Odpowiedzialność małżonka za te długi została unormowana w ordynacji podatkowej odrębnie i w sposób bardziej rygorystyczny, niż czyni to kodeks rodzinny i opiekuńczy w stosunku do wszystkich innych zobowiązań małżonków.

Jeśli chodzi o zakres odpowiedzialności małżonka za długi męża czy żony wobec fiskusa, rozróżnić trzeba dwie sytuacje:

> gdy małżonkowie pozostają we wspólności majątkowej małżeńskiej tzw. ustawowej (powstającej automatyczne w chwili ślubu),

> gdy między małżonkami panuje ustrój rozdzielności majątkowej, który może być wynikiem:

– podpisania intercyzy wyłączającej wspólność,

– zniesienia wspólności majątkowej prawomocnym wyrokiem sądu,

– ustania wspólności majątkowej wskutek ubezwłasnowolnienia małżonka,

– uprawomocnienia się wyroku sądu orzekającego separację.

[srodtytul]Gdy jest wspólność...[/srodtytul]

W pierwszym wypadku „do dyspozycji” poborcy skarbowego stoi nie tylko majątek osobisty podatnika (>patrz ramka niżej), ale także majątek wspólny, objęty wspólnością majątkową małżeńską. Zapisano to wyraźnie w art. 29 § 1 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=3CF43EAE362BD474D5EBE4F8DFD4F88F?id=176376]ordynacji podatkowej[/link].

To samo dotyczy płatnika albo inkasenta, oczywiście jeśli jest osobą fizyczną i pozostaje w związku małżeńskim. Niepobrane więc przez przedsiębiorcę zaliczki od wynagrodzeń pracowników, zleceniobiorców itp. fiskus może ściągnąć także z majątku wspólnego, jego i małżonka. Małżonek partycypuje więc w spłacie obciążeń przedsiębiorcy wobec fiskusa swoją częścią (wspólność ustawowa jest bezudziałowa) w majątku wspólnym.

[b]Jeśli żona nie współdziałała w prowadzeniu firmy męża, to jej majątek osobisty jest dla fiskusa ściągającego podatki męża niedostępny. Jeśli uczestniczyła w jej prowadzeniu, odpowiada za zaległości podatkowe męża w podatkach powstałych w okresie tego współdziałania[/b] (> patrz. artykuł [link=http://www.rp.pl/artykul/293438.html]"Intercyza nie pomoże, jeśli żona współdziała z mężem w prowadzeniu firmy"[/link]).

Co ważne, fiskus może ściągnąć z majątku wspólnego, którego małżonkowie dorobili się po ślubie, także zobowiązania podatkowe powstałe przed ślubem. Przepisy ordynacji nie stwarzają żadnych po temu przeszkód (natomiast w świetle art. 42 § 3 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=F8948587014E8736D4C552213412213C?id=71706]kodeksu rodzinnego i opiekuńczego[/link], jeśli dług jednego z małżonków powstał przed ślubem, wierzyciel nie może egzekwować go przymusowo ani z majątku drugiego małżonka, ani też ze wspólnego, dorobkowego majątku małżonków).

[b]Dla ściągnięcia podatku z majątku wspólnego nie jest potrzebne wydanie decyzji podatkowej przeciwko żonie.[/b] Jeśli egzekucja ma być prowadzona także z majątku wspólnego, tytuł wykonawczy, czyli dokument urzędowy będący bezpośrednią prawną podstawą do wszczęcia postępowania egzekucyjnego, wystawia się na oboje małżonków (art. 27c [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=179915]ustawy z 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, tekst jednolity DzU z 2005 r. nr 229, poz. 1954 ze zm.[/link]).

[srodtytul]...i gdy jej nie ma [/srodtytul]

Wspólność majątkowa, tzw. ustawowa, powstaje między małżonkami automatycznie z chwilą ślubu, chyba że wcześniej małżonkowie czy raczej narzeczeni podpisali umowę majątkową małżeńską (intercyzę) tę wspólność wyłączającą lub też ograniczającą.

