Rozporządzenie Rady Ministrów z 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych (DzU nr 105, poz. 869)
Na podstawie art. 237 § 1 pkt 3-6 i § 11 ustawy z 26 czerwca 1974 Kodeks pracy (DzU z 1998 r. nr 21, poz. 94, z późn. zm.) zarządza się, co następuje:
Zakres regulacji
§ 1.1. Rozporządzenie określa:
1) wykaz chorób zawodowych;
2) okres, w którym wystąpienie udokumentowanych objawów chorobowych upoważnia do rozpoznania choroby zawodowej pomimo wcześniejszego zakończenia pracy w narażeniu zawodowym;
3) sposób i tryb postępowania dotyczący zgłaszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych;
4) podmioty właściwe w sprawie rozpoznawania chorób zawodowych.
2. Rozporządzenie wskazuje instytut medycyny pracy, do którego pracodawca przesyła zawiadomienie, o którym mowa w art. 235 § 5 ustawy z 26 czerwca 1974 Kodeks pracy, oraz termin, w którym ma ono być przesłane.
Komentarz
- Zgodnie z art. 235
1
k.p. za chorobę zawodową uważa się schorzenie wymienione w wykazie stanowiącym załącznik do komentowanego rozporządzenia, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że została ona spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy.
Może przy tym rozwinąć się w trakcie zatrudnienia na stanowisku, na którym występują powodujące ją czynniki bądź procesy, choć w praktyce częściej występuje po zakończeniu wykonywania pracy w narażeniu zawodowym.
Z tego względu wykaz stanowiący jedyny załącznik do omawianego rozporządzenia zawiera, poza określeniem typów chorób zawodowych, również okresy, w których wystąpienie udokumentowanych objawów chorobowych upoważnia do rozpoznania choroby zawodowej, pomimo wcześniejszego zakończenia pracy w narażeniu zawodowym.
Okresy te różnią się w zależności od konkretnych jednostek chorobowych, których dotyczą, a ich długość waha się od trzech dni aż do dziesięciu lat.
Rozporządzenie przewiduje przy tym kilka przypadków, dla których nie można określić okresu inkubacji choroby zawodowej, przez co uznanie tego typu schorzenia za chorobę zawodową może nastąpić w dowolnym terminie po ustaniu zatrudnienia w narażeniu zawodowym.
- Komentowane rozporządzenie przewiduje szczególny tryb zgłaszania podejrzeń o wystąpienie choroby zawodowej i rozpatrywania zgłoszonych przypadków przez powiatowych i wojewódzkich inspektorów sanitarnych. Określa także tryb stwierdzania choroby zawodowej i obowiązki informacyjne pracodawcy w zakresie jej skutków.
Wykaz chorób
§ 2. Wykaz chorób zawodowych wraz z okresem, w którym wystąpienie udokumentowanych objawów chorobowych upoważnia do rozpoznania choroby zawodowej pomimo wcześniejszego zakończenia pracy w narażeniu zawodowym, określa załącznik do rozporządzenia.
Komentarz
- Załącznik do rozporządzenia przewiduje 26 grup chorobowych, z czego w stosunku do jednostek chorobowych wymienionych w 21 z nich przewidziano maksymalne okresy, w których ujawnienie się skutków schorzenia uzasadnia jego kwalifikację jako choroby zawodowej.
Warto jednak pamiętać, że w przypadku pylic płuc, berylozy, chorób płuc wywołanych pyłem metali twardych, nowotworów złośliwych wywołanych działaniem rakotwórczych czynników środowiska pracy, chorób zakaźnych lub pasożytniczych oraz ich następstw niemożliwe jest ogólne ustalenie okresu, w którym choroba powinna była się rozwinąć.
Z tego względu w omawianych przypadkach limit nie obowiązuje lub jest ustalany indywidualnie dla każdego pracownika. Podobnie będzie w odniesieniu do większości chorób opłucnej lub osierdzia wywołanych narażeniem na azbest, w tym np. przy rozległym zgrubieniu opłucnej oraz rozległych blaszkach opłucnej lub osierdzia.
- W przypadku schorzeń wywołanych działaniem promieniowania jonizującego terminów ograniczających możliwość uznania za chorobę zawodową nie stosuje się przy przewlekłym popromiennym zapaleniu skóry oraz przewlekłym uszkodzeniu szpiku kostnego.
W pozostałych przypadkach okres dochodzenia uznania schorzenia za chorobę zawodową po ustaniu zatrudnienia w narażeniu zawodowym jest limitowany.
Zgłoszenie
§ 3.1. Podejrzenie choroby zawodowej zgłasza się:
1) właściwemu państwowemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu,
2) właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy
– których właściwość ustala się według miejsca, w którym praca jest lub była wykonywana przez pracownika, lub według krajowej siedziby pracodawcy, w przypadku gdy dokumentacja dotycząca narażenia zawodowego jest gromadzona w tej siedzibie.
2. Zgłoszenia, o którym mowa w ust. 1, dokonuje się niezwłocznie na formularzu określonym w przepisach wydanych na podstawie art. 237 § 4 pkt 1 ustawy z 26 czerwca 1974 Kodeks pracy, a w przypadku choroby zawodowej o ostrym przebiegu lub podejrzenia, że choroba zawodowa była przyczyną śmierci pracownika – dodatkowo w formie telefonicznej.
