Przedsiębiorca zaciągający pożyczkę powinien wziąć pod uwagę, że czasami miejsce zawarcia umowy może mieć duże znaczenie przy ustalaniu skutków podatkowych. Niekiedy warto ją podpisać poza granicami Polski i dzięki temu ograniczyć obciążenia podatkowe związane z zaciągnięciem pożyczki.

[srodtytul]Kiedy bez PCC[/srodtytul]

Zgodnie z art. 1 ust. 4 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych (PCC) czynności cywilnoprawne podlegają temu podatkowi, jeżeli ich przedmiotem są:

1. rzeczy znajdujące się na terytorium Polski lub prawa majątkowe wykonywane na terytorium Polski,

2. rzeczy znajdujące się za granicą lub prawa majątkowe wykonywane za granicą, gdy nabywca ma miejsce zamieszkania lub siedzibę na terytorium Polski i czynność cywilnoprawna została dokonana na terytorium Polski.

A contrario, jeśli nabywca ma miejsce zamieszkania lub siedzibę na terytorium Polski, czynność cywilnoprawna nie podlega PCC, jeśli rzeczy znajdują się za granicą lub prawa majątkowe wykonywane są za granicą i czynność cywilnoprawna zostaje dokonana poza terytorium Polski.

Przepis ten odnosi się do wszystkich czynności cywilnoprawnych podlegających PCC, w tym do umowy pożyczki.

Pojawia się jednak pytanie, jak w wypadku umowy pożyczki rozumieć wyżej wymienione przesłanki wyłączające opodatkowanie tej umowy w Polsce?

[srodtytul]Rzecz czy prawo majątkowe[/srodtytul]

Zgodnie z art. 720 § 1 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=578F81B916BF7E601E57218813BF4F57?id=70928]kodeksu cywilnego[/link] (dalej k.c.) przez umowę pożyczki należy rozumieć umowę, w której dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości.

Jeśli zatem pożyczka dotyczy rzeczy oznaczonych co do gatunku, nie powinno być wątpliwości co do tego, że należy ustalić, gdzie pożyczane rzeczy znajdują się w momencie zawierania umowy pożyczki. Wątpliwości pojawiają się w wypadku pożyczki, której przedmiotem jest określona ilość pieniędzy. Czy pożyczone pieniądze należy uznać za rzecz i sprawdzać, gdzie się znajdują w dniu zawarcia umowy, czy należy raczej zbadać, gdzie pożyczkobiorca wydatkuje pożyczone środki (realizuje swoje prawo majątkowe)?

[srodtytul]Co na to sądy...[/srodtytul]

[b]W większości wydawanych orzeczeń sądy administracyjne uznają pieniądze będące przedmiotem pożyczki za rzeczy, a nie za prawa majątkowe.[/b]

[b]Przykładowo w wyroku z 8 czerwca 2006 r. (II FSK 819/05) NSA stwierdził[/b], że „w art. 720 k.c. traktuje się pieniądze jako znaki pieniężne i rzeczy. Tak też ustawodawca w art. 1 ust. 4 pkt 1 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych zapewne potraktował pieniądze będące przedmiotem między innymi umowy pożyczki, o której mowa w art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. b tej ustawy. W przepisie tym bowiem jest mowa ogólnie o rzeczach, jako przedmiocie czynności cywilnoprawnych wymienionych w art. 1 ust. 1 pkt 1 tej ustawy”.

