urządzenia ochronne, a ponadto tak je usytuować, by inni pracownicy nie byli narażeni na te niebezpieczeństwa.

Ponadto pracownikowi trzeba zapewnić powierzchnie i  pomocnicze urządzenia służące do składania materiałów, wyrobów, przyrządów, narzędzi i śmieci, przy czym nie wolno gromadzić tego więcej niż wynika z potrzeb technologicznych umożliwiających pracę na danej zmianie.

Pamiętać trzeba też o zachowaniu wymagań dotyczących oświetlenia, hałasu i promieniowania, a także o możliwości szybkiej ewakuacji w razie awarii bądź pożaru.

Zatrudniający osoby niepełnosprawne powinien dostosować stanowiska pracy i dojścia do nich do potrzeb poszczególnych niepełnosprawnych.

Jeżeli praca jest wykonywana na stojąco, trzeba pracownikowi zapewnić miejsce do siedzenia w pobliżu miejsca wykonywania pracy. Siedziska powinny spełniać wymagania polskich norm.

Jak pracować z komputerem

Typowym obecnie przykładem pracy siedzącej jest praca biurowa związana z obsługą komputera.

Podstawowe zasady z tym związane reguluje rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 1 grudnia 1998 w  sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe (DzU nr 148, poz.  973). Wytyczne mają powodować, że ta, wbrew pozorom, uciążliwa praca jest wykonywana zgodnie z zasadami ergonomii.

Pracujący przy komputerze musi mieć odpowiednią przestrzeń. Odległość między sąsiednimi monitorami nie może być mniejsza niż 60 cm, a między pracownikiem a tyłem sąsiedniego komputera ma wynosić przynajmniej 80 cm.

Wilgotność względna w takim pomieszczeniu nie powinna być mniejsza niż 40 proc. Pomieszczenie trzeba też starannie wietrzyć. Jeżeli pracownik korzysta jednocześnie z dokumentów papierowych, potrzebny jest uchwyt na nie z regulacją ustawienia wysokości, pochylenia oraz odległości od pracownika.

Uchwyt na dokument powinien znajdować się przed pracownikiem, między ekranem monitora a klawiaturą, lub w innym miejscu w pozycji minimalizującej uciążliwe ruchy głowy i oczu.

Wprawdzie przepisy nie definiują szerokości stołu dla takiego stanowiska, ale biorąc pod uwagę wszystkie warunki, które powinno spełniać, powinno mieć ok. 80 – 90 cm szerokości i ponad 1,2 m długości.

Powierzchnia blatu stołu powinna być matowa, najlepiej jasnej barwy. Zmieścić się bowiem na nim musi monitor, klawiatura, myszka i używane dokumenty. Zarówno monitor, jak i klawiatura mają spełniać wymagania rozporządzenia.

Nie ma mowy o posadzeniu pracownika na dowolnym krześle. Krzesło stanowiące wyposażenie takiego stanowiska pracy powinno mieć:

• podstawę co najmniej pięciopodporową z kółkami jezdnymi,

• wymiary oparcia i siedziska zapewniające wygodną pozycję ciała i swobodę ruchów,

• regulację wysokości siedziska w zakresie 400 – 500 mm, licząc od podłogi,

• regulację wysokości oparcia oraz pochylenia go (5° do  przodu i 30° do tyłu),

• wyprofilowaną płytę siedziska i oparcia odpowiednio do naturalnego wygięcia kręgosłupa i ud,

• możliwość obrotu wokół osi pionowej o 360°,

• podłokietniki.

Jeśli pracownik sobie tego życzy, miejsce pracy trzeba wyposażyć w podnóżek. Jego powierzchnia nie może być śliska, a sam podnóżek nie powinien przesuwać się po podłodze podczas używania.

Zapewnić też trzeba odpowiednie oświetlenie, a przede wszystkim zapobiegać występowaniu olśnienia.