Taką możliwość przewiduje art. 777 § 1 pkt 4 i 5 kodeksu postępowania cywilnego. Więcej, w rachubę wchodzi też – na podstawie art. 777 § 1 pkt 4 i 5 oraz art. 777 § 3 k.p.c. – zabezpieczenie ściągnięcia cudzego długu, należności z nieruchomości albo rzeczy ruchomych przez dobrowolne poddanie się egzekucji przez ich właściciela. Oczywiście u podstaw takiej decyzji właściciela tkwią stosunki osobiste albo inne łączące go z dłużnikiem. Dobrowolne poddanie się egzekucji dla ściągnięcia cudzego długu poprzedza obciążenie (w celu jego zabezpieczenia) nieruchomości hipoteką na rzecz wierzyciela, a rzeczy ruchomej, np. samochodu, maszyny – zastawem lub zastawem rejestrowym.

Oświadczenie dłużnika lub właściciela ruchomości albo nieruchomości o dobrowolnym poddaniu się egzekucji musi mieć formę aktu notarialnego. Może być zawarte w umowie łączącej go z kontrahentem.

Chociaż taki akt notarialny nie zawsze zapewnia wierzycielowi uzyskanie od dłużnika spłaty należności, wydania należnej mu rzeczy czy nieruchomości, to jednak bardzo ułatwia dochodzenie takiego świadczenia.

Warunki, jakim musi on odpowiadać, by mógł stać się w przyszłości (po nadaniu przez sąd klauzuli wykonalności) podstawą do wszczęcia egzekucji komorniczej, są dla przeciętnego przedsiębiorcy dosyć skomplikowane. Dlatego nie przypadkiem nie wystarczy zwykła pisemna umowa – musi być sporządzona przez prawnika, i to o szczególnych kwalifikacjach, będącego osobą zaufania publicznego, jaką jest notariusz.

Akt notarialny zawierający oświadczenie o dobrowolnym poddaniu się egzekucji – gdy chodzi o możliwość ściągnięcia długu przez komornika sądowego – ma takie samo znaczenie jak np. prawomocny wyrok sądu, ugoda zawarta przed sądem lub przed mediatorem, wyrok sądu polubownego, prawomocna ugoda bankowa. Tak samo jak wskazane wyroki i ugody jest tytułem wykonawczym. Oznacza to, że po uzyskaniu klauzuli wykonalności wierzyciel będzie mógł na jego podstawie wystąpić do komornika o wszczęcie egzekucji.

W przepisach k.p.c. wyróżnia się dwa rodzaje aktów notarialnych zawierających oświadczenie dłużnika o dobrowolnym poddaniu się egzekucji, będących tytułami egzekucyjnymi. Są nimi:

- według art. 777 § 1 pkt 4 k.p.c. – akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej lub uiszczenia innych rzeczy zamiennych ilościowo w akcie tym oznaczonych, albo obowiązek wydania rzeczy indywidualnie oznaczonej (konkretnego np. samochodu, maszyny), gdy termin zapłaty, uiszczenia lub wydania jest w akcie wskazany,

- według art. 777 § 1 pkt 5 k.p.c. – akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty do sumy wprost w akcie określonej albo oznaczonej za pomocą klauzuli waloryzacyjnej; w akcie muszą być w takiej sytuacji określone warunki, które upoważniają wierzyciela do prowadzenia przeciwko dłużnikowi egzekucji na podstawie tego aktu o całość lub część roszczenia, a także termin, do którego wierzyciel może wystąpić o nadanie temu aktowi klauzuli wykonalności.

Jeśli akt notarialny dotyczy obowiązku uiszczenia innych rzeczy zamiennych niż pieniądze albo wydania rzeczy indywidualnie oznaczonej, prawną podstawą jego spisania jest art. 777 § 1 pkt 6 k.p.c. Inaczej jest w wypadku obowiązku zapłaty pieniędzy, kiedy prawną podstawą do dobrowolnego poddania się przez dłużnika egzekucji może być ponadto art. 777 § 1 pkt 5 k.p.c. Słowem – strony mają wybór.