Komentarz
- Obowiązek zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej organom PIS i PIP ciąży na wielu podmiotach, w tym na pracodawcy (art. 235 § 1 k.p.). Spoczywa również na
– lekarzach zatrudnionych w jednostkach właściwych do rozpoznania choroby zawodowej (art. 235 § 2 k.p.) oraz
– lekarzach i dentystach, którzy podczas wykonywania zawodu powzięli takie podejrzenie u pacjenta (art. 235 § 2
1
k.p.).
- Prawo zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej ma również sam pracownik, nawet jeśli zakończył już pracę w narażeniu zawodowym. Jednak pracownicy nadal zatrudnieni w warunkach szkodliwych lub uciążliwych powinni zgłaszać podejrzenia chorób zawodowych za pośrednictwem lekarza sprawującego nad nimi profilaktyczną opiekę zdrowotną z ramienia zakładu.
- Niezależnie od podmiotu, który zgłasza podejrzenie choroby zawodowej, przepis wymaga, by zostało ono złożone powiatowemu inspektorowi sanitarnemu i okręgowemu inspektorowi pracy, właściwym ze względu na miejsce wykonywania pracy lub siedzibę pracodawcy, jeżeli tam jest przechowywana całość dokumentacji dotyczącej narażenia zawodowego.
Trzeba do tego wykorzystać druk zgłoszenia zgodny z wzorem stanowiącym załącznik nr 1 do rozporządzenia ministra zdrowia z 1 sierpnia 2002 w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób (DzU nr 132, poz. 1121).
Regułą jest wysyłanie zgłoszenia listem poleconym za zwrotnym potwierdzeniem odbioru. Jednak w przypadku chorób o ostrym przebiegu lub podejrzenia, że choroba zawodowa była przyczyną śmierci pracownika, zgłoszenie powinno być przesłane dodatkowo drogą elektroniczną.
Zobacz: Wzór zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej (pdf)
Wszczęcie postępowania
§ 4.1. Właściwy państwowy powiatowy inspektor sanitarny, który otrzymał zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej, wszczyna postępowanie, a w szczególności kieruje pracownika lub byłego pracownika, którego dotyczy podejrzenie, na badanie w celu wydania orzeczenia o rozpoznaniu choroby zawodowej albo o braku podstaw do jej rozpoznania, do jednostki orzeczniczej, o której mowa w § 5 ust. 2.
2. Skierowania do jednostki orzeczniczej, o której mowa w § 5 ust. 2, nie stosuje się, jeżeli zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej zostało dokonane przez lekarza tej jednostki.
3. Lekarz, o którym mowa w art. 235 § 2
1
ustawy z 26 czerwca 1974 Kodeks pracy, albo właściwy państwowy powiatowy inspektor sanitarny wydaje skierowanie do jednostki orzeczniczej na formularzu określonym w przepisach wydanych na podstawie art. 237 § 4 pkt 1 ustawy z 26 czerwca 1974 Kodeks pracy.
Komentarz
- Wszczęcie postępowania mającego na celu ustalenie, czy dane schorzenie jest chorobą zawodową, leży w gestii właściwego państwowego powiatowego inspektora sanitarnego, który otrzymał zgłoszenie podejrzenia takiej choroby.
Pierwszym etapem działania jest w tym wypadku skierowanie osoby, której podejrzenie dotyczy, na badania do właściwej jednostki orzeczniczej. W wyniku przeprowadzonych badań jednostka ta rozstrzyga o rozpoznaniu bądź braku podstaw do rozpoznania choroby zawodowej.
Wyjątkiem od zasady kierowania osób, u których podejrzewa się chorobę zawodową, do jednostki orzeczniczej są przypadki, gdy zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej złożył lekarz zatrudniony w takiej jednostce. Ustawodawca słusznie uznał, że ponawianie badań byłoby bezcelowe.
- Skierowanie na badania do jednostki orzeczniczej jest wydawane na formularzu stanowiącym załącznik nr 3 do rozporządzenia w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób. Dokument ten jest ponadto przekazywany do wiadomości właściwego okręgowego inspektora pracy i osoby zgłaszającej podejrzenie choroby zawodowej.
Uwaga!
Prawo wydania skierowania do jednostki orzeczniczej, która ma prawo orzec o rozpoznaniu bądź braku podstaw do rozpoznania choroby zawodowej, służy również lekarzowi zatrudnionemu w takiej jednostce. W takim wypadku sprawa trafia do właściwego powiatowego inspektora sanitarnego dopiero jako wydane orzeczenie lekarskie.
Jednostki orzecznicze
§ 5.1. Właściwym do orzekania w zakresie chorób zawodowych jest lekarz spełniający wymagania kwalifikacyjne określone w przepisach wydanych na podstawie art. 9 ust. 3 ustawy z 27 czerwca 1997 o służbie medycyny pracy (DzU z 2004 r. nr 125, poz. 1317, z 2006 r. nr 141, poz. 1011, oraz z 2008 r. nr 220, poz. 1416, i nr 234, poz. 1570) zatrudniony w jednej z jednostek orzeczniczych, o których mowa w ust. 2 i 3.