[b]Podobne stanowisko wyraził WSA w Krakowie w wyroku z 19 lutego 2008 r. (I SA/Kr 411/ 07)[/b]. Zdaniem sądu z całokształtu przepisów o pożyczce, a zwłaszcza z użycia w art. 720 k.c. wyrażenia „własność” jak również z odwołania się w art. 264 i 845 k.c. do przepisów o pożyczce wynika, że w art. 720 k.c. pieniądze traktuje się jako znaki pieniężne i rzeczy. W związku z tym, na gruncie przepisów ustawy o PCC, przez rzeczy, o których mowa w art. 1 ust. 4 pkt 2, należy rozumieć również pieniądze będące przedmiotem pożyczki. Oznacza to, że istotne jest miejsce, w którym pieniądze się znajdują w dniu zawarcia umowy pożyczki. Nie jest natomiast istotne, gdzie będą wydatkowane przez pożyczkobiorcę. Dlatego też krakowski sąd orzekł, że polski pożyczkodawca, który ze środków zgromadzonych w Polsce udziela pożyczki podmiotowi zagranicznemu, nie może twierdzić, że przedmiotem umowy są prawa majątkowe wykonywane za granicą i na tej podstawie argumentować, że taka umowa pożyczki nie podlega PCC.

A contrario można argumentować, że gdyby pożyczkodawca udzielał pożyczki ze środków znajdujących się za granicą i umowa zostałaby zawarta za granicą, wówczas nie podlegałaby PCC. Nie miałoby natomiast znaczenia, czy środki pochodzące z pożyczki byłyby wydatkowane w Polsce, czy za granicą.

[b]Podobnie orzekł WSA w Gliwicach w wyroku z 11 grudnia 2007 r. (I SA/Gl 646/07)[/b]. Zdaniem sądu „przepis ten (art. 720 k.c.) nie ustanowił praw majątkowych jako przedmiotu pożyczki, a skoro tak, należałoby przyjąć – w ślad za poglądami doktryny – że pieniądze to rzeczy o szczególnych właściwościach”.

[srodtytul]...i organy podatkowe[/srodtytul]

Z takim stanowiskiem zgadzają się organy podatkowe. Ich zdaniem pieniądze to rzeczy i dla celów opodatkowania należy ustalić, gdzie (na jakim rachunku bankowym) znajdowały się środki pieniężne w dniu zawierania umowy pożyczki.

[b]Jeśli w momencie zawierania pożyczki pieniądze znajdowały się na zagranicznym rachunku bankowym, należy uznać, że „rzeczy”, o których mowa w art. 1 ust. 4 pkt 2 ustawy o PCC, znajdowały się za granicą[/b].

[b]Przykładowo w interpretacji z 13 stycznia 2009 r. (IPPB2/436-395/08-2/MZ[/b]) Izba Skarbowa w Warszawie zgodziła się z podatnikiem, że nie dojdzie do powstania obowiązku zapłaty PCC w Polsce, jeśli umowa pożyczki została zawarta w Stanach Zjednoczonych, a środki pieniężne będące przedmiotem pożyczki w dniu zawarcia tej umowy znajdowały się na rachunku bankowym, znajdującym się poza terytorium Polski. Zdaniem izby „skutki podatkowoprawne w podatku od czynności cywilnoprawnych ustawodawca zróżnicował więc w zależności od miejsca, w którym znajduje się przedmiot tej czynności. Jeżeli zatem będące przedmiotem umowy pożyczki rzeczy (w tym pieniądze) znajdują się w chwili zawierania umowy poza granicami Polski, jak to ma miejsce w przedstawionym stanie faktycznym, wówczas umowa taka nie będzie podlegała opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych, o ile którakolwiek z dwóch dodatkowych przesłanek wymienionych w art. 1 ust. 4 pkt 2 ustawy nie zostanie spełniona”.

[b]Podobne stanowisko warszawska izba zajęła też w piśmie z 5 sierpnia 2008 r. (IPPB2/436-159/08-2/AS)[/b].

