Jedną z najczęściej powtarzanych opinii dotyczących przyczyn ostatniego kryzysu ekonomicznego jest brak mechanizmów zniechęcających menedżerów banków do podejmowania decyzji obarczonych nadmiernym ryzykiem oraz należytej dbałości o długotrwały zrównoważony rozwój instytucji.

Uznaje się, że przedkryzysowe zasady wynagradzania miały istotny wpływ na zbyt ryzykowny sposób zarządzania przez kadrę kierowniczą instytucją, co doprowadziło wiele szacownych instytucji finansowych do upadku. Stąd poszukiwano nowych rozwiązań odchodzenia od premiowania doraźnych wyników sprzedażowych na rzecz struktury wynagrodzeń silniej związanej z długoterminową działalnością przedsiębiorstwa >patrz ramka.

12 lipca br. weszła w życie ustawa z 28 kwietnia 2011 o zmianie ustawy Prawo bankowe, ustawy o obrocie instrumentami finansowymi oraz ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym. Zmiany koncentrują się zasadniczo wokół kwestii zwiększania poziomu funduszy własnych oraz podwyższenia nakładanych przez Komisję Nadzoru Finansowego kar pieniężnych za niestosowanie się do jej zaleceń i nakazów a także nowych zasad przyznawania wynagrodzeń dla menedżerów instytucji finansowych.

Ustalą KNF i minister

Nowa ustawa normuje zagadnienie polityki wynagrodzeń w sposób bardzo ogólny. W gruncie rzeczy o większości kwestii zadecydują Komisja Nadzoru Finansowego i minister finansów. KNF określi zasady ustalania polityki zmiennych składników wynagrodzeń osób zajmujących stanowiska kierownicze w bankach, a minister określi w drodze rozporządzenia zasady ustalania przez domy maklerskie polityki zmiennych składników wynagrodzeń osób zajmujących stanowiska kierownicze.

KNF uzyskała także kompetencję do wydania nakazu obniżenia lub wstrzymania wypłaty niektórych zmiennych składników wynagrodzeń menedżerów banków i domów maklerskich, w tym przypadających za czas zajmowania takiego stanowiska, nie dłużej niż za ostatnie trzy lata.

W przypadku banków KNF będzie mogła skorzystać z takiego instrumentu nadzoru tylko wówczas, gdy prowadzony będzie w banku program postępowania naprawczego i będzie on niewystarczający lub jego realizacja nienależyta.

Natomiast w stosunku do domów maklerskich KNF będzie mogła użyć tego uprawnienia, gdy dany dom maklerski nie będzie utrzymywał na odpowiednim poziomie kapitałów. W tym zakresie nowelizacja jest bardziej liberalna niż dyrektywa.

KNF nie uzyskała kompetencji do odebrania wcześniej wypłaconej premii. Na banki nałożono obowiązek upublicznienia informacji dotyczących zasad ustalania wynagrodzeń osób zajmujących stanowiska kierownicze w banku.

Poziom ryzyka

Polityka wynagrodzeń powinna być zgodna z prawidłowym i skutecznym zarządzaniem ryzykiem, a zatem powinna skłaniać kadry kierownicze do podejmowania takiego ryzyka, które nie wykracza poza poziom ryzyka tolerowany przez daną instytucję kredytową.

Powinna mieć też charakter zbieżny ze strategią działalności, celami, wartościami i długoterminowymi interesami instytucji oraz zapobiegać konfliktom interesów.

Dyrektywa CRD III

Na szczeblu Unii Europejskiej przyjęto akty prawne mające zwiększyć stabilność kapitałową i bezpieczeństwo instytucji kredytowych.

Jednym z nich jest dyrektywa 2010/76/UE, zwana CRD III (Capital Requirements Directive III), zmieniająca dyrektywy 2006/48/WE (CRD), 2006/49/WE (CAD) w zakresie wymogów kapitałowych dotyczących portfela handlowego i resekurytyzacji oraz przeglądu nadzorczego polityki wynagrodzeń.

Przepisy CRD III powinny były zostać wprowadzone przez państwa członkowskie do 1 stycznia 2011, lecz Polska znalazła się w gronie państw spóźnionych we wdrażaniu tych regulacji.

Wszystkie reguły ustanowione przez dyrektywę są podporządkowane zasadzie związania polityki wynagrodzeń w długim terminie z działalnością danej instytucji. Z tego też względu znaczna część premii, wynosząca co najmniej 40 proc., powinna być rozłożona na okres co najmniej trzech – pięciu lat.

W przypadku premii opiewających na szczególnie dużą kwotę odsetek ten wynosi aż 60 proc. W treści dyrektywy zaznacza się przy tym, że odroczona część wynagrodzenia zmiennego może być także wypłacana w formie instrumentów finansowych, o których mowa powyżej.

Cykl koniunkturalny

Również długoterminowo powinna odbywać się ocena wyników, tak aby premie były przyznawane za wyniki osiągnięte w okresie uwzględniającym cykl koniunkturalny danej instytucji kredytowej oraz wszelkie obecne i przyszłe rodzaje ryzyka wynikające z prowadzonej przez nią działalności.

Wypłata bonusów ma mieć miejsce, gdy znajduje to odzwierciedlenie w sytuacji finansowej instytucji kredytowej oraz gdy jest to uzasadnione wynikami indywidualnymi pracownika, jego departamentu i całej instytucji.

Odprawy wypłacane z powodu wcześniejszego rozwiązania umowy mają przekładać się na wyniki uzyskane w dłuższym okresie oraz być ustalane w taki sposób, by nie stanowić wynagrodzenia za złe rezultaty.