2. Jednostkami orzeczniczymi I stopnia są:
1) poradnie chorób zawodowych wojewódzkich ośrodków medycyny pracy;
2) kliniki i poradnie chorób zawodowych uniwersytetów medycznych (akademii medycznych);
3) poradnie chorób zakaźnych wojewódzkich ośrodków medycyny pracy albo przychodnie i oddziały chorób zakaźnych poziomu wojewódzkiego – w zakresie chorób zawodowych zakaźnych i pasożytniczych;
4) jednostki organizacyjne zakładów opieki zdrowotnej, w których nastąpiła hospitalizacja – w zakresie rozpoznawania chorób zawodowych u pracowników hospitalizowanych z powodu wystąpienia ostrych objawów choroby.
3. Jednostkami orzeczniczymi II stopnia od orzeczeń wydanych przez lekarzy zatrudnionych w jednostkach orzeczniczych, o których mowa w ust. 2, są jednostki badawczo-rozwojowe w dziedzinie medycyny pracy.
4. Właściwość jednostki, o której mowa w ust. 2, ustala się zgodnie z kryteriami określonymi w § 3 ust. 1, a w przypadku gdy pracownik zamieszkuje w innym województwie, niż była wykonywana praca w narażeniu zawodowym, właściwość jednostki orzeczniczej I stopnia ustala się według aktualnego miejsca zamieszkania pracownika.
Komentarz
- Rozpoznanie choroby zawodowej może przeprowadzić lekarz spełniający kryterium kwalifikacyjne, określone w rozporządzeniu ministra zdrowia z 18 czerwca 2010 w sprawie specjalizacji lekarskich niezbędnych do wykonywania orzecznictwa w zakresie chorób zawodowych (DzU nr 110, poz. 736).
Oznacza to, że powinien on mieć jedną z sześciu specjalizacji niezbędnych do wykonywania orzecznictwa lekarskiego w zakresie chorób zawodowych. Może to być medycyna: pracy, przemysłowa, morska i tropikalna, lotnicza, kolejowa lub transportu.
W przypadku chorób zawodowych zakaźnych i pasożytniczych oraz gruźlicy badania wykonuje lekarz specjalista chorób zakaźnych albo lekarz specjalista medycyny pracy bądź medycyny przemysłowej, po zasięgnięciu opinii lekarza specjalisty chorób zakaźnych lub chorób płuc.
Podobny wyjątek występuje w przypadku pracownika leczonego w zakładzie opieki stacjonarnej z powodu wystąpienia ostrych objawów choroby mogącej być chorobą zawodową. Tu orzeka specjalista w dziedzinie medycyny odpowiedniej dla tej choroby, zatrudniony w zakładzie, w którym pracownik się leczy.
- Wymagania stawiane przed lekarzami orzekającymi w przypadkach podejrzenia choroby zawodowej nie kończą się jednak na posiadaniu konkretnej specjalizacji. Równie istotne jest bowiem pozostawanie w zatrudnieniu na rzecz jednostki orzeczniczej I lub II stopnia, które wymienia komentowany przepis.
Tego typu placówki są upoważnione, by na wniosek państwowego okręgowego inspektora sanitarnego lub innego lekarza rozpoznać dany przypadek i dokonać kwalifikacji schorzenia w pierwszej instancji. Odwołania od ich orzeczeń składa się do jednostek badawczo-rozwojowych w dziedzinie medycyny pracy, których orzeczenia – wydane w drugiej instancji – są ostateczne.
- Wyboru jednostki, która będzie badać dany przypadek pod kątem możliwości zakwalifikowania go jako choroby zawodowej, dokonuje się zgodnie z właściwością dla miejsca pracy pracownika, z wyjątkiem przypadków, w których zamieszkuje on w innym województwie niż to, w którym pracował. Jeśli bowiem miejsce zamieszkania i miejsce pracy znajdują się w różnych województwach, orzeka jednostka właściwa ze względu na miejsce zamieszkania pracownika.
Orzeczenie lekarskie
§ 6.1. Lekarz, o którym mowa w § 5 ust. 1, wydaje orzeczenie o rozpoznaniu choroby zawodowej albo o braku podstaw do jej rozpoznania, zwane dalej „orzeczeniem lekarskim”, na podstawie wyników przeprowadzonych badań lekarskich i pomocniczych, dokumentacji medycznej pracownika lub byłego pracownika, dokumentacji przebiegu zatrudnienia oraz oceny narażenia zawodowego.
2. Narażenie zawodowe podlega ocenie, przy dokonywaniu której uwzględnia się w odniesieniu do:
1) czynników chemicznych i fizycznych – rodzaj czynnika, wartość stężeń lub natężeń i średni czas narażenia zawodowego;
2) czynników biologicznych – rodzaj czynnika, ustalenie kontaktu, okresu utajenia oraz stwierdzenie mechanizmu działania lub drogi szerzenia się czynnika, bez konieczności określenia stężenia tego czynnika;
3) czynników o działaniu uczulającym (alergenów) – rodzaj czynnika i stwierdzenie kontaktu z takim czynnikiem w czasie pracy, jeżeli występował on w środowisku pracy, narzędziach pracy, surowcach, półproduktach lub gotowych wyrobach, bez konieczności określania stężenia tego czynnika;
4) czynników o działaniu rakotwórczym – substancje i preparaty chemiczne zakwalifikowane do kategorii 1 na podstawie przepisów o substancjach i preparatach chemicznych, czynniki i procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym wymienione w przepisach wydanych na podstawie art. 222 § 3 ustawy z 26 czerwca 1974 Kodeks pracy oraz pierwotną lokalizację nowotworu i okres latencji;
5) sposobu wykonywania pracy – określenie stopnia obciążenia wysiłkiem fizycznym oraz chronometraż czynności, które mogą powodować nadmierne obciążenie odpowiednich narządów lub układów organizmu ludzkiego.
