W pierwszej kolejności należy wskazać, że urzędy skarbowe w dalszym ciągu przeprowadzają kontrole podatkowe w dotychczasowym trybie i w tym zakresie sytuacja przedsiębiorców się nie zmieniła.

Przykład

Zarówno przed 1 marca, jak i po tej dacie obsługą podatników oraz weryfikacją prawidłowości ich rozliczeń zajmuje się „zwykły" urząd skarbowy działający na podstawie ordynacji podatkowej (np. Urząd Skarbowy Warszawa-Mokotów).

Do 28 lutego 2017 r., obok procedury uregulowanej w ordynacji podatkowej, istniały jeszcze dwa tryby:

- kontrola skarbowa uregulowana w ustawie o kontroli skarbowej oraz

- kontrola celna uregulowana w ustawie o Służbie Celnej.

Od 1 marca, obok procedury „zwykłej", istnieje kontrola celno-skarbowa wykonywana przez urzędy celno-skarbowe (np. Urząd Celno-Skarbowy w Warszawie) na podstawie ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej. Ustawa o KAS co do zasady łączy te dwa tryby. Rozszerzone uprawnienia KAS są połączeniem i w znacznej części powtórzeniem uprawnień kontroli skarbowej i Służby Celnej. Nie oznacza to jednak, że organy z samego tego faktu mają więcej uprawnień w stosunku do przedsiębiorców.

Przykład

Uprawnienia dawnej Służby Celnej przysługują tylko w sprawach celnych prowadzonych wcześniej przez Służbę Celną, a obecnie przez urzędy celno-skarbowe.

Jest jednak kilka nowych uprawnień, które zostały przyznane urzędom celno-skarbowym, oraz kilka obowiązków, jakie zdjęto z organów, a które mogą mieć wpływ na sytuację przedsiębiorców w przypadku kontroli. Aby móc odpowiedzieć na pytanie o ich skutki w praktyce, należy przyjrzeć się przepisom, które przestały obowiązywać 1 marca 2017 r., w szczególności ustawie o kontroli skarbowej.

W praktyce bez zmian

Przywilejem podatników, który został zniesiony, jest obowiązek stosowania przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Zgodnie z art. 93 ustawy o KAS do kontroli celno-skarbowej nie stosuje się przepisów rozdziału 5 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Przepis ten brzmi dla przedsiębiorców bardzo niekorzystnie, ponieważ pozbawia ich limitu jednoczesnych kontroli, czasu trwania kontroli oraz instytucji sprzeciwu. Co zmieniło się w praktyce? Prawie nic. Urzędy skarbowe dalej mają obowiązek stosowania przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, natomiast nieistniejące już urzędy kontroli skarbowej w zasadzie nie stosowały tych przepisów, obchodząc przepisy o wszczęciu kontroli podatkowej w toku postępowania kontrolnego.

Przeszukanie mieszkania

Organy zyskały także uprawnienie przewidziane w art. 77 ustawy o KAS. Chodzi o prawo do przeszukania lokali mieszkalnych w toku prowadzonej kontroli celno-skarbowej. Dotychczas obowiązujący art. 11a ust. 1 pkt 2 ustawy o kontroli skarbowej przewidywał podobne uprawnienie. W obu przypadkach do kontrolujących stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu postępowania karnego o przeszukaniu odnoszące się do Policji. Dotychczasowa praktyka urzędów kontroli skarbowej pokazuje, że z instytucji tej korzystano niezmiernie rzadko. Nie oznacza to w żadnym przypadku, że organy mogą prewencyjnie przeszukać mieszkanie bez wyraźnego powodu. Jeżeli taka sytuacja miałaby miejsce, to właściwy prokurator rejonowy nie powinien zatwierdzić przeszukania, a dowody zebrane w jego toku nie stanowią dowodu w kontroli celno-skarbowej, kontroli podatkowej, postępowaniu podatkowym, postępowaniu celnym lub postępowaniu o przestępstwa lub wykroczenia skarbowe.

W całej Polsce

Kolejnym uprawnieniem budzącym obawy podatników jest prawo naczelnika urzędu celno-skarbowego do wykonywania kontroli celno-skarbowej na całym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. W poprzednio obowiązujących przepisach Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej na podstawie art. 10 ust. 2 pkt 11 ustawy o kontroli skarbowej mógł wyznaczyć dyrektora urzędu kontroli skarbowej właściwego do wszczęcia i przeprowadzenia postępowania kontrolnego, kontroli podatkowej lub przeprowadzenia innej czynności w sprawach z zakresu kontroli skarbowej, także poza właściwością miejscową dyrektora urzędu kontroli skarbowej. Nie jest to zatem nowe uprawnienie.

