Dzięki zastosowaniu mechanizmów waloryzacji cen uzyskujemy możliwość ich dostosowania do aktualnych warunków rynkowych. Wymaga to jednak uwzględniania regulacji związanych z zamówieniami publicznymi. W przypadku jednostek samorządu terytorialnego muszą być one dodatkowo zgodne z nową ustawą o finansach publicznych.
Pamiętajmy jednak, że waloryzacja cen zwiększa ryzyko finansowe po stronie zamawiających, a dla wykonawców oznacza wzmocnienie pewności obrotu gospodarczego.
[srodtytul]Zgodnie z kodeksem cywilnym[/srodtytul]
Do umów o zamówienia publiczne stosuje się przepisy [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=86F27ADE2102E1D67842E76D535F1BD1?id=70928]kodeksu cywilnego[/link] (art. 139 ust. 1 prawa zamówień publicznych; dalej: pzp). Zgodnie z art. 358[sup]1[/sup] § 2 k.c. strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. Przy czym przepisy k.c. nie narzucają jakichś wybranych mierników.
Strony mogą zatem postanowić, licząc się ze zmianą cen, że wartość świadczenia zostanie określona w relacji do innego niż pieniądz polski miernika wartości (np. złota, waluty obcej, określonej grupy dóbr konsumpcyjnych, określonej grupy materiałów, ceny roboczogodziny).
Istotne jest jednak, aby w treści stosownego postanowienia określić sposób przeliczania danego miernika wartości na pieniądz, np. wskazując cenę surowca na określonej giełdzie czy też kurs waluty w określonym banku i w wyznaczonym terminie.
[srodtytul]Samorządy muszą być ostrożne[/srodtytul]
W zamówieniach publicznych podstawową rolę odgrywa wartość nominalna umowy, a klauzule waloryzacyjne pełnią funkcje mechanizmu pomocniczego pozwalającego urealniać wysokość wynagrodzenia w odniesieniu do cen rynkowych. Wynika to przede wszystkim z konieczności stosowania przez znaczną część zamawiających ustawy o finansach publicznych.
Zgodnie z art. 85 ust. 1 „starej” [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=180304]ustawy z 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (DzU z 2005 r. nr 249, poz. 2104)[/link] jednostki sektora finansów publicznych, z wyjątkiem Skarbu Państwa, nie mogą zaciągać zobowiązań finansowych, których wartość nominalna należna do zapłaty w dniu wymagalności, wyrażona w złotych, nie została ustalona w dniu zawierania transakcji.
Nowa [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=7A796D9532F7156877D9C76A7823C12F?id=325303]ustawa z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (DzU z 2009 r. nr 157, poz. 1240)[/link] w rozdziale 4 „Ogólne zasady zaciągania zobowiązań przez inne niż Skarb Państwa jednostki sektora finansów publicznych” działu II w art. 93 ust. 1 ograniczyła zakres tego przepisu, stanowiąc, że jednostki sektora finansów publicznych, z wyjątkiem Skarbu Państwa, nie mogą zaciągać pożyczek lub kredytów, emitować papierów wartościowych oraz udzielać poręczeń i gwarancji, których wartość nominalna należna do zapłaty w dniu wymagalności, wyrażona w złotych, nie została ustalona w dniu zawierania transakcji.
Należy jednak pamiętać, że zgodnie z art. 44 ust. 1 nowej ustawy o finansach publicznych wydatki publiczne mogą być ponoszone na cele i w wysokościach ustalonych w:
- ustawie budżetowej,
- uchwale budżetowej jednostki samorządu terytorialnego,
- planie finansowym jednostki sektora finansów publicznych.
[srodtytul]Konieczne ograniczenia[/srodtytul]
Zatem wprowadzając do umów klauzule waloryzacyjne, należałoby dążyć do tego, aby powstające w ich wyniku zobowiązania nie miały charakteru otwartego, co mogłoby np. doprowadzić do przekroczenia wydatków ustalonych w uchwale budżetowej jednostki samorządu terytorialnego. Można wobec tego określić w zawieranej umowie górną granicę wypłat z tytułu waloryzacji, np. do 350 tys. zł lub do 6 mln zł.
Strony umowy o zamówienie publiczne mogą postanowić, że wartość świadczenia zostanie określona w relacji do innego niż pieniądz polski miernika wartości
Z kolei zamawiający, którzy nie podlegają rygorom ustawy o finansach publicznych, mogą zrezygnować z tych ograniczeń. Ryzyko związane z waloryzacją jest zresztą obustronne, gdyż w wyniku jej zastosowania może też dochodzić do obniżenia wynagrodzenia wykonawcy.
