Odpłatność stanowi zazwyczaj istotny element postanowień umownych, VAT zaś jest jej integralną częścią. Jednak część ceny reprezentująca ten podatek ma szczególne funkcje do spełnienia. Po pierwsze gwarantuje przedsiębiorcy neutralność. Po drugie zapewnia przerzucenie ciężaru podatku na konsumenta.

[srodtytul]Można się zabezpieczyć[/srodtytul]

Artykuł 353[sup]1[/sup] [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=10AB17B79B0C73268E9C8F44EFD5E276?id=70928]kodeksu cywilnego[/link] formułuje zasadę swobody umów, która odnosi się zarówno do kształtowania treści umów nazwanych (np. najem, sprzedaż), jak również do umów nienazwanych (np. cash pooling, faktoring). Działanie tej zasady rozciąga się również na sposób określenia ceny w umowie. Strony umowy mają zatem – co do zasady – prawo ukształtować wynagrodzenie w oparciu o dowolne parametry, w tym o zmienną wysokość VAT.

Jednakże względna dowolność dotyczy wyłącznie stosunków między przedsiębiorcami, stosunki między przedsiębiorcą a konsumentem są zaś dodatkowo reglamentowane przez przepisy dotyczące ochrony konsumentów.

[b]Stosowanie klauzul waloryzacyjnych w odniesieniu do stawki VAT w umowach między przedsiębiorcami jest więc nie tylko dopuszczalne, ale wręcz celowe ze względu na konieczność zapewnienia prawidłowego funkcjonowania podstawowych zasad tego podatku. [/b]

Stosowna umowa może więc przewidywać, że wynagrodzenie płatne będzie w kwocie netto powiększonej o obowiązujący w określonej dacie VAT (w szczególności w dacie powstania obowiązku podatkowego). Takie sformułowanie zapewni, że niezależnie od przyszłych zmian wysokości stawki VAT podatnik będzie mógł w całości przerzucić koszt tego podatku na nabywcę.

Jeżeli zaś w umowie nie zostanie zawarte postanowienie na wypadek zmian stawek podatku, to podana cena będzie wiązała strony zawsze w wartości brutto, zgodnie z art. 3 ust. 1 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=DA7CAC8D883BFFC732FE082905E4C956?id=162528]ustawy o cenach[/link].

[srodtytul]Transakcja z konsumentem[/srodtytul]

Jednak swoboda w zakresie sposobu kształtowania cen doznaje ograniczeń w przypadku, gdy jedną ze stron transakcji jest konsument. W myśl art. 385[sup]1[/sup] § 1 kodeksu cywilnego [b]postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). [/b]

Przepis art. 385[sup]3[/sup] pkt 20 k.c. za przykład takiego postanowienia podaje zapis przyznający przedsiębiorcy uprawnienie do określenia lub podwyższenia ceny lub wynagrodzenia po zawarciu umowy bez przyznania konsumentowi prawa odstąpienia od umowy.

W tym kontekście Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (SOKiK) zazwyczaj uznaje, iż niedopuszczalne jest stosowanie we wzorcach umów takich zapisów, które nie określają ceny wprost, lecz zmuszają klienta do samodzielnego jej kalkulowania, choćby owa kalkulacja polegała na uwzględnieniu (doliczeniu do ceny netto) przez klienta kwoty podatku obowiązującej w określonej dacie, bez przyznania mu prawa do odstąpienia od tej umowy.

[b]W wyroku z 18 maja 2005 r. (XVII AmC 86/03) SOKiK [/b]uznał za niedozwolone postanowienie umowne, stwierdzające, iż do ceny netto zostanie doliczony VAT zgodnie z obowiązującymi przepisami; jeśli zaś ten podatek ulegnie zmianie (zwiększeniu), to cena ulegnie również odpowiedniemu zwiększeniu. Dalej sąd argumentował, iż wobec tego zmiana wysokości podatku oznacza zmianę ceny, więc przedsiębiorca powinien był zapewnić konsumentowi na tę okoliczność prawo do odstąpienia od umowy. Klauzula, którą rozpatrywał sąd, została również wpisana do rejestru klauzul niedozwolonych pod numerem 885.

