Stosunek pracy w formie mianowania jest szczególnym sposobem zatrudnienia. Osoby tak pracujące korzystają ze szczególnych uprawnień również na wypadek zakończenia współpracy z pracodawcą, ale wymagamy od nich lepszych kwalifikacji i większej dyspozycyjności. Do grupy tej należą m.in. pracownicy samorządowi, nauczyciele, w tym akademiccy, oraz urzędnicy państwowi.

Przedstawiciele tej grupy zawodowej są zatrudniani na podstawie mianowania na stanowiskach, które wskaże w swoim statucie gmina lub związek międzygminny. Zwykle statuty desygnują do takiej formy angażu kadry średniego szczebla. Mają więc prawo do specjalnej rekompensaty, jeśli dostaną wymówienie z powodu likwidacji lub reorganizacji urzędu albo jednostki czy biura związku jednostek samorządu terytorialnego, gdzie pracują. Wynika tak z art. 10 ustawy z 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych (tekst jedn. DzU z 2001 r. nr 142, poz. 1593 ze zm.). Według wyroku Sądu Najwyższego z 24 maja 2007 r. (II PK 306/06) reorganizacja ta nie oznacza restrukturyzacji wszystkich lub kilku komórek urzędu. Wystarczą zmiany jednej komórki, pod warunkiem że następstwem jest zmniejszenie liczebności załogi, w tym likwidacja choćby jednego etatu. Tak zwalnianemu mianowanemu samorządowcowi należy się wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy, ale nie dłużej niż za sześć miesięcy. Też liczymy je jak ekwiwalent za urlop wypoczynkowy, czyli zgodnie z rozporządzeniem z 8 stycznia 1997 r. Świadczenie to nie zależy zatem – tak jak odprawa ekonomiczna – od okresu pracy w ostatnim podmiocie. W odróżnieniu też od powszechnej odprawy ekonomicznej wydłuża staż zainteresowanego wymagany do nabycia lub zachowania uprawnień pracowniczych, czyli np. do nagrody jubileuszowej czy urlopu wypoczynkowego. Potwierdził to SN w uchwale z 9 lipca 1992r. (I PZP 36/92). Dostawszy taką rekompensatę, podwładny nie ma już szans na odprawę ekonomiczną z ustawy z 13 marca 2003 r. – uznał SN w orzeczeniu z 11 lutego 2005 r. (I PK 175/04).

Dodam, że minowanemu samorządowcowi wolno wręczyć wymówienie także z powodu:

- niezawinionej utraty uprawnień do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku,

- trwałej utraty zdolności fizycznej lub psychicznej do pracy na zajmowanym stanowisku stwierdzonej przez lekarza orzecznika ZUS, jeżeli nie ma możliwości jego zatrudnienia na innym stanowisku odpowiednim do jego stanu zdrowia i kwalifikacji zawodowych albo pracownik odmawia podjęcia takiej pracy.

Wypowiedzenia dane z takich przyczyn nie gwarantują im jednak maksymalnie sześciomiesięcznej rekompensaty za czas pozostawania bez pracy.

Prawo do podobnej rekompensaty mają również mianowani urzędnicy państwowi, którzy otrzymali wymówienie w związku z likwidacją swojej placówki lub jej reorganizacją. Stosunek pracy w takim wypadku ulega rozwiązaniu jedynie wtedy, gdy nie jest możliwe przeniesienie na inne stanowisko w tym samym urzędzie. Stanowi tak art. 13 ustawy z 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (tekst jedn. DzU z 2001 r. nr 86, poz. 953 ze zm.). W świetle wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 17 września 1999 r. (II S.A. 1245/99) ciężar wykazania, że przesunięcie nie było możliwe, spoczywa na pracodawcy.

Ponadto brak możliwości przeniesienia urzędnika na inne stanowisko w ramach reorganizacji urzędu nie może jednak wynikać z:

- braku kwalifikacji fachowych zainteresowanego,

- jego ujemnych cech charakterologicznych,

- niechęci dyrektorów określonych sektorów danej jednostki.

