Dla roszczeń pracownika związanych ze stosunkiem pracy kodeks pracy przewiduje specjalną ochronę. Jeśli pracodawca nie zaspokoi dobrowolnie roszczeń podwładnego, może on dochodzić swoich praw na drodze sądowej. Sprawy te są rozpatrywane według przepisów kodeksu postępowania cywilnego, w postępowaniu odrębnym z zakresu prawa pracy (art. 476 § 1 pkt 1 [link=http://aktyprawne.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=70930]k.p.c.[/link]).

[srodtytul]Wiele odrębności[/srodtytul]

W porównaniu ze sprawą cywilną rozpatrywaną w postępowaniu zwyczajnym te z zakresu prawa pracy wykazują cały szereg odrębności, które – ogólnie rzecz biorąc – polegają na odformalizowaniu tego postępowania i wprowadzeniu ułatwień dla stron, w szczególności dla pracownika.

Należy tu wskazać na następujące regulacje prawne: brak ograniczeń dowodowych w zakresie przesłuchania stron i świadków; możliwość reprezentowania pracownika również przez innego pracownika; wstępne badanie sprawy i czynności wyjaśniające podejmowane przez sąd; niedopuszczalność ugody z uwagi na naruszenie słusznego interesu pracownika; pouczenie pracownika przez sąd o roszczeniach wynikających z przytoczonych faktów; możliwość zasądzenia z urzędu roszczenia alternatywnego na rzecz pracownika; nadanie z urzędu rygoru natychmiastowej wykonalności wyrokowi zasądzającemu należność pracownika. Nadto z mocy art. 96 ust. 1 pkt 4 [link=http://aktyprawne.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=179014]ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych[/link] pracownik nie ma obowiązku uiszczenia kosztów sądowych.

[srodtytul]Jak zakwalifikować[/srodtytul]

Problematyczne jest, czy wskazane udogodnienia procesowe obowiązują także, gdy pracownik spółki z o.o. po bezskutecznej egzekucji przeciwko niej dochodzi swoich roszczeń przeciwko członkom zarządu tej spółki na podstawie art. 299 § 1 [link=http://aktyprawne.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=133014]kodeksu spółek handlowych[/link]. Art. 479[sup]1[/sup] § 2 pkt 1 k.p.c. stanowi bowiem, że roszczenie ze wskazanego przepisu k.s.h. rozpatrywane jest w postępowaniu odrębnym w sprawach gospodarczych, które jest zdecydowanie bardziej sformalizowane, a przez to mniej korzystne dla pracownika niż postępowanie odrębne w sprawach z zakresu prawa pracy (rygoryzm związany z wnoszeniem pism procesowych, prekluzja dowodowa). Moim zdaniem kluczowe znaczenie dla rozstrzygnięcia tego problemu ma ustalenie, czy przekształcenia podmiotowe mają znaczenie dla kwalifikacji sprawy jako sprawy z zakresu prawa pracy w rozumieniu art. 476 § 1 pkt 1 k.p.c.?

Kwestia ta była niedawno przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego. [b]W uchwale z 9 kwietnia 2008 r. (II PZP 4/08) SN uznał, iż sprawa z powództwa nabywcy wierzytelności przysługującej pracodawcy przeciwko pracownikowi o zwrot nienależnie pobranego wynagrodzenia za pracę jest sprawą z zakresu prawa pracy (art. 476 § 1 k.p.c.)[/b]. W uzasadnieniu tej uchwały, powołując się na swoje wcześniejsze orzecznictwo, SN wyraźnie wskazał, że o takim zakwalifikowaniu sprawy decydują przede wszystkim elementy przedmiotowe, a więc związek roszczenia z umową o pracę czy szerzej ze stosunkiem pracy. Zdaniem SN przekształcenia podmiotowe w tych sprawach nie mają wpływu na kwalifikację sprawy do postępowania odrębnego z zakresu prawa pracy.