3. Ocenę narażenia zawodowego przeprowadza:
1) w związku z podejrzeniem choroby zawodowej – lekarz, który sprawuje profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikiem, którego dotyczy podejrzenie;
2) w toku ustalania rozpoznania choroby zawodowej – lekarz zatrudniony w jednostce orzeczniczej, o której mowa w § 5 ust. 2 i 3;
3) w toku podejmowania decyzji o stwierdzeniu choroby zawodowej lub decyzji o braku podstaw do stwierdzenia choroby zawodowej – właściwy państwowy powiatowy inspektor sanitarny.
4. Ocenę narażenia zawodowego sporządza się na formularzu określonym w przepisach wydanych na podstawie art. 237 § 4 pkt 1 ustawy z 26 czerwca 1974 Kodeks pracy, przy wykorzystaniu dokumentacji gromadzonej zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 298
1
ustawy z 26 czerwca 1974 Kodeks pracy przez pracodawców i jednostki organizacyjne Państwowej Inspekcji Sanitarnej, a także, jeżeli postępowanie dotyczy aktualnego zatrudnienia, na podstawie oceny przeprowadzonej bezpośrednio u pracodawcy z uwzględnieniem oceny ryzyka zawodowego.
5. Jeżeli zakres informacji zawartych w dokumentacji, o której mowa w ust. 1, jest niewystarczający do wydania orzeczenia lekarskiego, lekarz występuje o ich uzupełnienie do:
1) pracodawcy – w zakresie obejmującym przebieg oraz organizację pracy zawodowej pracownika lub byłego pracownika, w tym pracę w godzinach nadliczbowych, dane o narażeniu zawodowym, obejmujące także wyniki pomiarów czynników szkodliwych wykonanych na stanowiskach pracy, na których pracownik był zatrudniony, stosowane przez pracownika środki ochrony indywidualnej, a w przypadku narażenia pracownika na czynniki o działaniu uczulającym (alergenów) – także o przekazanie próbki substancji, w ilości niezbędnej do przeprowadzenia badań diagnostycznych;
2) lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikiem, którego dotyczy podejrzenie choroby zawodowej – w zakresie dokonania uzupełniającej oceny narażenia zawodowego oraz o udostępnienie dokumentacji medycznej wraz z wynikami przeprowadzonych badań profilaktycznych;
3) lekarza ubezpieczenia zdrowotnego lub innego lekarza prowadzącego leczenie pracownika lub byłego pracownika, którego dotyczy podejrzenie choroby zawodowej – o udostępnienie dokumentacji medycznej w zakresie niezbędnym do rozpoznania choroby zawodowej;
4) właściwego państwowego powiatowego inspektora sanitarnego – w zakresie oceny narażenia zawodowego, zwłaszcza na podstawie dokumentacji archiwalnej oraz informacji udostępnianej na jego wniosek przez odpowiednie jednostki organizacyjne Państwowej Inspekcji Sanitarnej i służby medycyny pracy w odniesieniu do zakładów pracy, które uległy likwidacji;
5) pracownika lub byłego pracownika – w zakresie uzupełnienia wywiadu zawodowego przeprowadzonego przez lekarza wykonującego zawód w ramach indywidualnej praktyki lekarskiej, indywidualnej specjalistycznej praktyki lekarskiej, grupowej praktyki lekarskiej lub zatrudnionego w zakładzie opieki zdrowotnej albo właściwego państwowego powiatowego inspektora sanitarnego wydającego skierowanie na badanie w celu rozpoznania choroby zawodowej.
6. Orzeczenie lekarskie przesyła się właściwemu państwowemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu, zainteresowanemu pracownikowi lub byłemu pracownikowi oraz osobie zgłaszającej podejrzenie choroby zawodowej, a w przypadku gdy orzeczenie lekarskie zostało wydane przez lekarza zatrudnionego w jednostce orzeczniczej II stopnia – również jednostce orzeczniczej I stopnia.
Komentarz
- Lekarze spełniający kryteria niezbędne dla orzekania w sprawach chorób zawodowych rozstrzygają kwestię rozpoznania choroby zawodowej na podstawie wyników przeprowadzonych badań lekarskich i pomocniczych, dokumentacji medycznej pracownika lub byłego pracownika, dokumentacji przebiegu zatrudnienia oraz oceny narażenia zawodowego. W tym kontekście warto bliżej przyjrzeć się procedurze dokonywania oceny narażenia zawodowego konkretnego pracownika.
Wpływ na tę ocenę wywiera rodzaj czynnika, który mógł oddziaływać na pracownika w trakcie wykonywania pracy. W przypadku czynników chemicznych i fizycznych ocenia się rodzaj czynnika, wartość jego stężeń lub natężeń oraz średni czas narażenia zawodowego. Odmiennie w przypadku czynników biologicznych, wtedy nie występuje konieczność określania ich stężenia. Wystarczy ocena rodzaju czynnika, ustalenie kontaktu, okresu utajenia oraz stwierdzenie mechanizmu działania lub drogi szerzenia się czynnika.
