Urodzenie dziecka daje pracownikowi specjalne przywileje. Najpierw może skorzystać z urlopu macierzyńskiego. Co do zasady tak robi matka, która ma także możliwość pójścia na dodatkowy urlop macierzyński. Przysługują też dni wolne urlopu okolicznościowego, o które upomni się ojciec. Ma on bowiem prawo do urlopu ojcowskiego. Wszystkie te dni wolne są odpłatne. Jednak dla opieki nad dzieckiem to za mało.
Kiedy matka wykorzysta urlop macierzyński i wychowawczy, dziecko ma mniej więcej pół roku. Co wtedy? Wracać do pracy czy zostać w domu. Ta druga opcja coraz częściej nie jest wykorzystywana. A to dlatego, że urlop wychowawczy generalnie nie daje gratyfikacji. Do tego dłuższa nieobecność w firmie może oznaczać nie tylko praktyczne trudności z powrotem, ale i utratę bieżącego kontaktu z daną branżą.
[srodtytul]Co najmniej pół roku stażu...[/srodtytul]
Wtedy skorzystać można z obniżenia wymiaru etatu na podstawie art. 186[sup]7[/sup] [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=B5E347C50E4D2860978BAD3D891C7A48?n=1&id=76037&wid=337521]kodeksu pracy[/link]. Zgodnie z tym przepisem [b]pracownik uprawniony do urlopu wychowawczego może złożyć pracodawcy pisemny wniosek o obniżenie wymiaru czasu pracy w okresie, w którym mógłby korzystać z takiego urlopu[/b]. Oznacza to, że pracownica i pracownik uprawnieni do urlopu wychowawczego mają uprawnienie mające zastępczy charakter wobec urlopu wychowawczego.
Zamiast wystąpić z wnioskiem o udzielenie urlopu wychowawczego, mogą się oni zwrócić do pracodawcy o obniżenie wymiaru ich zatrudnienia. Ile dokładnie ma trwać obniżenie wymiaru czasu pracy, pracownik powinien ustalić we wniosku. Czas maksymalny to tyle, ile trwa prawo do skorzystania z urlopu wychowawczego.
A kiedy podwładny ma prawo do urlopu wychowawczego? Mówi o tym art. 186 k.p. Przepis ten stanowi, że pracownik zatrudniony co najmniej sześć miesięcy ma prawo do urlopu wychowawczego w wymiarze do trzech lat w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez nie czwartego roku życia. Przy czym do sześciomiesięcznego okresu zatrudnienia wlicza się poprzednie okresy zatrudnienia.
Natomiast pracownik mający wymagany okres zatrudnienia określony bez względu na to, czy korzystał z urlopu wychowawczego, może skorzystać z urlopu wychowawczego w wymiarze do trzech lat, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 18. roku życia, jeżeli z powodu stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecko wymaga osobistej opieki pracownika.
[wyimek]Brak prawa do urlopu wychowawczego zwalnia zatem pracodawcę od obowiązku uwzględnienia wniosku. [/wyimek]
Natomiast pracownik, któremu pracodawca obniżył wymiar czasu pracy, nie może jednocześnie korzystać z urlopu wychowawczego.
Musi zatem zdecydować, które ze wskazanych uprawnień wybierze. Z kolei obniżenie wymiaru czasu pracy nie wyklucza skorzystania z urlopu wychowawczego w przyszłości. Przykładowo przez rok pracownik może pracować w obniżonym wymiarze czasu pracy, a przez dziesięć miesięcy przebywać na urlopie wychowawczym.
[srodtytul]... i pół etatu[/srodtytul]
Obniżenie wymiaru etatu nie jest jednak do końca dowolne. Pracownik uprawniony do urlopu wychowawczego może złożyć pracodawcy pisemny wniosek o obniżenie jego wymiaru czasu pracy do wymiaru nie niższego niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy w okresie, w którym mógłby korzystać z takiego urlopu.