Udostępnienie dokumentów

Rozszerzeniem uprawnień organów jest niewątpliwie prawo do żądania udostępniania akt, ewidencji, ksiąg i wszelkiego rodzaju dokumentów związanych z przedmiotem kontroli celno-skarbowej oraz do sporządzania z nich odpisów, kopii, wyciągów, notatek, wydruków i udokumentowanego pobierania danych w formie elektronicznej. Prawo to może dotyczyć akt, ksiąg i dokumentów także za okres inny niż objęty kontrolą, jeżeli nie upłynął jeszcze termin ich przechowywania. Warunkiem koniecznym jest jednak ich związek z przedmiotem kontroli. Akta, księgi i dokumenty mogą dotyczyć innych okresów, ale tego samego zakresu.

Przykład

Żądanie dokumentów dotyczących podatku od środków transportowych w przypadku kontroli w zakresie podatku od towarów i usług będzie nieprawidłowe. Prawidłowe będzie natomiast żądanie okazania dokumentów za lata wcześniejsze, dotyczących amortyzacji środka trwałego, która kontynuowana jest w kontrolowanym okresie.

W pewnym stopniu urzędy kontroli skarbowej wychodziły poza kontrolowany okres, np. w celu weryfikacji czy nie wystąpiły przypadki obowiązku dokonania korekty w związku z tzw. ulgą na złe długi, mimo że nie było dotychczas wyraźnego przepisu przyznającego takie uprawnienie. Zmiana ta może mieć jednak pozytywny skutek dla przedsiębiorców w przypadku kontroli przez urząd skarbowy. Skoro uprawnienie takie zostało wyraźnie przyznane urzędom celno-skarbowym, to nie można domniemywać że posiadają je również urzędy skarbowe.

Przesłuchanie świadka na odległość

Jest pewne nowe uprawnienie organów, które nie obiło się szerokim echem, a może mieć największy wpływ na sytuację przedsiębiorców w toku kontroli celno-skarbowej. Zgodnie z art 76 ustawy o KAS przesłuchanie kontrolowanego lub świadka może nastąpić przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku. Z takiego przesłuchania sporządza się protokół, którego treść ograniczona jest do zapisu najbardziej istotnych oświadczeń osób biorących w nim udział. Zapis obrazu i dźwięku stanowią załącznik do protokołu. W związku z tym trzeba tu wskazać na zagrożenia, z jakimi wiąże się ograniczenie treści do najbardziej istotnych oświadczeń.

Może się bowiem zdarzyć, że osoba spisująca protokół niewłaściwie oceni to, które z oświadczeń są najbardziej istotne. Jeżeli zostanie pominięte oświadczenie świadka, które zdaniem podatnika ma kluczowy wpływ na wynik sprawy, to będzie on miał spory problem z powołaniem się na jego treść. Wprawdzie kontrolowany ma prawo otrzymać, na swój koszt, jedną kopię zapisu dźwięku lub obrazu, jednak nie ma przewidzianego żadnego trybu w jaki sposób po odsłuchaniu nagrania może powoływać się na treść pominiętą w protokole lub wskazywać na niekorzystne dla niego błędy w zapisach protokołu. W poprzednio obowiązującym stanie prawnym bardzo częste były sytuacje pominięcia przez organ fragmentów zeznań świadków mających wpływ na wynik sprawy w decyzji i najskuteczniejszym sposobem obrony było wskazanie dokładnej treści przesłuchania, bez fragmentów wyrwanych z kontekstu. Obecnie podatnicy pozbawieni są tej możliwości, ponieważ stenogram z nagrania sporządzony przez podatnika czy pełnomocnika może nie zostać uznany za skuteczny przeciwdowód przeciwko dowodowi urzędowemu jakim jest protokół z przesłuchania. Powoduje to zwiększenie roli pełnomocnika w toku przesłuchania, który będzie musiał czuwać nad tym, aby w treści protokołu znalazły się wszystkie istotne oświadczenia zarówno dla organu, jak i dla kontrolowanego przedsiębiorcy.

Autor jest doradcą podatkowym, indywidualnekancelarie.pl

podstawa prawna: ustawa z 16 listopada 2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej (DzU z 2016 r. poz. 1947 ze zm.)