Procedura cywilna określa wpływ wyroku sądu karnego na rozstrzygnięcie sprawy w postępowaniu cywilnym (także z zakresu prawa pracy). Z art. 11 kodeksu postępowania cywilnego wynika, że sąd pracy jest związany ustaleniami wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa.
Związanie to oznacza, że sąd pracy nie może dokonać odmiennych ustaleń niż te, które zapadły w wyroku karnym. Jest to odstępstwo od zasady swobodnej oceny dowodów. W tej regulacji chodziło o to, aby uniknąć wydania na podstawie tych samych okoliczności różnych orzeczeń przez sąd cywilny i karny, a także nie przeprowadzać kolejny raz (raz w postępowaniu karnym, drugi w cywilnym) tych samych dowodów.
Jakie wyroki wiążą
Sąd pracy związany jest tylko ustaleniami dotyczącymi popełnienia przestępstwa, a więc okolicznościami składającymi się na jego stan faktyczny. Dotyczy to osoby sprawcy, przedmiotu przestępstwa oraz czynu przypisanego oskarżonemu. Znajdują się one w sentencji wyroku sądu karnego.
Wszelkie inne ustalenia prawomocnego, skazującego wyroku karnego, wykraczające poza elementy faktyczne przestępstwa nie wiążą już sądu pracy. Nawet jeśli pochodzą z sentencji wyroku karnego. Nie są także wiążące okoliczności powołane w uzasadnieniu takiego orzeczenia.
Administracyjne bez znaczenia
Art. 11 k.p.c. mówi o prawomocnym wyroku karnym skazującym, wydanym w postępowaniu karnym. Dlatego orzeczenia, które zapadły w postępowaniu karno-administracyjnym (np. organów skarbowych) oraz innych organów (np. komisji dyscyplinarnych), choćby miały charakter skazujący, nie będą wiążące dla sądu pracy.
Kodeks postępowania cywilnego nie przyznał też takiej mocy ustaleniom wyroku uniewinniającego oraz orzeczeniu o umorzeniu (warunkowym umorzeniu) postępowania karnego. Wiąże tylko wyrok karny prawomocny.
Dlatego, jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 11 stycznia 2005 (I PK 94/04), oparcie się na nieprawomocnym wyroku karnym skazującym, bez rozważenia dowodów przeprowadzonych w sprawie cywilnej i karnej, narusza art. 233 § 1 k.p.c. (zasada swobodnej oceny dowodów).
Ustalenie stosunku pracy
Jeśli sąd karny wyda prawomocny wyrok skazujący, w którym ustali też istnienie stosunku pracy, będzie on wiązał sąd pracy. Stanie się tak np. w sprawie o wynagrodzenie lub o wydanie świadectwa pracy. Sąd ten nie będzie więc mógł poczynić innych ustaleń i stwierdzić, że stron nie łączyła umowa o pracę, ale np. umowa-zlecenie lub o dzieło.
W szczególności orzecznictwo podkreśla, że prawomocny wyrok skazujący za przestępstwo z art. 220 kodeksu karnego wiąże sąd w postępowaniu cywilnym (art. 11 k.p.c.) co do tego, że pokrzywdzony był pracownikiem w rozumieniu art. 2 i 22 k.p. Tak uznał SN w wyroku z 2 lutego 2010 (II PK 157/09).
Jeśli zatem w sądzie karnym pracodawca został skazany np. za to, że będąc odpowiedzialny za bezpieczeństwo i higienę pracy, nie dopełnił tego obowiązku i przez to naraził pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, wyrok taki będzie także przesądzał, że strony łączył stosunek pracy.
Natomiast w innym procesie pracodawca nie będzie mógł skutecznie twierdzić, że nie zatrudniał tej osoby na podstawie stosunku pracy. Wynika to z faktu, że przedmiotem ochrony zawartej w art. 220 k.k. są prawa osoby pozostającej w stosunku pracy w rozumieniu art. 22 § 1 k.p.
Podobnie wypowiadał się SN w uchwale z 15 grudnia 2005 (I KZP 34/05) a także w postanowieniu z 13 kwietnia 2005 (III KK 23/05). Stwierdził, że pracownikiem w rozumieniu art. 220 § 1 k.k. jest osoba określona w art. 2 k.p.
Przykład
Pan Adam był zatrudniony jako cieśla na budowie. Strony nie zawarły umowy na piśmie, ale pan Adam zgłaszał się codziennie do pracy i pracował przez osiem godzin pod kierownictwem majstra.
Trwało to sześć miesięcy. Kiedy szef firmy poinformował go, że już nie ma dla niego pracy, pan Adam zażądał wydania mu świadectwa pracy i wypłaty odprawy pieniężnej.
Gdy firma odmówiła, wystąpił z powództwem do sądu pracy. Firma broniła się, twierdząc, że pan Adam nie był pracownikiem firmy, tylko zleceniobiorcą.
Równocześnie jednak toczyło się postępowanie przed sądem karnym przeciwko szefowi firmy. Został oskarżony o to, że nie zabezpieczył odpowiednio terenu budowy, a w szczególności nie zastosował odpowiednich środków ochrony pracowników (w tym pana Adama) przed upadkiem z wysokości.
Naraził ich przez to na bezpośrednie ryzyko utraty życia, tj. o przestępstwo z art. 220 k.k. Sąd karny skazał za to szefa firmy. Po uprawomocnieniu się tego wyroku sąd pracy, będąc związany ustaleniami sądu karnego, uznał, że pan Adam był zatrudniony na podstawie stosunku pracy.
Uwzględnił więc jego powództwo i nakazał firmie wydać mu świadectwo pracy oraz zapłacić odprawę.
Jedni czekają na drugich
Art. 11 k.p.c. odnosi się do sytuacji, w której sprawa karna już się prawomocnie zakończyła. Jeżeli jednak oba postępowania toczą się jednocześnie, a ustalenia zapadłe w procesie karnym mogą mieć wpływ na wynik sprawy przed sądem pracy, wówczas sąd ten – na podstawie art. 177 § 1 pkt 4 k.p.c. – może zawiesić prowadzone postępowanie.
Stanowi on, że sąd robi to z urzędu, jeżeli ujawni się czyn, którego ustalenie w drodze karnej lub dyscyplinarnej mogłoby wpływać na rozstrzygnięcie sprawy cywilnej.
Sąd pracy powinien zawiesić postępowanie cywilne m.in. wtedy, gdy dojdzie do wniosku, że w świetle dowodów przeprowadzonych w sprawie cywilnej nie ma podstaw, aby uwzględnić powództwo, a jednocześnie nie można wyłączyć, że toczące się postępowanie karne zakończy się wyrokiem skazującym, którego ustaleniami byłby związany.
Tak wskazywał SN w wyroku z 2 lutego 2010 (II PK 157/09).
Autor jest sędzią Sądu Okręgowego w Kielcach
Zobacz serwisy:
Umowy cywilnoprawne w zatrudnieniu
»