Analogicznie w przypadku narażenia na alergeny ocena narażenia zawodowego wymaga ustalenia rodzaju czynnika oraz kontaktu z takim czynnikiem w czasie pracy w środowisku pracy, np. poprzez narzędzia pracy, surowce, półprodukty lub gotowe wyroby. Również w tym wypadku nie występuje konieczność określania stężenia danego czynnika, bo nie ma to znaczenia dla ustalenia narażenia zawodowego.
Wpływ na rozwój choroby zawodowej mogą mieć również czynniki o działaniu rakotwórczym, do których zalicza się substancje i preparaty chemiczne zakwalifikowane do kategorii 1 na podstawie przepisów o substancjach i preparatach chemicznych oraz czynniki i procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym, wymienione w rozporządzeniu ministra zdrowia z 1 grudnia 2004 w sprawie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (DzU nr 280, poz. 2771 ze zm.).
Dla oceny narażenia zawodowego znaczenie ma także pierwotna lokalizacja nowotworu i okres jego latencji. Narażenie zawodowe może być ponadto związane ze sposobem wykonywania pracy. W takim wypadku ocenie będzie podlegał stopień obciążenia wysiłkiem fizycznym oraz chronometraż czynności, które mogą powodować nadmierne obciążenie odpowiednich narządów lub układów organizmu ludzkiego.
- Ocena narażenia zawodowego w pierwszej instancji jest przeprowadzana trzykrotnie. Pierwszej dokonuje lekarz sprawujący profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikiem, którego dotyczy podejrzenie choroby zawodowej. Oznacza to, że jest ona przeprowadzana na etapie kwalifikowania przypadków podejrzeń chorób zawodowych, jeszcze przed wysłaniem zgłoszenia do właściwych inspektorów: sanitarnego i pracy.
Powtórnej oceny dokonuje lekarz zatrudniony w jednostce orzeczniczej w toku ustalania rozpoznania choroby zawodowej. Dotyczy to jednak wyłącznie tych pracowników, którzy przeszli pierwszy etap selekcji, czyli ich przypadek został pozytywnie zakwalifikowany przez lekarza profilaktyka. Trzecia i ostatnia ocena narażenia zawodowego należy do państwowego powiatowego inspektora sanitarnego i jest elementem decyzji o stwierdzeniu choroby zawodowej lub o braku podstaw do jej stwierdzenia.
- Sposób przeprowadzenia oceny narażenia zawodowego jest uzależniony od tego, czy osoba, której dotyczy podejrzenie wystąpienia choroby zawodowej, nadal wykonuje pracę w narażeniu na czynniki szkodliwe lub uciążliwe. Gdy podejrzenie dotyczy byłego pracownika, ocena jest przeprowadzana na podstawie
– dokumentacji, którą pracodawca musi gromadzić zgodnie z rozporządzeniem ministra pracy i polityki socjalnej z 28 maja 1996 w sprawie zakresu prowadzenia przez pracodawców dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz sposobu prowadzenia akt osobowych pracownika (DzU nr 62, poz. 286 ze zm.) oraz
– dokumentów zgromadzonych przez jednostki organizacyjne Państwowej Inspekcji Sanitarnej.
Jeżeli postępowanie dotyczy aktualnego pracownika, katalog źródeł poszerza się o ocenę narażenia przeprowadzoną bezpośrednio u pracodawcy, z uwzględnieniem oceny ryzyka zawodowego na danym stanowisku.
Może się jednak zdarzyć, że zebrane w ten sposób informacje okażą się niewystarczające do jednoznacznego rozstrzygnięcia stopnia narażenia zawodowego. Jeżeli będzie to przeszkodą do wydania orzeczenia lekarskiego, lekarz ma prawo żądać ich uzupełnienia przez:
– pracodawcę, odnośnie do przebiegu i organizacji pracy zawodowej pracownika lub byłego pracownika, w szczególności wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych. Poza tym pracodawca przekazuje na wniosek lekarza dane o narażeniu zawodowym, wyniki pomiarów czynników szkodliwych wykonanych na stanowiskach pracy, na których pracownik był zatrudniony, informacje o stosowanych przez pracownika środkach ochrony indywidualnej, a w przypadku narażenia pracownika na czynniki o działaniu uczulającym – próbki substancji, w ilości niezbędnej do przeprowadzenia badań diagnostycznych;
– lekarza, który sprawuje profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikiem podejrzanym o chorobę zawodową, od którego można żądać udostępnienia dokumentacji medycznej wraz z wynikami przeprowadzonych badań profilaktycznych oraz przeprowadzenia uzupełniającej oceny narażenia zawodowego;
– lekarza prowadzącego leczenie pracownika lub byłego pracownika, którego dotyczy podejrzenie choroby zawodowej, poprzez udostępnienie dokumentacji medycznej pracownika lub byłego pracownika;
– właściwego państwowego powiatowego inspektora sanitarnego, do którego lekarz wydający orzeczenie może wystąpić o pomoc w przeprowadzeniu oceny narażenia zawodowego opartej na archiwalnej dokumentacji, szczególnie w przypadku zakładów pracy, które uległy likwidacji; ponadto
– pracownika lub byłego pracownika lekarz może zobowiązać do uzupełnienia wywiadu zawodowego przeprowadzonego przez innego lekarza lub właściwego państwowego powiatowego inspektora sanitarnego wydającego skierowanie na badanie w celu rozpoznania choroby zawodowej.