[b]Zatem moim zdaniem w praktyce z uprawnienia do obniżenia wymiaru etatu nie skorzysta ten, kto pracuje na pół i mniej etatu.[/b] Osoba zatrudniona w pełnym wymiarze może natomiast przejść na pół czy siedem ósmych etatu – zależnie od potrzeb. Ten, kto pracuje na trzy czwarte etatu, obniży go np. do połowy pełnego wymiaru.
Z kolei Maria Teresa Romer (w „Prawo pracy. Komentarz” Warszawa 2009, LexisNexis, wydanie IV) wyjaśnia, że obniżenie wymiaru czasu pracy nie może przekraczać połowy czasu obowiązującego danego pracownika. W jej ocenie oznacza to odniesienie się do indywidualnego czasu pracy pracownika występującego z wnioskiem w trybie art. 186[sup]7[/sup] k.p.
Dlatego na przykład uprawniony do urlopu wychowawczego pracownik zatrudniony w połowie obowiązującego go czasu pracy może zgłosić wniosek o obniżenie tego wymiaru o połowę, tj. do jednej czwartej.
A czy w ogóle da się obniżyć etat o więcej niż pół? Maciej M. Bogucki z kancelarii Mamiński & Wspólnicy wyjaśnia, że ewentualne obniżenie poniżej wymiaru pół etatu jest możliwe, ale zależy od zgody pracodawcy.
A czy taka zmiana wymiaru etatu może zostać zmodyfikowana, np. gdy się okaże, że pracownikowi nie wystarcza czasu na opiekę nad maluchem lub na pracę? Mecenas Bogucki tłumaczy, że [b]pracownik w czasie świadczenia pracy w obniżonym wymiarze ma prawo zwrócić się do pracodawcy z wnioskiem o przywrócenie dotychczasowego wymiaru czasu pracy[/b] lub modyfikacji obniżenia – np. z pół do trzech czwartych etatu.
[ramka][b]Uwaga [/b]
Jeżeli oboje rodzice dziecka są zatrudnieni, to z prawa do obniżenia wymiaru etatu w tym samym czasie może korzystać tylko jedno z nich.[/ramka]
[ramka][b]Wynagrodzenie już nie to samo[/b]
Pracownik, który korzysta z obniżonego wymiaru etatu, nie może z tego tytułu ponieść żadnych negatywnych konsekwencji. Nie dotyczy to jednak obniżenia wynagrodzenia za pracę stosownie do niższego wymiaru czasu pracy.[/ramka]
[ramka][b]Wniosek trzeba złożyć wcześniej
Komentuje Maciej M. Bogucki, radca prawny z kancelarii Mamiński & Wspólnicy[/b]
Możliwość wystąpienia przez pracownika do pracodawcy z wnioskiem o obniżenie wymiaru czasu pracy w miejsce urlopu wychowawczego pojawiła się wraz z wejściem w życie 1 stycznia 2004 r. art. 186[sup]7[/sup] k.p. Celem tej regulacji było umożliwienie osobistego sprawowania opieki nad dzieckiem przy jednoczesnym zachowaniu (choćby częściowo) aktywności zawodowej.
Zgodnie z treścią § 1 wskazanego przepisu pracownik uprawniony do urlopu może złożyć pracodawcy pisemny wniosek o obniżenie jego wymiaru czasu pracy do wymiaru nie niższego niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy w okresie, w którym mógłby korzystać z takiego urlopu. Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownika.
Zgodnie z treścią § 2 (dodanego 6 stycznia 2010 r.) stosowny wniosek pracownik winien złożyć na dwa tygodnie przed planowanym rozpoczęciem wykonywania pracy w obniżonym wymiarze czasu pracy. Niezachowanie terminu powoduje, że obniżenie wymiaru następuje nie później niż po upływie dwóch tygodni od dnia złożenia wniosku.
Przepis wskazuje wprost, iż żądanie obniżenia wymiaru czasu pracy w miejsce wniosku o urlop wychowawczy jest bezwzględnym uprawnieniem pracownika. Pracodawca zatem nie może odmówić uznania takiego żądania, jeśli stopień obniżenia będzie się mieścił w granicach ustawowych, tj. nie doprowadzi do świadczenia pracy na mniej niż pół etatu. [/ramka]