Te dwie prawne podstawy różni przede wszystkim sposób oznaczenia:

- kwoty, która ma być egzekwowana, oraz

- terminu.

W myśl art. 777 § 1 pkt 4 k.p.c. kwotę, która ma być egzekwowana, trzeba w akcie notarialnym określić precyzyjnie. Natomiast art. 777 § 1 pkt 5 k.p.c. pozwala na jej określenie wprost albo także za pomocą klauzuli waloryzacyjnej.

Z art. 777 § 1 pkt 4 k.p.c. płynie nakaz wskazania w akcie terminu zapłaty, czyli terminu początkowego, od którego wierzyciel może wykorzystać akt jako tytuł egzekucyjny, tj. po nadaniu klauzuli wykonalności. Natomiast według art. 777 § 1 pkt 5 k.p.c. musi być w nim określony termin, do którego wierzyciel może wystąpić o nadanie aktowi klauzuli wykonalności. Terminy mogą być zakreślone konkretną datą albo przez wskazanie jakiegoś zdarzenia przyszłego.

Ponadto art. 777 § 1 pkt 5 k.p.c. nakazuje wprost określić warunki, które upoważnią wierzyciela do prowadzenia przeciwko dłużnikowi egzekucji o całość lub część roszczenia. Natomiast na podstawie art. 777 § 1 pkt 4 k.p.c. to dłużnik ma możliwość zakreślenia tego warunku.

W akcie notarialnym o dobrowolnym poddaniu się egzekucji przez dłużnika trzeba precyzyjnie wskazać:

- dłużnika i wierzyciela,

- świadczenie podlegające wykonaniu w drodze egzekucji, czyli sumę pieniężną, oznaczone co do ilości rzeczy zamienne lub rzecz indywidualnie oznaczoną,

- prawną podstawę świadczenia, tj. zapłaty sumy pieniężnej lub wydania rzeczy,

- część majątku, z jakiej może być pokryta w drodze egzekucji należność, lub kwotę, do której dłużnik poddaje się egzekucji.

Oświadczenie woli dłużnika o poddaniu się egzekucji ma charakter jednostronny i dobrowolny. Jednakże jego treść jest w praktyce przedmiotem negocjacji i uzgodnień obu kontrahentów.

W myśl art. 777 § 2 k.p.c. dłużnik może je złożyć w umowie sporządzonej w formie aktu notarialnego albo w odrębnym akcie notarialnym. Ważne jest, że egzekucja z aktu notarialnego może dotyczyć roszczeń wynikających nie tylko z istniejącego już stosunku prawnego albo długu przyszłego.

Zdarza się, że właściciel nieruchomości lub rzeczy decyduje się na zabezpieczenie spłaty cudzego długu, np. syna, siostry, przez ustanowienie na rzecz wierzyciela, np. banku udzielającego kredytu takiej osobie, hipoteki albo prawa zastawu. W takich sytuacjach wierzyciel wymaga dodatkowego niejako zabezpieczenia przez dobrowolne poddanie się egzekucji aktem notarialnym nie przez samego dłużnika, ale przez właściciela.

Akt notarialny zawierający oświadczenie o dobrowolnym poddaniu się egzekucji – gdy chodzi o możliwość ściągnięcia długu przez komornika sądowego – ma takie samo znaczenie jak np. prawomocny wyrok sądu

Taki akt notarialny jest tytułem egzekucyjnym. W kodeksie postępowania cywilnego przewidziano dwa jego rodzaje:

- w art. 777 § 1 pkt 6 k.p.c. – akt notarialny, w którym właściciel nieruchomości albo wierzyciel należności obciążonej hipoteką, niebędący wierzycielem osobistym, poddał się egzekucji z obciążonej nieruchomości albo wierzytelności w celu spłacenia wierzyciela, którego należność została zabezpieczona hipoteką; w akcie musi być określona należność podlegająca zaspokojeniu – wprost albo za pomocą klauzuli waloryzacyjnej, muszą być określone warunki, które upoważniają wierzyciela do prowadzenia przeciwko dłużnikowi egzekucji na podstawie tego aktu o część lub całość roszczenia, a także termin, do którego wierzyciel może wystąpić o nadanie temu aktowi klauzuli wykonalności, warunkującego przymusowe ściągnięcie długu.