- Dysponując danymi, które mogą pochodzić nawet z pięciu źródeł, lekarz wydaje orzeczenie o rozpoznaniu choroby zawodowej lub braku podstaw do jej rozpoznania. Musi je przesłać podmiotom zainteresowanym w sprawie, czyli właściwemu państwowemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu, pracownikowi lub byłemu pracownikowi oraz osobie zgłaszającej podejrzenie choroby zawodowej.
Co istotne nie ma obowiązku przesyłania tej informacji do pracodawcy, więc w przypadku gdyby podejrzenie choroby zawodowej zgłosił np. lekarz profilaktyk albo inny lekarz czy dentysta, u którego pracownik leczy się prywatnie, pracodawca nie otrzyma oficjalnej informacji od lekarza orzecznika.
Obowiązek informacyjny rozszerza się w przypadku odwołania się przez pracownika od orzeczenia jednostki I stopnia. W takim wypadku lekarz jednostki II stopnia musi przesłać orzeczenie również do jednostki I stopnia, która badała ten przypadek w pierwszej instancji.
Tylko na wymaganym druku
Ocenę narażenia zawodowego sporządza się na formularzu stanowiącym załącznik nr 4 do rozporządzenia ministra zdrowia z 1 sierpnia 2002 w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób (DzU nr 132, poz. 1121).
Oprócz opisanej ogólnej charakterystyki czynników szkodliwych dla zdrowia, które mogły leżeć u podstaw wystąpienia choroby zawodowej, formularz ten zawiera wiele pytań uzupełniających. Wśród nich są m.in. pytania o ergonomię na stanowisku pracy czy kontrole warunków pracy przeprowadzane przez inspektorów PIP i PIS oraz ich wnioski.
Podsumowaniem oceny narażenia zawodowego jest odwołanie się do opinii osoby przeprowadzającej postępowanie, która musi rozstrzygnąć, czy warunki pracy stwarzały możliwość powstania choroby zawodowej.
Ponowne badanie
§ 7.1. Pracownik lub były pracownik, badany w jednostce orzeczniczej I stopnia, który nie zgadza się z treścią orzeczenia lekarskiego, może wystąpić z wnioskiem o przeprowadzenie ponownego badania przez jednostkę orzeczniczą II stopnia.
2. Wniosek o przeprowadzenie ponownego badania składa się w terminie 14 dni od dnia otrzymania orzeczenia lekarskiego, za pośrednictwem jednostki orzeczniczej I stopnia zatrudniającej lekarza, który wydał to orzeczenie.
3. W przypadku wystąpienia pracownika lub byłego pracownika z wnioskiem o przeprowadzenie ponownego badania jednostka orzecznicza I stopnia powiadamia o tym właściwego państwowego powiatowego inspektora sanitarnego.
Komentarz
- Bezstronność i obiektywizm postępowania w sprawach o uznanie schorzenia za chorobę zawodową wymagają, by pracownik miał możliwość wniesienia odwołania od orzeczenia wydanego przez jednostkę I stopnia.
Jeżeli więc taka osoba nie zgadza się z treścią orzeczenia lekarskiego, może wystąpić o ponowne zbadanie sprawy przez jednostkę II stopnia. Aby zagwarantować rozstrzyganie takich spraw w rozsądnym terminie, ustawodawca zastrzegł 14-dniowy okres na złożenie takiego wniosku, rozpoczynający bieg od dnia otrzymania przez pracownika niesatysfakcjonującego go orzeczenia.
- Wniosek o przeprowadzenie ponownego badania składa się za pośrednictwem jednostki zatrudniającej lekarza, który wydał kwestionowane przez pracownika orzeczenie. Z wystąpieniem przez pracownika lub byłego pracownika z wnioskiem o przeprowadzenie ponownego badania wiąże się jeszcze jeden obowiązek jednostki I stopnia, czyli powiadomienie o złożonym wniosku właściwego państwowego powiatowego inspektora sanitarnego.
Podstawa decyzji
§ 8.1. Decyzję o stwierdzeniu choroby zawodowej albo decyzję o braku podstaw do stwierdzenia choroby zawodowej wydaje się na podstawie materiału dowodowego, a w szczególności danych zawartych w orzeczeniu lekarskim oraz formularzu oceny narażenia zawodowego pracownika lub byłego pracownika.
2. Jeżeli właściwy państwowy powiatowy inspektor sanitarny przed wydaniem decyzji uzna, że materiał dowodowy, o którym mowa w ust. 1, jest niewystarczający do wydania decyzji, może żądać od lekarza, który wydał orzeczenie lekarskie, dodatkowego uzasadnienia tego orzeczenia lub wystąpić do jednostki orzeczniczej II stopnia o dodatkową konsultację oraz podjąć inne czynności niezbędne do uzupełnienia tego materiału.
3. Właściwy państwowy powiatowy inspektor sanitarny przesyła decyzję, o której mowa w ust. 1:
1) zainteresowanemu pracownikowi lub byłemu pracownikowi;
2) pracodawcy lub pracodawcom zatrudniającym pracownika w warunkach, które mogły spowodować skutki zdrowotne uzasadniające postępowanie w sprawie rozpoznania i stwierdzenia choroby zawodowej;
3) jednostce orzeczniczej zatrudniającej lekarza, który wydał orzeczenie lekarskie;
4) właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy.
