Przy darowiznie nie trzeba wykazywać VAT należnego, wątpliwości są z naliczonym

Wydaje się, że nie, chociaż można też spotkać odmienne poglądy w tej sprawie.

Zgodnie z art. 6 pkt 1 ustawy o VAT jej przepisów nie stosuje się do transakcji zbycia przedsiębiorstwa. Nie ma więc obowiązku naliczenia i odprowadzenia na rzecz fiskusa VAT należnego.

Ustawodawca wyłączył spod działania ustawy o VAT transakcje zbycia przedsiębiorstwa niezależnie od formy, w jakiej nastąpi. Zbycie przedsiębiorstwa nie będzie objęte zatem VAT bez względu na to, czy przedsiębiorstwo zostanie sprzedane, czy też darowane.

Należy podkreślić, że zgodnie z art. 55[sup]2[/sup] [link=http://aktyprawne.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=70928]kodeksu cywilnego[/link] czynność prawna mająca za przedmiot przedsiębiorstwo obejmuje wszystko, co wchodzi w jego skład, chyba że co innego wynika z jej treści albo z przepisów szczególnych. Zatem zbycie musi dotyczyć przedsiębiorstwa jako całości. Strony mogą oczywiście wyłączyć z transakcji niektóre składniki, ale pod warunkiem że pozostałe nadal będą stanowić przedsiębiorstwo.

Czy jednak w tej sytuacji nie pojawi się obowiązek opodatkowania remanentu likwidacyjnego? Zgodnie z art. 14 ustawy o VAT w razie zaprzestania działalności opodatkowane są towary własnej produkcji i towary, które po nabyciu nie były przedmiotem dostawy. W celu ustalenia podstawy opodatkowania i wysokości VAT należnego trzeba sporządzić spis z natury takich towarów na dzień zaprzestania wykonywania opodatkowanych czynności.

Naszym zdaniem ten przepis nie będzie miał zastosowania w przypadku, gdy zaprzestanie prowadzenia działalności gospodarczej zostało poprzedzone zbyciem całego przedsiębiorstwa. Skoro bowiem całe przedsiębiorstwo zostało zbyte, to wartość spisu towarów wynosi zero. Ponadto kontekst art. 14 ustawy o VAT wskazuje, że wolą ustawodawcy było opodatkowanie towarów, które po zaprzestaniu prowadzenia działalności gospodarczej pozostają własnością byłego podatnika. Taka sytuacja nie wystąpi w przypadku, gdy całe przedsiębiorstwo zostaje zbyte, w tym w drodze darowizny, przed zaprzestaniem prowadzenia działalności.

Transakcja przekazania przedsiębiorstwa nie podlega pod ustawę o VAT. Czy więc właścicielowi darowanej firmy przysługiwało przy zakupie majątku prawo do odliczenia VAT naliczonego? Przypomnijmy, że zgodnie z art. 86 ust. 1 ustawy o VAT w zakresie, w jakim towary i usługi są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych, podatnik może obniżyć VAT należny o naliczony.

Zdaniem niektórych komentatorów podatnik zbywający przedsiębiorstwo traci prawo do odliczenia VAT naliczonego przy nabyciu tych towarów i usług, które nie zostały wykorzystane przez niego do wykonania czynności opodatkowanych. VAT naliczony od takich towarów powinien zostać więc skorygowany, czyli w efekcie oddany urzędowi skarbowemu.

Naszym zdaniem z takim stanowiskiem nie sposób się zgodzić. Podatnik zbywający przedsiębiorstwo zachowuje pełne prawo do odliczenia VAT i w momencie transakcji nie musi go korygować, również w odniesieniu do tych towarów i usług, których nie zdążył jeszcze wykorzystać na potrzeby czynności opodatkowanych. Wynika to przede wszystkim z zasady neutralności VAT, zgodnie z którą podatek ten obciąża wyłącznie konsumenta końcowego, a nie producenta towarów. Zachowanie tej fundamentalnej zasady wymaga umożliwienia podatnikowi odliczenia całego podatku naliczonego na wszystkich etapach produkcji towaru.

W razie darowizny przedsiębiorstwa na rzecz dziecka regułą jest, że będzie ono nadal funkcjonowało (produkowało i/lub sprzedawało towary lub świadczyło usługi), zmienia się jedynie właściciel. Odmówienie darczyńcy prawa do odliczenia VAT od części towarów i usług w sytuacji gdy obdarowany wykorzystywać je będzie do wykonywania czynności podlegających opodatkowaniu, należałoby uznać za pogwałcenie zasady neutralności.

Ponadto prawo do odliczenia VAT ustalane jest na dzień nabycia towarów i usług, a próby późniejszego weryfikowania tego uprawnienia nie mają podstaw prawnych. Jedynie w przypadku środków trwałych prawo do odliczenia oraz jego wysokość są weryfikowane przez zasadniczo pięć lub dziesięć lat, co zostało ściśle uregulowane w ustawie o VAT.

Należy jeszcze zwrócić uwagę na treść art. 91 ust. 9 ustawy o VAT, zgodnie z którym w przypadku zbycia przedsiębiorstwa korekta naliczonego VAT jest dokonywana przez nabywcę. Z jego treści jasno wynika zasada kontynuacji działania przedsiębiorstwa w razie zmiany właściciela. Nowy właściciel przejmuje wszelkie prawa i obowiązki związane z przedsiębiorstwem, podczas gdy poprzedni właściciel wyzbywa się tych praw i obowiązków i nie jest w szczególności zobowiązany do korekty podatku naliczonego.

Biorąc jednak pod uwagę literalne brzmienie art. 86 ust. 1 ustawy o VAT oraz obecne w piśmiennictwie niekorzystne interpretacje tego zagadnienia, nie można niestety wykluczyć, że niektóre organy podatkowe mogą nakazać darczyńcy dokonanie korekty VAT naliczonego przy nabyciu części towarów i usług.

[i]Autorzy są doradcami podatkowymi, partnerami w Spółce Doradztwa Podatkowego „Krzysztof Modzelewski i Wspólnicy” sp. z o.o.[/i]