[b]Z kolei w interpretacji z 12 listopada 2008 r. (ITPB2/436-96/08/RS) Izba Skarbowa w Bydgoszczy uznała[/b]: „Jeśli w chwili zawarcia umowy pieniądze lub rzeczy znajdują się za granicą, aby dana czynność podlegała opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych, muszą być spełnione łącznie dwa warunki: czynność winna być dokonana w Polsce i pożyczkobiorca winien mieć miejsce zamieszkania (siedzibę) w Polsce. W przedmiotowej sprawie wnioskodawca planuje zawrzeć umowę pożyczki z pożyczkodawcą mającym miejsce zamieszkania w Holandii. Umowa zostanie zawarta poza terytorium RP a środki pieniężne w chwili zawarcia umowy znajdować się będą na zagranicznym rachunku bankowym pożyczkodawcy. W świetle przedstawionego zdarzenia przyszłego i mających zastosowanie przepisów prawa uznać należy, że umowa pożyczki nie podlega podatkowi od czynności cywilnoprawnych”.

[b]Także Izba Skarbowa w Katowicach w interpretacji z 4 lutego 2009 r. (IBPBII/1/436-18/ 08/MZ) stwierdziła[/b], że jeśli umowa pożyczki zostanie zawarta poza granicami Polski, a pożyczone środki pieniężne, które zostaną przekazane na konto pożyczkobiorcy, będą pochodzić z rachunku bankowego pożyczkodawcy znajdującego się w banku z siedzibą w Wielkiej Brytanii (tj. pieniądze będą znajdowały się poza terytorium Polski), to taka czynność nie będzie skutkowała obowiązkiem zapłaty PCC.

[srodtytul]WAŻNE MIEJSCE I DATA ZAWARCIA UMOWY[/srodtytul]

[b]Aby pożyczka nie była opodatkowana PCC w Polsce, ważne jest to, by pożyczane środki znajdowały się poza granicami Polski w dniu zawarcia umowy. Należy zatem ustalić, gdzie dana umowa została zawarta[/b]

Warto przy tym pamiętać, że umowa pożyczki – jako umowa konsensualna – dochodzi do skutku w wyniku porozumienia stron (złożenia zgodnych oświadczeń woli). Do jej zawarcia nie jest konieczne przekazanie określonych środków pieniężnych pożyczkobiorcy.

[srodtytul]Gdzie pieniądze[/srodtytul]

WSA w Gliwicach w przy-wołanym już wyroku z 11 grudnia 2007 r. orzekł, że „kryterium miejsca położenia rzeczy winno być wzięte pod uwagę przy rozstrzyganiu powstania obowiązku podatkowego z tytułu umowy pożyczki, której przedmiotem były pieniądze. Zdaniem sądu o powstaniu obowiązku uiszczenia podatku od czynności cywilnoprawnej decyduje, w myśl art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy z 9 września 2000 r., moment dokonania czynności cywilnoprawnej. Wobec zobowiązującego charakteru umowy pożyczki chwila zgodnego oświadczenia woli stron stanowi o jej zawarciu, tym samym o chwili powstania obowiązku uiszczenia podatku. Skoro z przepisu art. 720 k.c. wynika, iż przedmiotem umowy pożyczki mogą być pieniądze lub rzeczy oznaczone co do gatunku, to w świetle art. 1 ust. 4 pkt 1 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych umowa pożyczki podlega podatkowi, jeżeli w dacie zawarcia jej przedmiot (np. pieniądze) znajdował się w Polsce. Ani wydanie przedmiotu pożyczki, ani prawo dochodzenia jego wydania nie zmienia konsensualnego charakteru czynności. Umowa pożyczki jest ważna i podlega podatkowi od czynności cywilnoprawnych niezależnie od wydania pieniędzy. Obowiązek uiszczenia należnego od takiej umowy podatku powstaje z mocy samego prawa już z chwilą zawarcia umowy”.

[srodtytul]Nie może być wątpliwości[/srodtytul]

Ponieważ ustalenie miejsca zawarcia umowy ma znaczenie przy odpowiedzi na pytanie, czy dana umowa pożyczki podlega PCC, miejsce jej zawarcia nie powinno budzić wątpliwości. W przeciwnym razie powstaną trudności w ustaleniu, gdzie doszło do zawarcia umowy pożyczki. [b]Świadczy o tym interpretacja Izby Skarbowej w Warszawie z 2 kwietnia 2009 r. (IPPB2/436-5/09-4/MZ)[/b].