- w art. 777 § 3 k.p.c. – akt notarialny, w którym egzekucji poddał się niebędący wierzycielem osobistym właściciel ruchomości obciążonej zastawem albo zastawem rejestrowym w celu spłacenia wierzyciela, którego należność została zabezpieczona zastawem czy zastawem rejestrowym.W ten sposób właściciel ruchomości lub nieruchomości staje się dłużnikiem rzeczowym. Dług, który nie obciąża go osobiście, nie wynika z relacji łączących go z wierzycielem, może być ściągnięty wyłącznie z danej nieruchomości obciążonej hipoteką na rzecz wierzyciela czy rzeczy obciążonej na jego rzecz zastawem albo zastawem rejestrowym.

Oczywiście wskazane akty notarialne dotyczą sytuacji analogicznych do przewidzianych w przytoczonym wyżej art. 777 § 1 pkt 4 k.p.c. Muszą więc spełniać podobne warunki formalne jak akt notarialny, w którym egzekucji poddaje się sam dłużnik (osoba będąca dłużnikiem osobistym).

Tytuł egzekucyjny w postaci aktu notarialnego o dobrowolnym poddaniu się egzekucji przez samego dłużnika albo działającego w jego interesie właściciela nieruchomości czy rzeczy pozwala wierzycielowi wymusić wykonanie zobowiązania bez kosztownego postępowania sądowego.

Warunkiem wszczęcia egzekucji przez komornika sądowego jest klauzula wykonalności. Nadaje ją sąd na wniosek wierzyciela w formie odpowiedniej urzędowej adnotacji na tytule wykonawczym, w tym wypadku akcie notarialnym. Może ją nadać także referendarz sądowy (art. 781 § 1

1

k.p.c.).

Sąd (referendarz sądowy) nie może badać, czy dług rzeczywiście istnieje i czy oświadczenie o dobrowolnym egzekucji jest ważne, czy nie zostało złożone pod wypływem groźby czy błędu. Bada formalne warunki aktu notarialnego jako tytułu egzekucyjnego oraz to, czy zobowiązania z niego wynikające nadają się do przymusowego egzekwowania przez komornika sądowego. Powinien też zbadać, czy dobrowolne poddanie się egzekucji nie postaje w sprzeczności z innymi postanowieniami aktu notarialnego, czy nie zależy od świadczeń wzajemnych kontrahenta.

Wierzyciel ubiegający się o klauzulę wykonalności musi udowodnić przesłanki uzasadniające jego żądanie – dokumentem prywatnym albo urzędowym. W kontraktach między przedsiębiorcami taką przesłanką będzie wcześniejsze wykonanie swego zobowiązana wynikającego z umowy z dłużnikiem, a więc dostarczenie towaru, wykonanie usługi. Okolicznością, od której zależy nadanie klauzuli wykonalności, może być nadejście określonego w akcie notarialnym terminu zapłaty.

Wniosek wierzyciela o nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności sąd (referendarz sądowy) powinien rozpoznać nie później niż w terminie trzech dni od daty jego złożenia. O nadaniu jej sąd decyduje w postanowieniu, które dłużnik i wierzyciel mogą kwestionować, wnosząc zażalenie do sądu II instancji.

Wierzyciel może się bronić przed egzekucją, występując do sądu o pozbawienie tytułu wykonawczego klauzuli wykonalności (art. 840 § 1 k.p.c.). Podstawą tej obrony może być zwłaszcza twierdzenie, że egzekwowany dług nie istnieje, bo został spłacony albo uległ umorzeniu wskutek potrącenia z długiem wierzyciela, lub że osoba, która w imieniu dłużnika podpisała akt notarialny, nie miała jego pełnomocnictwa.