Jako istotne cechy postępowania mediacyjnego najczęściej wymienia się niskie koszty i krótki czas postępowania, brak sformalizowanej procedury i reguł, np. w zakresie dowodzenia, czy ugodowy rezultat mediacji.

[b]Model postępowania mediacyjnego zakłada współpracę i dążenie do porozumienia z obopólną korzyścią i uwzględnieniem interesu obydwu stron, [/b]w przeciwieństwie do pełnej konfrontacji charakterystycznej dla tradycyjnego postępowania sądowego.

[srodtytul]Najpierw wniosek[/srodtytul]

Zgodnie z przyjętymi rozwiązaniami postępowanie mediacyjne można prowadzić przed wszczęciem postępowania sądowego, a za zgodą stron także w toku sprawy. Wszczęcie mediacji przez stronę następuje z chwilą doręczenia mediatorowi wniosku o przeprowadzenie mediacji, z dołączonym dowodem doręczenia jego odpisu drugiej stronie.

Jednakże mediacja nie zostaje wszczęta mimo takiego doręczenia wniosku, jeżeli stały mediator w terminie tygodnia odmówi przeprowadzenia mediacji lub gdy strony zawarły umowę o mediację, w której wskazano jako mediatora osobę niebędącą stałym mediatorem albo w ogóle nie wskazano mediatora, a osoba, do której się zwrócono, odmówi w terminie tygodnia przeprowadzenia mediacji.

Nie dojdzie także do wszczęcia mediacji, jeżeli jedna ze stron nie wyrazi zgody na osobę mediatora bądź na mediację wnioskowaną przez drugą stronę. Co istotne, wszczęcie mediacji powoduje przerwanie biegu przedawnienia roszczeń.

[srodtytul]Umowa lub postępowanie[/srodtytul]

Mediacja może być prowadzona na podstawie umowy o mediację, która może przybrać postać bądź oddzielnej umowy, bądź klauzuli mediacyjnej, przy czym nie wymaga szczególnej formy. Dopuszczono również możliwość zawarcia umowy o mediację przez wyrażenie przez stronę zgody na mediację w odpowiedzi na wniosek drugiej strony o przeprowadzenie takiego postępowania.

Istnieje także możliwość prowadzenia postępowania mediacyjnego, gdy strony nie zawarły umowy o mediację. Mediacja może być prowadzona na podstawie postanowienia sądu kierującego strony do mediacji, przy czym nie prowadzi się mediacji na wniosek sądu w postępowaniu nakazowym i upominawczym. Sąd wyznacza okres jej trwania do miesiąca, a termin ten może być na wniosek stron przedłużony.

Sąd może skierować strony do mediacji tylko raz w toku postępowania i tylko w jego wstępnej fazie, tj. do czasu zakończenia pierwszego posiedzenia wyznaczonego na rozprawę, natomiast po zamknięciu tego posiedzenia – tylko na zgodny wniosek stron.

[srodtytul]Wybierają strony[/srodtytul]

W umowie o mediację należy określić w szczególności przedmiot mediacji, osobę mediatora albo sposób wyboru mediatora. [b]Przepisy [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=906021C3C4F8A71B08066CD633B6506B?id=70930]kodeksu postępowania cywilnego[/link] generalnie pozostawiają wybór osoby mediatora stronom, chyba że do mediacji kieruje strony sąd – w takim przypadku mediator jest wyznaczany przez sąd[/b] w postanowieniu o skierowaniu do mediacji, chyba że strony ostatecznie wybiorą innego mediatora.

W postępowaniu mediacyjnym mediator nie ma kompetencji orzekających i nie rozstrzyga sporu, natomiast jego rola obejmuje pomoc stronom w celu dojścia do porozumienia i rozwiązania sporu. Mediator może zostać upoważniony przez sąd do zapoznania się z aktami sprawy na wniosek stron.

Przebieg mediacji zależy w dużym stopniu od kompetencji, predyspozycji i przygotowania osoby mediatora, który powinien zapewnić rzetelny przebieg postępowania mediacyjnego, jak też podejmować określone czynności zmierzające do osiągnięcia celu tego postępowania. Istotna jest w szczególności wiedza praktyczna i odpowiednie przeszkolenie mediatorów w zakresie prowadzenia mediacji.