[srodtytul]Z zakresu prawa pracy[/srodtytul]

Przy roszczeniu z art. 299 § 1 k.s.h. nie mamy co prawda do czynienia z cesją wierzytelności z zakresu prawa pracy, jednakże subsydiarny charakter odpowiedzialności członków zarządu przemawia moim zdaniem za przyjęciem, że również roszczenie pracowników z umowy o pracę przeciwko członkom zarządu spółki z o.o. ma charakter roszczenia z zakresu prawa pracy w rozumieniu art. 476 § 1 k.s.h., a zatem powinno być rozpoznane w postępowaniu odrębnym z zakresu prawa pracy.

Zarazem jednak z art. 479[sup]1[/sup] § 2 pkt 1 k.p.c. wynika, że roszczenia z art. 299 § 1 k.s.h. są rozpatrywane w postępowaniu odrębnym w sprawach gospodarczych. Według którego z postępowań odrębnych powinno być zatem rozpatrywane roszczenie ze stosunku pracy kierowane przeciwko członkom zarządu spółki z o.o.?

Wydaje się, że zagadnienia tego nie da się rozstrzygnąć na gruncie wykładni językowej. Między zakresem zastosowania art. 476 § 1 i art. 479[sup]1[/sup] § 2 pkt 1 k.p.c. nie zachodzi bowiem stosunek podrzędności – nadrzędności, ale krzyżowania się. Względy pozajęzykowe, a w szczególności wyrażona w prawie pracy zasada szczególnej ochrony praw pracownika (w tym wynagrodzenia za pracę) przemawiają jednak za uznaniem, że tego typu sprawy powinny być rozpatrywane w postępowaniu odrębnym z zakresu prawa pracy, a nie w postępowaniu odrębnym w sprawach gospodarczych. W przeciwnym bowiem wypadku, ze względu na znaczny formalizm postępowania gospodarczego, realizacja zasady szczególnej ochrony pracownika nie zostałaby zrealizowana. Należy również mieć na uwadze, że pracownik występujący z roszczeniem z art. 299 § 1 k.s.h. z reguły przez wiele miesięcy nie otrzymywał wynagrodzenia, na ogół nie stać go zatem na zlecenie prowadzenia sprawy fachowemu pełnomocnikowi, co w postępowaniu odrębnym w sprawach gospodarczych dodatkowo osłabiałoby jego pozycję w porównaniu z profesjonalistą, którym jest (a przynajmniej powinien być) członek zarządu. Przyjęcie, że sprawa o roszczenie pracownika oparte na wskazanym przepisie k.s.h. nie jest sprawą gospodarczą w rozumieniu art. 4791 § 2 pkt 1 k.p.c. (na skutek pozajęzykowych metod wykładni zakres zastosowania wyrażonej w tym przepisie normy uległ ograniczeniu w porównaniu z wykładnią językową) powoduje, że w sprawie w ogóle nie ma zastosowania art. 479[sup]1a[/sup] k.p.c.

Z poruszonym tu zagadnieniem dosyć ściśle wiąże się kwestia dochodzenia roszczeń z art. 299 § 1 k.s.h. przez Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.

Zgodnie z art. 23 ust. 1 [link=http://aktyprawne.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=183265]ustawy z 13 lipca 2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (DzU z 2006 roku, nr 158, poz. 1121[/link]) przekazanie środków finansowych funduszu na wypłatę świadczeń, a także wypłata świadczeń ze środków funduszu powoduje z mocy prawa przejście na fundusz roszczenia wobec pracodawcy o zwrot wypłaconych świadczeń. Przy dochodzeniu zwrotu wypłaconych świadczeń roszczenia funduszu korzystają z takiej samej ochrony prawnej, jaką odrębne przepisy przewidują dla należności za pracę (art. 23 ust. 2 ustawy). Wobec braku rozróżnienia należy przyjąć, że w tym przepisie chodzi zarówno o ochronę materialno-prawną, jak i procesową, a w konsekwencji, że również sprawy z powództwa funduszu przeciwko pracodawcy będącego spółką z o.o. oraz członkom zarządu takiej spółki powinny być rozpoznawane w postępowaniu odrębnym w sprawach z zakresu prawa pracy.