Jak stwierdził NSA w Warszawie z 19 czerwca 1995 r. (II S.A. 988/95), szefowi wolno się powoływać na niemożność przeniesienia mianowanego urzędnika państwowego wyłącznie wtedy, gdy w całym urzędzie nie dysponuje żadnym etatem dla osoby mającej do objęcia nowej funkcji stosowne przygotowanie.

Jeśli po ustaniu zatrudnienia w tych okolicznościach zainteresowany nie potrafi znaleźć zajęcia, dostaje rekompensatę finansową, też najwyżej przez sześć miesięcy. Ustalamy je jak ekwiwalent za niewykorzystany urlop wypoczynkowy. Świadczenia nie uzyskają jednak osoby zwolnione, które nabyły prawo do emerytury. Dodatkowo, gdy w trakcie jego pobierania urzędnik przejdzie na zasiłek chorobowy, wychowawczy czy macierzyński, zmniejszamy odpowiednio wysokość rekompensaty. Czas jej otrzymywania wliczamy do stażu zatrudnienia w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz wymaganego do nabycia lub zachowania uprawnień pracowniczych.

Dyrektor szkoły ma prawo dać wypowiedzenie pedagogowi w szczególnych sytuacjach, zwłaszcza całkowitej lub częściowej likwidacji jednostki lub zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie oddziałów lub modyfikację planu nauczania, pod warunkiem że nie jest możliwe dalsze jego zatrudnianie w pełnym wymiarze zajęć. Przewiduje to art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty nauczyciela z 26 stycznia 1982 r. (tekst jedn. DzU z 2006 r. nr 97, poz. 674 ze zm.). Dyrektor może tak również postąpić, jeśli nie jest możliwe dalsze zatrudnienie wszystkich nauczycieli danej specjalności (wyrok SN z 6 lutego 1997 r., I PKN 70/96).

Zgodnie z orzeczeniem SN z 2 marca 2005 r. (I PK 271/04) częściowa likwidacja szkoły oraz zmiany organizacyjne czy planu nauczania uzasadniają takie wymówienie tylko wówczas, gdy zadania szkoły wykonywane przez nauczyciela nie podlegają przekazaniu innej placówce oświatowej. Osobie tak zwalnianej przysługuje odprawa w wysokości sześciomiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego.

Przyjęte przez pracodawcę kryteria wyboru nauczyciela do zwolnienia z pracy podlegają jednak kontroli sądowej w celu dokonania oceny, czy rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem było uzasadnione. Potwierdził to SN w orzeczeniu z 27 listopada 1997 r. (I PKN 399/97).

Otrzymanie odprawy w związku z rozwiązaniem stosunku pracy mianowanego nauczyciela z powodu likwidacji lub reorganizacji szkoły nie pozbawia go prawa np. do odprawy emerytalnej. I odwrotnie, uzyskanie prawa do odprawy emerytalnej nie wyłącza prawa do odprawy z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn organizacyjnych leżących po stronie szkoły (art. 87 i art. 20 ust. 1 i 2 Karty; wyrok SN z 4 lipca 2001 r., I PKN 565/00).

Oprócz tego mianowanemu nauczycielowi wolno także wręczyć trzymiesięczne wypowiedzenie z innych powodów, jak:

- po ukończeniu 65 lat, jeżeli nie nabył jeszcze prawa do emerytury; dyrektor szkoły przedłuża wówczas zatrudnienie, nie dłużej jednak niż o dwa lata od ukończenia przez nauczyciela 65 lat; stosunek pracy wtedy ustaje za trzymiesięcznym wypowiedzeniem z końcem roku szkolnego, kiedy pedagog ukończył 65 lat (termin ten dotyczy tylko nauczycieli placówek feryjnych),

- w razie uzyskania negatywnej oceny pracy – też za trzymiesięcznym wypowiedzeniem.

Żadna z powyższych sytuacji nie uprawnia jednak mianowanego nauczyciela do odprawy z tytułu zwolnienia z pracy.