4. Właściwy państwowy wojewódzki inspektor sanitarny przesyła decyzję wydaną na skutek odwołania podmiotom, o których mowa w ust. 3.
Komentarz
- Opisana w dwóch poprzednich paragrafach procedura ma na celu zebranie materiału dowodowego niezbędnego do rozstrzygnięcia, czy dane schorzenie jest chorobą zawodową. Podstawą tej decyzji są więc dane zawarte w orzeczeniu lekarskim oraz formularzu oceny narażenia zawodowego.
Podejmując takie rozstrzygnięcie, właściwy państwowy powiatowy inspektor sanitarny może uznać, że materiał dowodowy jest niewystarczający i żądać jego uzupełnienia w jednym z dwóch możliwych trybów. Pierwszy z nich sprowadza się do żądania dodatkowego uzasadnienia orzeczenia przez lekarza, który je wydał, drugi wiąże się z wystąpieniem do jednostki orzeczniczej II stopnia o dodatkową konsultację.
W każdym przypadku powiatowy inspektor sanitarny ma również możliwość podejmowania innych czynności, które uzna za niezbędne do uzupełnienia materiału dowodowego. Wszystko to ma na celu dogłębną analizę każdego zgłoszonego przypadku, tak aby decyzje podejmowane na szczeblu powiatowym odpowiadały prawu.
- Państwowy powiatowy inspektor sanitarny ma obowiązek przesłać wydaną decyzję o stwierdzeniu choroby zawodowej lub o braku podstaw dla uznania schorzenia za taką chorobę wszystkim zainteresowanym w sprawie. Oznacza to, że egzemplarz tego dokumentu musi otrzymać:
– pracownik lub były pracownik,
– pracodawca zatrudniający pracownika w warunkach, które mogły spowodować wystąpienie choroby zawodowej,
– jednostka orzecznicza zatrudniająca lekarza, który wydał orzeczenie w sprawie, oraz
– właściwy okręgowy inspektor pracy.
Warto zwrócić uwagę na różnicę w porównaniu z orzeczeniem lekarskim, które przekazuje się osobie, która zgłosiła podejrzenie wystąpienia choroby zawodowej, a więc niekoniecznie pracodawcy. Jest to pewna niekonsekwencja, tym bardziej że w pozostałym zakresie obowiązek informacyjny przedstawia się analogicznie, wymagając poinformowania pracownika i zainteresowanego w sprawie urzędu.
- Komentowany przepis wprowadza pośrednio możliwość odwołania się od decyzji o braku podstaw do stwierdzenia choroby zawodowej, wydanej przez powiatowego inspektora sanitarnego.
Wobec braku szczególnej regulacji, dotyczącej trybu składania takich odwołań, należy przyjąć, że stosuje się ogólne przepisy wynikające z kodeksu postępowania administracyjnego. To z kolei oznacza, że niezadowolony z rozstrzygnięcia państwowego powiatowego inspektora sanitarnego pracownik może wystąpić z odwołaniem do organu wyższego szczebla, w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji (art. 129 § 2 k.p.a.).
Odwołanie takie nie musi zawierać szczegółowego uzasadnienia, jeśli z jego treści wynika, że wydana decyzja nie satysfakcjonuje strony (art. 128 k.p.a.). Składa się je za pośrednictwem organu, który wydał zaskarżoną decyzję, czyli państwowego powiatowego inspektora sanitarnego (art. 129 § 1 k.p.a.).
Uwaga! Odwołanie służy tylko do jednej instancji (art. 127 § 1 k.p.a.), więc decyzja wydana w drugiej instancji jest ostateczna i kończy postępowanie. Nie oznacza to jednak, że w obliczu negatywnej decyzji wojewódzkiego inspektora sanitarnego pracownik nie ma możliwości domagania się uznania schorzenia za chorobę zawodową na drodze sądowej.
Potwierdził to Sąd Najwyższy w wyroku z 24 czerwca 2008 (I PK 295/07). SN uznał, że decyzja państwowego inspektora sanitarnego, stwierdzająca chorobę zawodową pracownika, nie jest wiążąca w postępowaniu sądowym dotyczącym cywilnoprawnej odpowiedzialności odszkodowawczej pracodawcy za skutki tej choroby.
- Zarówno decyzję stwierdzającą przypadek choroby zawodowej, jak i decyzję o braku podstaw do takiej kwalifikacji schorzenia wydaje się na druku stanowiącym załącznik nr 7 i załącznik nr 8 do rozporządzenia w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób.
Decyzja taka musi zawierać podstawę prawną, pełną nazwę jednostki chorobowej wraz ze wskazaniem jej pozycji w wykazie chorób zawodowych oraz pouczenie o możliwości odwołania do wyższej instancji w przypadku decyzji wydawanych przez powiatowych inspektorów sanitarnych.
Karta stwierdzenia choroby
§ 9.1. Państwowy powiatowy inspektor sanitarny albo państwowy wojewódzki inspektor sanitarny w terminie 14 dni od dnia, w którym decyzja o stwierdzeniu choroby zawodowej stała się ostateczna, sporządza kartę stwierdzenia choroby zawodowej i przesyła ją do Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych Instytutu Medycyny Pracy im. prof. dr. med. Jerzego Nofera w Łodzi.