W art. 29 § 2 ordynacji zastrzega się, że skutki podpisania intercyzy o wyłączeniu lub ograniczeniu wspólności a także skutki sądowego zniesienia wspólności majątkowej małżeńskiej i jej ustania wskutek rozwodu, ubezwłasnowolnienia małżonka i separacji nie odnoszą się do podatków powstałych przed tymi zdarzeniami.

Małżonkowie nie mogą więc uniknąć wstecznego ściągnięcia podatków z ich majątku dorobkowego. Takie działania mogą być skuteczne tylko na przyszłość, w praktyce niejednokrotnie w ograniczonym zakresie. Po zniesieniu czy ustaniu wspólności wspólność ustawowa bezudziałowa przekształca się we współwłasność w częściach ułamkowych. Udziały małżonków w poszczególnych dobrach po jej zniesieniu są co do zasady równe. Współwłasność może być zniesiona przez przyznanie danego dobra jednemu z małżonków, np. żonie, także bez spłat od niej, podział fizyczny np. działki budowlanej czy domu, jeśli jest możliwy, oraz przez sprzedaż danego dobra.

Jeśli jednak małżonkowie nie doprowadzili do zniesienia tej współwłasności, zobowiązania podatkowe przedsiębiorcy powstałe po ustaniu lub zniesieniu wspólności fiskus może ściągnąć z jego udziału np. w domu, działce budowlanej, samochodzie, stając się współwłaścicielem jego żony. Gdyby wspólność nie ustała, fiskus mógłby przejąć to dobro w całości.

[ramka][b]Majątek osobisty[/b]

Majątek osobisty każdego z małżonków stanowią przede wszystkim dobra:

- uzyskane przed ślubem,

- odziedziczone i darowane już w trakcie małżeństwa, chyba że spadkodawca lub darczyńca zastrzegł wyraźnie, że jego wola jest inna,

- majątek – nieruchomości, maszyny itp., do których małżonek ma prawo jako wspólnik spółki cywilnej,

- przedmioty majątkowe służące zaspokajaniu wyłącznie osobistych potrzeb jednego z małżonków (np. ubranie),

- prawa niezbywalne przysługujące tylko jednemu z małżonków, np. dożywocie, prawo do alimentów,

- przedmioty uzyskane tytułem odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, jednakże renta należna z powodu utraty zdolności do pracy zarobkowej lub zwiększenia jego potrzeb albo zmniejszenia widoków na przyszłość objęta jest wspólnością,

- nagrody za osobiste osiągnięcia otrzymane przez żonę lub męża, jednak premia czy nagroda związana z pracą traktowana jest jak wynagrodzenie i należy do majątku wspólnego,

- prawa autorskie i prawa pokrewne (artystów wykonawców), prawa własności przemysłowej (twórcy wynalazku, wzoru użytkowego); samo honorarium czy tantiemy wchodzą w skład majątku dorobkowego. [/ramka]

[ramka][b]Majątek wspólny, dorobkowy [/b]

Majątek wspólny tworzą wszystkie dobra nabyte w trakcie wspólności majątkowej małżeńskiej przez oboje małżonków, a także przez każdego z nich z osobna, jeśli nie należą do majątków osobistych. Na majątek wspólny składają się w szczególności (wyliczenie przykładowe):

- pobrane wynagrodzenie za pracę każdego z małżonków oraz dochody z innej działalności zarobkowej (z prowadzenia firmy, z umów-zleceń, honorariów autorskich),

- dochody zarówno z majątku dorobkowego, jak i z majątków odrębnych każdego z małżonków (np. z wynajmu panieńskiego mieszkania żony),

- środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków,

- przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące obojgu małżonków, także nabyte w drodze dziedziczenia i darowizny, chyba że spadkodawca albo darczyńca postanowił inaczej. [/ramka]