Organ podatkowy nie rozstrzygnął jednoznacznie, czy umowa pożyczki podlega PCC, gdyż pożyczkobiorca, składający wniosek o wydanie interpretacji, nie był w stanie stwierdzić, gdzie umowa pożyczki została zawarta. Ze stanu faktycznego wynikało bowiem, że zarówno umowa pożyczki, jak i aneks do niej, zwiększający kwotę pożyczki, nie wskazywały miejsca ich zawarcia. Z ustaleń wnioskodawcy wynikało, że najprawdopodobniej uzgodniony tekst umowy i aneksu w dwóch egzemplarzach został podpisany najpierw przez jedną ze stron w miejscu jej siedziby, następnie oba egzemplarze zostały przesłane do drugiej strony, która po podpisaniu obu egzemplarzy w miejscu swojej siedziby przesłała jeden egzemplarz z powrotem do siedziby pierwszej strony. Prawdopodobnie ostatni podpis na umowie pożyczki i aneksie został złożony w miejscu siedziby pożyczkodawcy, będącego spółką brytyjską. Jednak z uwagi na upływ czasu wnioskodawca nie był w stanie jednoznacznie stwierdzić, gdzie został on złożony, a w konsekwencji gdzie doszło do zawarcia umowy.

[srodtytul]Co z tego wynika[/srodtytul]

[b]Podsumowując, jeśli umowa pożyczki zostanie zawarta za granicą, a w dniu jej zawarcia środki pieniężne będące przedmiotem pożyczki będą znajdować się na zagranicznym rachunku bankowym, umowa ta nie będzie podlegać PCC, mimo że pożyczkobiorca będzie miał miejsce zamieszkania lub siedzibę w Polsce.[/b]

Umowa pożyczki nie będzie mogła korzystać z wyłączenia od opodatkowania PCC, jeśli w chwili jej zawarcia przedmiot pożyczki (środki pieniężne) będzie znajdował się na terytorium Polski. W takim wypadku nie będzie miało znaczenia, gdzie umowa została zawarta i gdzie znajdować się będzie miejsce zamieszkania (siedziba) stron umowy.

Co do zasady, do powstania obowiązku podatkowego dojdzie również, jeśli pożyczkobiorca będzie miał miejsce zamieszkania lub siedzibę w Polsce i umowa pożyczki zostanie zawarta w Polsce, nawet jeśli w dniu zawarcia umowy przedmiot pożyczki znajdować się będzie poza granicami Polski.

[ramka][b]Organy podatkowe o pożyczkach zaciąganych za granicą[/b]

- „Umowa pożyczki będzie podlegała podatkowi od czynności cywilnoprawnych, jeżeli w chwili zawarcia umowy jej przedmiot będzie znajdował się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i wówczas nie ma znaczenia, gdzie umowa zostanie zawarta i gdzie mają miejsce zamieszkania (siedzibę) strony umowy.

Pożyczka będzie również podlegała podatkowi od czynności cywilnoprawnych, jeśli przedmiot pożyczki w chwili jej zawarcia znajduje się za granicą oraz nabywca pożyczkobiorca ma miejsce zamieszkania lub siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a czynność zostanie dokonana na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. W świetle przedstawionej przez wnioskodawcę sytuacji żadna z ww. przesłanek nie wystąpiła, gdyż w chwili zawarcia umowy pożyczki przedmiot pożyczki znajdował się na terytorium Niemiec i umowa również została zawarta na terytorium tego państwa. Zatem opisana umowa, zgodnie z art. 1 ust. 4 pkt 2 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych, nie podlega temu podatkowi” [b](interpretacja Izby Skarbowej w Poznaniu z 1 czerwca 2009 r., ILPB2/436-41/09-2/AJ)[/b].