[srodtytul]Gdy jest porozumienie[/srodtytul]

Postępowanie mediacyjne jest postępowaniem odformalizowanym i kształtowanym w sposób elastyczny, w zależności od danego przypadku i przedmiotu sporu, może być prowadzone na posiedzeniu mediacyjnym bądź bez takiego posiedzenia. Z przebiegu mediacji sporządzany jest protokół, w którym oznacza się w szczególności miejsce i czas przeprowadzenia mediacji, a także dane stron oraz mediatora, a ponadto wynik mediacji.

Jeżeli mediacja zakończyła się sukcesem i doszło do zawarcia ugody między stronami, na wniosek strony niezwłocznie przeprowadza się przed sądem postępowanie w sprawie zatwierdzenia ugody zawartej przed mediatorem. Jeżeli ugoda podlega wykonaniu w drodze egzekucji, sąd zatwierdza ją przez nadanie jej klauzuli wykonalności. Ugody, które nie podlegają wykonaniu w drodze egzekucji, są zatwierdzane przez sąd odpowiednim postanowieniem na posiedzeniu niejawnym.

[b]Ugoda zawarta w postępowaniu mediacyjnym ma po jej zatwierdzeniu przez sąd moc prawną ugody zawartej przed sądem[/b].

Wyjątkowo może nie dojść do nadania ugodzie klauzuli wykonalności bądź zatwierdzenia jej przez sąd, w całości lub części, w szczególności jeżeli ugoda jest sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierza do obejścia prawa. Nie zostanie także zatwierdzona przez sąd ugoda niezrozumiała lub zawierająca sprzeczności.

[srodtytul]Dobra, ale mało znana[/srodtytul]

Mimo swoich zalet postępowanie mediacyjne w sprawach cywilnych wciąż pozostaje stosunkowo słabo znaną i mało popularną alternatywną metodą rozwiązywania sporów. Istotą mediacji jest szybkie załatwienie danego sporu z uwzględnieniem interesu obydwu stron w drodze ugody, jednakże w praktyce mediacja nie będzie miała zastosowania do każdego rodzaju spraw.

Wśród postulowanych zmian w postępowaniu mediacyjnym warto wymienić:

- uregulowanie standardów prowadzenia postępowania mediacyjnego;

- wprowadzenie standardów w zakresie kwalifikacji mediatorów, w tym wymogu odbywania określonych szkoleń, np. dotyczących technik negocjacji;

- uregulowanie możliwości wyznaczenia większej liczby mediatorów w sprawach szczególnie złożonych, a także udziału biegłych i ekspertów,

- kierowanie stron do mediacji przez sądy przede wszystkim na posiedzeniach jawnych;

- zmiany w zakresie zasad wynagradzania mediatorów.

[ramka][b]WAŻNE[/b]

Istotą mediacji jest prowadzenie niesformalizowanego postępowania, w którym strony, przy udziale mediatora, negocjują w celu zawarcia ugody, a udział w tym postępowaniu jest dobrowolny.[/ramka]

[ramka][b]Uwaga [/b]

Mediacja służy rozwiązaniu, a nie rozstrzygnięciu sporu.[/ramka]

[ramka][b]Osoba bezstronna, gwarantująca poufność[/b]

[b] Ustawodawca bardzo ogólnie uregulował wymogi wobec mediatorów, jak również ich obowiązki i czynności w postępowaniu mediacyjnym. Zgodnie z przyjętymi kryteriami mediatorem może być osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych, korzystająca z pełni praw publicznych.[/b]

Wyłączeni z możliwości pełnienia funkcji mediatorów zostali sędziowie wykonujący zawód, przy czym zakaz ten nie dotyczy sędziów w stanie spoczynku. Ponadto funkcjonują listy stałych mediatorów prowadzone przez organizacje społeczne i zawodowe, tworzone są także ośrodki mediacyjne mające zapewnić odpowiednio wykwalifikowane osoby do pełnienia funkcji mediatorów.

Podstawowym obowiązkiem mediatora jest prowadzenie postępowania z zachowaniem bezstronności i neutralności wobec stron uczestniczących w postępowaniu. Ponadto postępowanie mediacyjne jest poufne, a mediator zobowiązany jest do zachowania w tajemnicy faktów, o których dowiedział się w związku z prowadzeniem mediacji, chyba że strony zwolnią go z tego obowiązku.

Mediator prowadzi postępowanie mediacyjne za wynagrodzeniem i zwrotem wydatków, ale może także wyrazić zgodę na prowadzenie postępowania bez wynagrodzenia.[/ramka]

[i]Autorka jest radcą prawnym w dziale procesowym kancelarii prawnej Baker & McKenzie[/i]