Kapitał własny spółki (tzw. aktywa netto) to różnica między wartością jej aktywów a wartością zobowiązań, w tym rezerw (art. 3 pkt 29 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=2A393A8F758C27BD7181F13900F4538B?id=166037]ustawy o rachunkowości[/link]). Jeżeli wartość zobowiązań przewyższa wartość aktywów, spółka wykazuje ujemny kapitał własny.

Kapitał własny spółki kapitałowej obejmuje w szczególności:

- kapitał zakładowy,

- kapitał zapasowy,

- kapitał z aktualizacji wyceny,

- pozostałe kapitały rezerwowe,

- zysk (stratę) z lat ubiegłych,

- zysk (stratę) netto z roku bieżącego.

Jeżeli strata przewyższa sumę kapitałów zapasowego i rezerwowego oraz połowę kapitału zakładowego, zarząd jest zobligowany do zwołania zgromadzenia wspólników w celu powzięcia uchwały dotyczącej dalszego istnienia spółki (art. 233 § 1 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=59DCFE0DEAD3C11409FEE3FB633AE73C?id=133014]kodeksu spółek handlowych[/link], k.s.h.). Jednocześnie ujemny kapitał własny jest przesłanką ogłoszenia upadłości spółki nawet wówczas, gdy na bieżąco wykonuje ona swoje zobowiązania (art. 11 pkt 2 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=D0F167DD80147372048FCB239B5B4F80?id=169085]ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze[/link]).

[srodtytul]Likwidacja na kilka sposobów[/srodtytul]

Podstawowe sposoby likwidacji ujemnego kapitału spółki kapitałowej to:

- podwyższenie kapitału zakładowego (wniesienie wkładów) względnie kapitału zapasowego (wniesienie dopłat),

- konwersja zobowiązań na kapitał zakładowy,

- umorzenie zobowiązań wspólnika wobec spółki,

- realizacja cichych rezerw zawartych w składnikach majątku względnie przeszacowanie majątku zgodnie z przepisami ustawy o rachunkowości.

Każdy ze sposobów, w zależności od sytuacji, może wywołać różne skutki podatkowe.

[srodtytul]Podwyższenie kapitału zakładowego[/srodtytul]

Najbardziej oczywistym sposobem na likwidację ujemnego kapitału własnego spółki z o.o. jest podwyższenie jej kapitału zakładowego lub wniesienie dopłat przez wspólników. Obydwa warianty wiążą się z koniecznością zewnętrznego zasilenia spółki w środki finansowe lub wniesienia składników majątku w formie wkładu niepieniężnego.

Jedynym obciążeniem podatkowym jest zasadniczo podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC) w wysokości 0,5 proc. wartości wkładu (dopłat). Wniesienie aportu na pokrycie kapitału zakładowego może powodować konsekwencje podatkowe po stronie wspólnika ([link=http://www.rp.pl/artykul/201853.html]na ten temat pisaliśmy w DF z 9 października 2008 r., „Jak przenieść lokal na spółkę: sprzedać czy wnieść aportem”[/link]).

[ramka][b]Przykład[/b]

Wspólnicy spółki z o.o. Sigma, której wartość aktywów netto jest ujemna i wynosi 1 mln zł, podjęli decyzję o podwyższeniu kapitału zakładowego o kwotę 1 mln 500 tys. zł. Umowa spółki przewiduje możliwość podwyższenia kapitału bez zmiany umowy spółki do kwoty 10 mln zł.

Jedynym obciążeniem podatkowym po stronie spółki jest PCC w wysokości 0,5 proc. kwoty, o jaką podwyższono kapitał zakładowy. Sigma nie ponosi opłat notarialnych (zgodnie z umową spółki podwyższenie kapitału jest możliwe bez zmiany umowy spółki), lecz jedynie opłaty sądowe od ujawnienia podwyższenia kapitału w rejestrze sądowym. Na dzień podwyższenia kapitału zakładowego spółka wykaże dodatnią wartość kapitału własnego (aktywa netto) w wysokości 500 tys. zł.[/ramka]

[srodtytul]Konwersja zobowiązań[/srodtytul]

Pokrycie kapitału zakładowego nie musi wiązać się z koniecznością dodatkowego przepływu środków finansowych. Jeżeli spółka ma zobowiązania wobec wspólnika, to można je przekształcić, na podstawie stosownej uchwały zgromadzenia wspólników, na kapitał zakładowy. W tym celu konieczne jest również potrącenie wzajemnych wierzytelności wspólnika i spółki. Chociaż konwersja zobowiązań na kapitał zakładowy nie prowadzi do powstania przychodu po stronie spółki, to powoduje zwykle obowiązek zapłaty PCC w wysokości 0,5 proc. wartości konwertowanych zobowiązań. Nie ma konieczności jego zapłaty, jeśli konwertowane zobowiązania były uprzednio opodatkowane PCC (dotyczy to np. pożyczek udzielonych przez wspólników w latach 2007 – 2008). Tak jest jednak tylko w wypadku konwersji zobowiązań na kapitał zakładowy. W razie (dyskusyjnej z prawnego punktu widzenia) konwersji zobowiązań z tytułu pożyczki na dopłaty może dojść do dwukrotnego opodatkowania PCC (raz pożyczki, drugi raz dopłaty).

W wypadku konwersji zobowiązań wyrażonych w walucie obcej należy pamiętać, że jest to jedna z form zapłaty zobowiązań i prowadzi do realizacji podatkowych różnic kursowych (art. 15a ust. 7 ustawy o CIT).

Jeśli wspólnik jest nierezydentem lub rezydentem – osobą fizyczną, to przy konwersji zobowiązań może powstać obowiązek poboru podatku u źródła od odsetek.