„W przypadku zawarcia umowy pożyczki poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w sytuacji gdy pieniądze w chwili zawarcia będą znajdowały się za granicą, jak już wskazano powyżej, nie będzie podlegało opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych na podstawie art. 1 ust. 4 pkt 2 ustawy” [b](interpretacja Izby Skarbowej w Warszawie z 4 kwietnia 2009 r., IPPB2/436-24/09-2/MZ)[/b].

- „W przypadku gdy pieniądze wypłacane w ramach zawartej umowy pożyczki znajdują się w Szwajcarii i umowa pożyczki została dokonana w Szwajcarii, czynność zawarcia takiej umowy nie podlega obowiązkowi zapłaty PCC” [b](interpretacja Izby Skarbowej w Warszawie z 14 lipca 2008 r., IPPB2/436-124/08-4/MZ)[/b].

- „W przypadku gdy przedmiotem pożyczki są rzeczy, w tym pieniądze znajdujące się za granicą, umowa pożyczki podlega opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych, o ile pożyczkobiorca ma siedzibę na terytorium Polski i umowę zawarto na terytorium Polski. Jeżeli zatem, tak jak w przedmiotowej sprawie, przedmiot pożyczki znajduje się za granicą, pożyczkobiorca ma siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a umowę podpisano poza granicami kraju, to czynność ta w ogóle nie podlega podatkowi od czynności cywilnoprawnych” [b](interpretacja Izby Skarbowej w Katowicach z 9 października 2008 r., IBPB2/436-127/08/MZ)[/b].

- „Jeżeli w chwili zawarcia umowy pożyczki pieniądze lub inne rzeczy znajdowały się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, czynność podlega omawianemu podatkowi bez względu na to, gdzie została zawarta i gdzie mają miejsce zamieszkania (siedzibę) strony umowy (art. 1 ust. 4 pkt 1 ww. ustawy). Jeśli natomiast w chwili zawarcia umowy pieniądze lub inne rzeczy znajdowały się za granicą, aby dana czynność podlegała opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych, muszą być spełnione łącznie dwa warunki: czynność winna być dokonana w Polsce i pożyczkobiorca winien mieć miejsce zamieszkania (siedzibę) w Polsce (art. 1 ust. 4 pkt 2 ustawy). Ze stanu faktycznego przedstawionego przez wnioskodawcę wynika, że przedmiot umowy pożyczki w chwili jej zawarcia znajdował się za granicą i umowa została zawarta poza terytorium Polski. Zatem opisana czynność zgodnie z wyżej powołanym art. 1 ust. 4 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych nie podlega podatkowi od czynności cywilnoprawnych” [b](interpretacja Izby Skarbowej w Poznaniu z 14 grudnia 2007 r., ILPB2/415-157/07-4/AJ)[/b].

- „W sprawie będącej przedmiotem zapytania pożyczkobiorca ma wprawdzie siedzibę na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej, jednakże czynność nie została dokonana na terytorium Polski. Oznacza to, że w sytuacji kiedy pieniądze będące przedmiotem umowy pożyczki w chwili jej zawierania znajdowały się w Budapeszcie i umowa pożyczki została podpisana w Budapeszcie, czynność ta nie podlega opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych w Polsce” [b](interpretacja Izby Skarbowej w Katowicach z 10 października 2007 r., IBPB2/436-3/07/HS)[/b].

- „W świetle przedstawionych przez spółkę sytuacji w dniu zawarcia umów pożyczek pieniądze będą znajdowały się za granicą i umowy zostaną zawarte za granicą, tym samym opisana czynność nie będzie podlegała opodatkowaniu PCC, bowiem nie wystąpiła żadna z przesłanek zawartych w art. 1 ust. 4 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych” [b](interpretacja Izby Skarbowej w Warszawie z 3 października 2008 r., IPPB2/436-273/08-4/MZ)[/b]. [/ramka]

[i]Jowita Pustuł jest partnerem w J.Pustuł, M.Przywara Doradztwo podatkowe

Agnieszka Zaucha jest asystentką podatkową w tej firmie[/i]