[b]W wyroku z 5 grudnia 2006 r. (XVII AmC 126/05) SOKiK [/b]stwierdził, iż niedozwoloną klauzulą jest zapis, na podstawie którego ewentualny wzrost ceny spowodowany wzrostem podatków i danin o charakterze cenotwórczym zostanie bezwzględnie pokryty przez nabywcę. A w [b]wyroku z 17 października 2006 r. (XVII AmC 122/06)[/b] uznano, iż niedopuszczalny jest zapis przewidujący wzrost ceny na wypadek opodatkowania transakcji dotychczas zwolnionej lub w ogóle nieopodatkowanej.

Te klauzule zostały wpisane do rejestru pod numerami: 1386 i 1497. Klauzule (postanowienia) uznane przez sąd za niedozwolone nie wiążą konsumentów.

[srodtytul]Pozostałe przepisy[/srodtytul]

Podczas negocjacji warunków umowy z kontrahentami należy również pamiętać, iż przepisy regulujące niektóre stosunki społeczne posiadają własne metody ustalania cen. W tym zakresie wyłączona lub ograniczona jest swobodna dyspozycja stron. Dotyczy to między innymi [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=A689F61463C3E49E177111D1869FD7A0?id=357084]ustawy o gospodarce nieruchomościami[/link].

Cena jest ustalana – co do zasady – w wysokości równej lub wyższej niż jej wartość. Natomiast opłaty roczne z tytułu użytkowania wieczystego za okres trwania umowy określa się w proporcji do tej wartości, która oczywiście uwzględnia VAT. Wydaje się, że w tej sytuacji przepisy nie pozwalają na stosowanie klauzul waloryzacyjnych na ewentualność podwyższenia stawek VAT.

Jednak w przypadku takiej zmiany odpowiednie zastosowanie mogą znaleźć przepisy dotyczące aktualizacji opłat w związku ze zmianą wartości nieruchomości (art. 77 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=C54F93D8FEF60147CF0AB19B6BC7CB69?id=357084]ustawy o gospodarce nieruchomościami[/link] i nast.).

Natomiast w umowach zawieranych w trybie ustawy o zamówieniach publicznych należy dopuścić możliwość wprowadzenia zapisu o podwyższeniu ceny w przypadku wzrostu stawek VAT. Jednakże zamawiający powinien pamiętać o umieszczeniu takiego postanowienia w specyfikacji istotnych warunków zamówienia lub w ogłoszeniu o zamówieniu. Brak takiego zapisu w umowie może w przyszłości skutecznie utrudnić zamawiającemu podwyższenie ceny.

[ramka][b]Uwaga [/b]

Strony mogą dowolnie kształtować podstawowe zapisy umowy, w tym sposób ustalania ceny.

Powinny jednak pamiętać o szczególnych przepisach, które tę swobodę mogą ograniczać. [/ramka]

[ramka][b]Prawo dla obu stron[/b]

Skoro podatnik nie może przerzucić na konsumenta całego podatku należnego, może się wydawać, że przepisy chroniące prawa konsumenta naruszają podstawowe zasady VAT, tj. zasadę neutralności i opodatkowania konsumpcji.

Jednak należy pamiętać o tym, że te przepisy dopuszczają uzależnienie wzrostu ceny od podwyżki VAT pod warunkiem, że konsument w zamian otrzyma prawo do odstąpienia od umowy. Dla równowagi przedsiębiorcy można przyznać analogiczne prawo, co uchroni go od ponoszenia ciężaru tego podatku.[/ramka]

[i]Autor jest doradcą podatkowym w Podkarpackim Biurze Analiz Podatkowych[/i]

[ramka] [b] Czytaj też [link=http://www.rp.pl/artykul/160345,529105-Przejrzyj-umowy-i-nie-trac-na-podwyzce-VAT.html]"Przejrzyj umowy, aby nie stracić na podwyżce VAT"[/link][/b][/ramka]