Pracownicy mają prawo tworzenia i wstępowania do związków zawodowych. Takie organizacje powoływane są po to, aby reprezentować, bronić praw pracowniczych oraz interesów zawodowych i socjalnych.

Tak wynika z [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=7F4112B7F74A907FD5A9EF6E3DF183C8?id=162202]ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (tekst jedn. DzU z 2001 r. nr 79, poz. 854 ze zm.)[/link].

[srodtytul]Wiele kompetencji...[/srodtytul]

Związki zawodowe mają szerokie kompetencje, które wynikają nie tylko ze wspomnianej regulacji, ale i np. kodeksu pracy. Organizacje te zajmują się ochronną praw i interesów pracowników. Kontrolują też działalność pracodawców pod kątem zgodności z prawem i interesem pracowników. Ponadto reprezentują zarówno zbiorowe, jak i indywidualne potrzeby pracowników.

Działacze związkowi natomiast w związku z pełnioną funkcją podlegać mogą ochronie przed wypowiedzeniem umowy o pracę, a także w określonych sytuacjach mają prawo do skorzystania z przerwy w wykonywaniu pracy po to, by wykonywać zadania w organizacji. Trzeba jednocześnie pamiętać, że nie wolno im nadużywać zajmowanego stanowiska.

[srodtytul]... bez nadużyć[/srodtytul]

Ustawa o związkach zawodowych przewiduje bowiem sankcje za naruszenie jej przepisów. Odpowiedzialności karnej podlega bowiem ten, kto w związku z zajmowanym stanowiskiem lub pełnioną funkcją przeszkadza w utworzeniu zgodnie z prawem organizacji związkowej.

Tak samo jest, gdy utrudnia wykonywanie działalności związkowej prowadzonej zgodnie z przepisami ustawy. Ponadto penalizowane jest dyskryminowanie przez takie osoby pracownika z powodu przynależności do związku zawodowego, pozostawania poza związkiem zawodowym lub wykonywania funkcji związkowej.

Takie działania zagrożone są grzywną lub karą ograniczenia odpowiedzialności. Mówi o tym art. 35 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych. Takie same kary grożą za niedopełnianie obowiązków określonych w art. 26[sup]1[/sup] ustawy (w razie przejścia zakładu pracy lub jego części na nowego pracodawcę dotychczasowy i nowy pracodawca są obowiązani do poinformowania na piśmie działających u każdego z nich zakładowych organizacji związkowych o przewidywanym terminie tego przejścia, jego przyczynach, prawnych, ekonomicznych oraz socjalnych skutkach dla swoich pracowników, a także zamierzonych działaniach dotyczących warunków zatrudnienia tych pracowników, w szczególności warunków pracy, płacy i przekwalifikowania); art. 33[sup]1[/sup] ustawy (udzielenie zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy na okres kadencji w zarządzie zakładowej organizacji związkowej) i art. 34[sup]1 [/sup]ustawy (zwolnienie od pracy w odniesieniu do członków międzyzakładowej organizacji związkowej).

[srodtytul]Trybunał Konstytucyjny orzekł[/srodtytul]

Zgodnie natomiast z art. 35 ust. 2 ustawy takiej samej jak wymieniona karze podlega ten, kto w związku z pełnioną funkcją związkową kieruje działalnością sprzeczną z ustawą. Trzeba jednak wyjaśnić, że przepis ten został przez

[b]Trybunał Konstytucyjny uznany za niezgodny w konstytucją. Trybunał wypowiedział się na ten temat w wyroku z z 13 maja 2008 r. (P 50/07)[/b].

Problem ze wspomnianym przepisem powstał, gdy na jego podstawie prezes zarządu spółki z o.o. złożył zawiadomienie do prokuratury rejonowej o popełnieniu przestępstwa przez członków związków zawodowych działających przy spółce. Związkowcy skierowali wobec spółki postulaty załogi dotyczące m.in.: zmiany zarządu spółki, dokonania analizy struktury i kosztów zatrudnienia określonych osób i podmiotów gospodarczych, zaprzestania współpracy z wybranymi podmiotami gospodarczymi, ogłoszenia upadłości spółki. Żądania te, zdaniem prezesa, były sprzeczne z ustawą o związkach zawodowych.

Sąd rejonowy rozpoznający zażalenie uznał, że wspomniany przepis nie określa jednoznacznie, jaka działalność sprzeczna z ustawą osób kierujących organizacjami związkowymi prowadzi do odpowiedzialności karnej. Tymczasem czyn zabroniony, rodzaj kary i jej wysokość oraz zasady jej wymierzania należy określić w ustawie – to tzw. zasada wyłączności ustawy w sferze prawa represyjnego.

Trybunał Konstytucyjny uznał, że „skoro ustawa wprowadza sankcję w przypadku zachowań zabronionych, nie może pozostawić jednostki w nieświadomości czy nawet niepewności co do tego, czy jakieś zachowanie stanowi czyn zabroniony”.

[b]Jaki skutek ma wyrok dla pracodawców? Nawet jeśli szef uzna zachowania związkowców za sprzeczne z przepisami ustawy o związkach zawodowych, bardzo trudno będzie mu tego dowieść. Bez jednoznacznych przepisów odpowiedzialność członków organizacji związkowych w tym zakresie będzie bardzo ograniczona.[/b]

[ramka] [b]Będzie nowelizacja[/b]

W związku z realizacją wyroku Trybunału Konstytucyjnego przygotowany został projekt zmiany ustawy o związkach zawodowych. Jego przepisy doprecyzowują katalog czynów zabronionych, za które grozi odpowiedzialność karna osobom pełniącym funkcję związkową. Nowelizacja m.in. wprowadza do art. 35 ustawy o związkach zawodowych ust. 21, który zawiera normę penalizującą czyny obejmujące zarówno działanie, jak i zaniechanie popełnione przez osoby pełniące funkcje związkowe.[/ramka]