[ramka][b]Przykład[/b]

Alfa spółka z o.o., której zobowiązania przekraczają wartość aktywów o kwotę 500 tys. zł (ujemny kapitał własny), ma zobowiązania wobec wspólnika z tytułu otrzymanej pożyczki na kwotę 1mln zł. Poprzez konwersję zobowiązań na kapitał zakładowy wspólników można zlikwidować ujemny kapitał własny.[/ramka]

[srodtytul]Umorzenie zobowiązań [/srodtytul]

Wspólnik może również umorzyć wierzytelności wobec spółki. Po stronie spółki powstanie wówczas przychód w wysokości wartości nominalnej umorzonych zobowiązań (art. 12 ust. 1 pkt 3 ustawy o CIT). Wariant ten jest korzystny jedynie wtedy, gdy przychód taki może zostać rozliczony ze stratami z lat ubiegłych. Umorzenie zobowiązań nie ma konsekwencji w zakresie PCC. Należy jednak uwzględniać, że z przychodów podatkowych wyłączona jest równowartość umorzonych zobowiązań, jeżeli ich umorzenie jest związane z bankowym postępowaniem ugodowym, postępowaniem upadłościowym z możliwością zawarcia układu czy też realizacją określonego programu restrukturyzacji na podstawie odrębnych ustaw (art. 12 ust. 4 pkt 8 ustawy o CIT).

[ramka][b]Przykład[/b]

Beta sp. z o.o., wykazująca ujemny kapitał własny w wysokości 5 mln zł, wynikający ze strat osiąganych w poprzednich latach, ma zobowiązanie z tytułu pożyczki wobec wspólnika w kwocie 10 mln zł. Ponieważ Beta ma do rozliczenia podatkowe straty z lat ubiegłych, to wspólnik rozważa (częściowe) umorzenie wierzytelności wobec spółki. Umorzenie zobowiązań spowoduje powstanie przychodu do opodatkowania po stronie Bety, który można zneutralizować poprzez rozliczenie strat z lat ubiegłych. Nie powstaje również obowiązek zapłaty PCC.[/ramka]

[srodtytul]Ujawnienie cichych rezerw [/srodtytul]

Podobne skutki jak umorzenie zobowiązań ma osiągnięcie zysków w wyniku np. zbycia składników majątkowych zawierających tzw. ciche rezerwy (niezrealizowane nadwyżki wartości). Również można rozważyć tzw. rachunkowe przeszacowanie aktywów, dzięki sporządzeniu sprawozdania finansowego zgodnie z międzynarodowymi standardami rachunkowości (MSR).

W zależności od rodzaju i sposobu wykorzystywania składnika majątkowego w przedsiębiorstwie wynik przeszacowania odnosi się na kapitał z aktualizacji wyceny lub pozostałe przychody operacyjne, co wpływa bezpośrednio na wartość kapitału własnego, przy czym wykazanych na skutek przeszacowania przychodów nie uwzględnia się dla celów podatkowych.

Zmiana zasad rachunkowości wiąże się jednak z relatywnie dużym nakładem administracyjnym (konieczność sporządzania sprawozdań finansowych według MSR za lata poprzednie, aby uzyskać dane porównawcze niezbędne do sporządzenia sprawozdania finansowego za dany rok).

[ramka][b]Jak wybrać najkorzystniejszy sposób[/b]

Decyzja, który sposób likwidacji ujemnego kapitału będzie najkorzystniejszy, zależy od konkretnych okoliczności faktycznych. Oto przykład.[/ramka]

[ramka][b]Przykład[/b]

Jan Nowak, będący wspólnikiem Gamma spółki z o.o., udzielił jej w 2007 r. oprocentowanej pożyczki w wysokości 5 mln zł. Zobowiązania Gammy przekraczają jej majątek (wartość aktywów netto: – 3 mln zł). Od otrzymanej pożyczki Gamma zapłaciła PCC w wysokości 0,5 proc. (ok. 25 tys. zł). Jan Nowak chce zlikwidować w sposób najtańszy dla spółki ujemny kapitał własny. W zależności od tego, czy Gamma:

(a) ma do rozliczenia straty z lat ubiegłych w odpowiedniej wysokości,

(b) nie ma do rozliczenia strat z lat ubiegłych, zalecenia co do optymalnej formy likwidacji ujemnego kapitału własnego będą różne.

W przypadku (a) należy zalecić umorzenie zobowiązań wraz z odsetkami do wysokości straty podlegającej rozliczeniu w danym roku podatkowym (względnie umorzenie zobowiązania w dwóch kolejnych latach podatkowych).

W przypadku (b) zaleca się konwersję zobowiązań na kapitał zakładowy względnie dopłaty do spółki. Umorzenie zobowiązania jest nieopłacalne, ponieważ po stronie spółki zasadniczo powstanie obowiązek podatkowy z tytułu CIT od przychodu będącego równowartością umorzonych zobowiązań (5 mln zł x 19 proc.).

Rozwiązanie to będzie miało jednak następujące skutki podatkowe:

- powstanie po stronie spółki obowiązek poboru podatku u źródła w wysokości 19 proc. od części odsetkowej zobowiązania (alternatywą byłaby konwersja jedynie w części dotyczącej kwoty głównej zobowiązania),

- konieczna będzie zapłata PCC w razie konwersji na dopłaty (w przypadku konwersji na kapitał zakładowy nie powstanie taki obowiązek, ponieważ w momencie udzielenia pożyczki PCC został uiszczony).[/ramka]

[i]Autorzy są doradcami podatkowymi w Roedl, Jamroży, Majchrowicz-Bączyk, Smagowicz-Tokarz Kancelaria Prawna sp.k.[/i]