2. Państwowy wojewódzki inspektor sanitarny przesyła kartę, o której mowa w ust. 1, także państwowemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu.
Komentarz
- Decyzja o stwierdzeniu choroby zawodowej staje się ostateczna w momencie, gdy nie służy od niej odwołanie w administracyjnym toku instancji lub wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy (art. 16 § 1 k.p.a.).
Następuje to w chwili upływu 14-dniowego okresu na wniesienie odwołania, pod warunkiem że obie strony pozostały w tym okresie bierne. Od tego momentu bieg rozpoczyna 14-dniowy termin, w którym państwowy inspektor sanitarny na poziomie powiatu bądź województwa ma obowiązek sporządzić kartę stwierdzenia choroby zawodowej oraz przesłać ją do Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych Instytutu Medycyny Pracy im. prof. dr. med. Jerzego Nofera w Łodzi.
Ponieważ dokument ten zawiera wrażliwe dane osobowe, kartę przesyła się na adres centralnego rejestru w dwóch kopertach, wewnętrznej zaklejonej z dopiskiem „zastrzeżone” oraz zewnętrznej odpowiednio zaadresowanej.
- Wypełniając kartę (koniecznie pismem maszynowym) należy korzystać z wzoru wraz z objaśnieniami, stanowiącego załącznik nr 9 do rozporządzenia w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób.
- Państwowy wojewódzki inspektor sanitarny ma obowiązek przesłać wypełnioną kartę choroby zawodowej powiatowemu inspektorowi sanitarnemu i na odwrót tak, by każdy z nich miał bieżące informacje, dotyczące ilości chorób zawodowych zgłaszanych na podległym terenie.
Zawiadomienie o skutkach choroby
§ 10. Zawiadomienie, o którym mowa w art. 235 § 5 ustawy z 26 czerwca 1974 Kodeks pracy, przesyła się niezwłocznie do Instytutu Medycyny Pracy im. prof. dr. med. Jerzego Nofera w Łodzi, po zakończeniu postępowania mającego na celu ustalenie uszczerbku na zdrowiu lub niezdolności do pracy w związku ze stwierdzoną chorobą zawodową pracownika lub byłego pracownika.
Komentarz
- Obowiązek pracodawcy przesłania zawiadomienia o skutkach choroby zawodowej do instytutu medycyny pracy wynika bezpośrednio z art. 235 § 5 k.p. Zatem komentowany przepis należy traktować jako normę wykonawczą do jej regulacji.
Adresatem takiej przesyłki jest Instytutu Medycyny Pracy im. prof. dr. med. Jerzego Nofera w Łodzi, a kierowaną tam korespondencję należy wysyłać na adres ul. św. Teresy 8, 90-950 Łódź, skr. poczt. 199.
- Przepis nie wyznacza konkretnej daty, w której pracodawca musi przesłać zawiadomienie. Wymaga jedynie, by miało to miejsce niezwłocznie po zakończeniu postępowania mającego na celu ustalenie uszczerbku na zdrowiu lub niezdolności do pracy w związku ze stwierdzoną chorobą zawodową pracownika lub byłego pracownika.
Oznacza to, że pracodawca wypełnia zawiadomienie już po przystąpieniu przez pracownika, u którego orzeczono chorobę zawodową, do pracy lub po uzyskaniu przezeń prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy.
Także w tym wypadku pracodawca ma obowiązek przesłać jeden egzemplarz zawiadomienia do państwowego inspektora sanitarnego wydającego decyzję w I instancji. Wzór zawiadomienia o skutkach choroby zawodowej stanowi załącznik nr 10 do rozporządzenia w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób.
Przepis intertemporalny
§ 11.1. Z zastrzeżeniem ust. 2, do postępowań w sprawie zgłaszania podejrzenia, rozpoznania i stwierdzenia chorób zawodowych, wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie niniejszego rozporządzenia, stosuje się przepisy tego rozporządzenia, z tym że czynności dokonane w toku wszczętych postępowań pozostają skuteczne.
2. Postępowania w sprawie zgłaszania podejrzenia, rozpoznania i stwierdzenia chorób zawodowych, wszczęte i niezakończone przed 3 września 2002, są prowadzone na podstawie przepisów obowiązujących w dniu ich wszczęcia.
Komentarz
- Postępowania dotyczące zgłaszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych wszczęte przed dniem wejścia w życie komentowanego rozporządzenia powinny już być zakończone, bo od tego momentu upłynęły niemal dwa lata. Z tego względu ta regulacja nie ma już doniosłości prawnej, bo obecnie wszczynane postępowania muszą być prowadzone zgodnie z zasadami wynikającymi z aktualnie obowiązujących przepisów. Warto jednak zwrócić uwagę na fakt, że zachowano możliwość stosowania poprzednio obowiązujących przepisów wyłącznie w przypadku postępowań wszczętych przed 3 września 2002, co oznacza, że komentowane regulacje należy bezwzględnie stosować do wszelkich późniejszych spraw.
Wejście w życie
§ 12. Rozporządzenie wchodzi w życie z dniem 3 lipca 2009.
Więcej przepisów z komentarzami w serwisie:
»
Zobacz także:
»
»
»
»