[srodtytul]Na podstawie wyznaczonych mierników[/srodtytul]
Wśród klauzul waloryzacyjnych można wymienić:
- klauzule inflacyjne – miernikiem świadczenia pieniężnego, według którego obliczana jest wysokość należnej płatności, jest wybrany wskaźnik wzrostu cen, np. wskaźnik wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych ogłaszany przez prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za dany okres czasu,
- klauzule indeksowe – opierają się na zmianach cen wybranych towarów lub ich grup,
- klauzule walutowe – punktem odniesienia są zmiany kursu wybranej przez strony waluty obcej, np. euro, franka szwajcarskiego czy też USD,
- klauzule złota – miernikiem świadczenia jest cena tego kruszcu.
Klauzule waloryzacyjne dzielimy też na:
- klauzule automatycznego dostosowania umowy,
- klauzule renegocjacyjne.
[b]Uwaga![/b] Klauzule renegocjacyjne nie powinny mieć zastosowania w zamówieniach publicznych. Natomiast klauzule automatycznego dostosowania umowy do zmienionych warunków skutkują niezależnie od woli stron oraz innych okoliczności zmianą cen, co nie oznacza jednak zmiany treści umowy.
[srodtytul]Jak skonstruować klauzulę[/srodtytul]
Automatyczne klauzule cenowe najczęściej występują w postaci klauzul indeksacyjnych opartych na wskaźnikach zmian cen. Zastosowany wskaźnik waloryzacji powinien być:
- niezależny od stron umowy,
- jednoznaczny,
- łatwo dostępny .
[ramka][b]Jak uregulować to w umowie[/b]
[b]Przykład 1[/b]
W klauzuli waloryzacyjnej odnoszącej się do robót budowlanych może być zapisane, że „wysokość wynagrodzenia wykonawcy za poszczególne etapy robót może ulec zmianie, zgodnie ze zmianą wskaźnika cen towarów i usług inwestycyjnych, ogłaszanego przez prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, w przypadku gdy wskaźnik ten do czasu zakończenia określonego etapu robót wykonanego zgodnie z harmonogramem określonym w załączniku nr … do umowy, przekroczy … proc. w stosunku do dnia rozpoczęcia danego etapu robót zgodnie z tym harmonogramem”.
[b]Przykład 2[/b]
W przypadku długoterminowych dostaw zmiany cen mogą odbywać się na następujących zasadach:
- w okresie pierwszych 12 miesięcy obowiązywania umowy wykonawca zobowiązany jest do zachowania ceny jednostkowej w każdej pozycji zaoferowanej w ofercie,
- w okresie kolejnych 12 miesięcy obowiązywania umowy ceny podane w ofercie mogą ulegać zmianie, zgodnie ze zmianą następującego wskaźnika ...[/ramka]
Ponadto prawidłowo skonstruowana klauzula waloryzacyjna powinna określać:
- podstawy oraz zasady waloryzacji,
- źródła waloryzacji,
- terminy i warunki rozpoczęcia waloryzacji.
[b]Uwaga! [/b]Jak to nakazuje art. 144 ust. 1 pzp, zamawiający, przewidując możliwość zmiany cen, musi określić warunki takiej zmiany. Powinny one obejmować wszystkie aspekty związane z waloryzacją.
[srodtytul]Czasem zadecyduje sąd[/srodtytul]
W skrajnych przypadkach strony mogą wykorzystać przewidzianą w k.c. waloryzację sądową.
Zgodnie z art. 357[sup]1[/sup], jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidziały przy zawieraniu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy.
Rozwiązując umowę, sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się zasadami określonymi w zdaniu poprzedzającym. Jednakże przepis ten nie może stanowić podstawy do zdjęcia z wykonawcy ryzyka związanego z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą.
Warto przypomnieć art. 632 k.c., który wskazuje, że jeżeli strony umówiły się na wynagrodzenie ryczałtowe, przyjmujący zamówienie nie może żądać podwyższenia wynagrodzenia, chociażby w czasie zawarcia umowy nie można było przewidzieć rozmiaru lub kosztów prac.
[i]Autor jest dyrektorem Instytutu Businessu i Rozwoju w Gdańsku i członkiem prezydium Wydziału I Gdańskiego Towarzystwa Naukowego[/i]