Rada nadzorcza każdej instytucji kredytowej powinna ustanawiać ogólne zasady polityki wynagrodzeń oraz być odpowiedzialna za ich realizację. Wdrożenie tej polityki powinno być wykonywany przez pracowników niezależnych funkcjonalnie w stosunku do nadzorowanych przez siebie jednostek oraz wynagradzanych niezależnie od  wyników gospodarczych tych jednostek.

Dodatkowo, w przypadku dużych instytucji kredytowych, powinien zostać powołany komitet ds. wynagrodzeń. Byłby to organ opiniodawczy, oceniający politykę wynagrodzeń i zachęt oraz jej funkcjonowanie w praktyce, a także odpowiedzialny za przygotowywanie dla rad nadzorczych decyzji dotyczących wypłacania pensji.

Powyższe zasady nie mogą mieć zastosowania do spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych oraz do Banku Gospodarstwa Krajowego, które to instytucje dyrektywa wyłącza spod swojego zakresu stosowania.

Zalecenie KE

Zgodnie z zaleceniem Komisji 2009/384/WE państwa członkowskie powinny dopilnować, aby w ramach polityki wynagrodzeń przedsiębiorstwa finansowego ustalona była maksymalna wysokość zmiennego składnika wynagrodzenia.

Zdefiniowano pojęcie pogorszenia kondycji finansowej przedsiębiorstwa jako sytuację, gdy nie można dłużej zakładać, że przedsiębiorstwo to może lub będzie w przyszłości mogło kontynuować działalność na dotychczasowych warunkach.

W sposób szczególny potraktowano zakłady ubezpieczeń i reasekuracji. Aktuariusze powinni być wynagradzani w sposób współmierny do ich roli w zakładzie, a nie w zależności od wyników tego zakładu.

Do publicznej wiadomości

Instytucje kredytowe powinny podawać do publicznej wiadomości informacje dotyczące polityki i praktyk w zakresie wynagrodzeń dla kategorii pracowników, których działalność zawodowa ma istotny wpływ na profil ryzyka instytucji kredytowej >patrz ramka.

Jakie zasady płacenia

Podstawowe zasady polityki wynagrodzeń to:

- proporcja stałych i zmiennych składników łącznego wynagrodzenia, która powinna być odpowiednio wyważona. Wynagrodzenie zasadnicze powinno być na tyle duże względem wszelkich bonusów, aby istniała możliwość prowadzenia elastycznej polityki dotyczącej premii, w szczególności by możliwe było ich niewypłacanie;

- wypłacanie co najmniej połowy zmiennego wynagrodzenia w postaci akcji, odpowiadających im tytułów własności, związanych z nimi instrumentów albo odpowiadających im instrumentów niepieniężnych oraz, w odpowiedniej proporcji, innych instrumentów, które odzwierciedlają jakość kredytową instytucji.

Taką też formę powinny mieć nieokreślone z góry świadczenia emerytalne, wypłacane pięć lat po opuszczeniu instytucji lub, w przypadku trwającego zatrudnienia, po osiągnięciu wieku emerytalnego.

Ile jawności

Informacje te powinny przede wszystkim dotyczyć:

- procesu podejmowania decyzji stosowanego przy ustalaniu polityki wynagrodzeń (skład i zakres zadań komisji ds. wynagrodzeń);

- powiązań między wynagrodzeniem i wynikami;

- kryteriów stosowanych przy pomiarze wyników i korygowania wyników o ryzyko;

- polityki odraczania wypłaty;

- uzasadnienia wszelkiego rodzaju systemu składników zmiennych i wszelkich innych świadczeń niepieniężnych;

- zbiorczych  danych dotyczących wysokości wynagrodzenia, w rozbiciu na obszary działalności przedsiębiorstwa;

- ilościowych danych na temat wynagrodzeń w ujęciu globalnym. d

Komentuje Beata Mrozowska radca prawny w Hogan Lovells

KNF przedstawi zakres podmiotowy zmian, tj. określi tych pracowników, których działalność zawodowa ma istotny wpływ na profil ryzyka instytucji kredytowej. Wymieni także instytucje, które muszą powołać komitet ds. wynagrodzeń, oraz sformułuje zasady funkcjonowania takiego komitetu.

Konieczne będzie również sprecyzowanie zasad podawania do wiadomości publicznej informacji dotyczących wynagrodzeń. Komisja będzie musiała także określić zasady obniżania i wstrzymywania wypłaty premii w taki sposób, by pozostawało to w zgodzie z krajowym prawem pracy i zobowiązań.

Wskutek wejścia w życie nowelizacji funkcja nadzorcza KNF będzie wyraźnie zwiększona. KNF będzie mogła zwiększyć wysokość kary za niestosowanie się do zaleceń i nakazów wydanych w związku z przekroczeniem poziomu dopuszczalnego ryzyka przez bank, dom maklerski lub firmę inwestycyjną. Obecnie kara ta wynosi maks. 1 mln zł. Po zmianach – do wysokości 10 proc. przychodów, jednak nie więcej niż 10 mln zł.

Przedstawione zmiany wiążą się z koniecznością dokonania poważnych modyfikacji w funkcjonowaniu jednostek sektora finansowego, zwłaszcza banków. Można się spodziewać, że w wyniku nowelizacji wzrosną wynagrodzenia zasadnicze kierowników sprzedaży w celu kompensacji zmiennych składników wynagrodzenia, których dotyczą nowe obostrzenia. Stosownie do zmian znaczna część umów o pracę będzie także musiała otrzymać nową treść.

Pojawia się też problem wypłacania premii w postaci akcji i podobnych jej instrumentów w instytucjach nienotowanych na giełdzie, np. w bankach spółdzielczych. Z tymi kwestiami powinna zmierzyć się Komisja Nadzoru Finansowego w swojej uchwale, która powinna zostać opublikowana w najbliższych tygodniach.