Czy wspólnik spółki cywilnej może wypowiedzieć swój udział

Jestem wspólnikiem 4-osobowej spółki cywilnej. Umowę zawarto na 3 lata. Nie jestem zadowolony ze współpracy z pozostałymi trzema wspólnikami - ciągłe konflikty o sposób prowadzenia interesów. W związku z tym, chciałbym wypowiedzieć swój udział ze skutkiem natychmiastowym. Kontrakt spółki wyklucza jednak taką możliwość. Co w takiej sytuacji mogę zrobić – pyta czytelnik.

Zasadą jest, że, gdy umowę spółki cywilnej zawarto bezterminowo, każdy wspólnik może z niej wystąpić wypowiadając swój udział na 3 miesiące naprzód na koniec roku obrachunkowego. Tak stanowi norma art. 869 § 1 k.c. Istnieje jednak ewentualność natychmiastowego odejścia ze spółki, chociażby czas jej trwania był oznaczony. Pozwala na to brzmienie § 2 cytowanego przepisu. Konieczne jest jednak zaistnienie ważnych ku temu powodów. Należy podkreślić, iż omawiany przepis (tj. art. 869 § 2 k.c.) ma charakter bezwzględnie obowiązujący. Wszelkie przeciwne zastrzeżenia wspólników są zatem nieważne.

Jeżeli umowa konkretnej s.c. nie stanowi inaczej, oświadczenie o wypowiedzeniu udziału składa się pozostałym wspólnikom. Dla celów dowodowych powinno przybrać ono formę pisemną. Jak uznał Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 18 lutego 1998 r., I ACa 1006/97 „Jeżeli postanowienia umowy spółki cywilnej przewidywały konieczność złożenia oświadczenia o wypowiedzeniu udziału przez wspólnika na piśmie, to oczywiste jest, iż takie oświadczenie musi być skierowane do wszystkich pozostałych wspólników. Nie spełnia tego wymogu skierowanie takiego oświadczenia na piśmie do urzędu skarbowego i zawiadomienie o tym wspólników". Dla skuteczności złożonego oświadczenia woli nie ma znaczenia rzeczywiste zapoznanie się przez adresata z jego brzmieniem. Wystarczy, aby doszło do niego w taki sposób, że mógł poznać jego treść (art. 61 k.c.). W kodeksie cywilnym nie ma zarówno definicji, jak i przykładowej listy ważnych powodów dopuszczających wypowiedzenie umowy s.c. ze skutkiem natychmiastowym. Stąd też odpowiednich wskazówek dostarcza orzecznictwo. I tak np. Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z 23 lutego 1994 r., I ACr 847/93 podniósł, że „dążenie do osiągnięcia celu gospodarczego przez działanie w oznaczony sposób jest istotnym elementem spółki zastrzeżonym ustawowo w art. 860 § 1 k.c. i sprzeniewierzenie się temu celowi przez wspólnika stanowi ważny powód uprawniający do wypowiedzenia swojego udziału przez pozostałych, bez zachowania terminu wypowiedzenia". Należy również podkreślić, iż „Wystąpienie z „ważnych powodów" ze spółki cywilnej (art. 869 § 2 k.c.) jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu, dlatego dokonanie tej czynności przez pełnomocnika wymaga stosownego pełnomocnictwa rodzajowego (art. 98 zdanie 2 k.c.)." (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 28 października 1999 r., I ACa 628/99).

Wspólnikowi występującemu zwraca się w naturze rzeczy, które wniósł do używania oraz wypłaca się w pieniądzu wartość jego wkładu oznaczoną w umowie spółki, a w braku takiego oznaczenia – wartość, którą wkład ten miał w chwili wniesienia. Nie ulega zwrotowi wartość wkładu polegającego na świadczeniu usług albo na używaniu przez spółkę rzeczy należących do tego wspólnika. Ponadto wypłaca się występującemu w pieniądzu taką część wartości wspólnego majątku pozostałego po odliczeniu wartości wkładów wszystkich wspólników, jaka odpowiada stosunkowi, w którym występujący wspólnik uczestniczył w zyskach spółki (art. 871 k.c.). W/w rozliczenie następuje według bilansu uwzględniającego rzeczywistą wartość majątku spółki sporządzanego na dzień wystąpienia z niej. Mimo braku szczegółowych uregulowań ustawowych, gdy majątek spółki wykaże w tej dacie stratę, występujący może być wezwany do uzupełnienia przypadającej na niego części niedoboru. Przepis art. 871 k.c. ma jednak charakter dyspozytywny, znajdzie on zatem zastosowanie tylko w braku odmiennych postanowień wspólników konkretnej s.c.

Bez względu więc na zapis umowy, czytelnik może wystąpić ze spółki ze skutkiem natychmiastowym, wskazując jako ważny powód ciągłe konflikty o sposób prowadzenia interesów, oraz zażądać rozliczenia według wyżej opisanych reguł (chyba że umowa spółki stanowi inaczej). Oświadczenie o wystąpieniu zaś, najlepiej pisemne, powinien skierować do pozostałych dwóch wspólników dbając o to, by uzyskać od nich potwierdzenie jego odbioru wraz z datą wskazującą na to, kiedy miało ono miejsce.

Czy można przejąć dług innej osoby

Chciałabym przejąć dług mojej matki (zwrot pożyczki w kwocie 10 tys zł). Czy to jest w ogóle dopuszczalne, a jeżeli tak, to jakich formalności należy dopełnić, aby tak się stało? Czy konieczna jest zgoda wierzyciela na moje wstąpienie w miejsce mamy, czyli dłużnika – pyta czytelniczka.

Osoba trzecia może wstąpić na miejsce dłużnika, który zostaje z długu zwolniony (przejęcie długu). Jest to dopuszczalne:

- przez umowę między wierzycielem a osobą trzecią za zgodą dłużnika; oświadczenie dłużnika może być złożone którejkolwiek ze stron,

- przez umowę między dłużnikiem a osobą trzecią za zgodą wierzyciela; oświadczenie wierzyciela może być złożone którejkolwiek ze stron; jest ono bezskuteczne, jeżeli wierzyciel, w chwili jego składania, nie wiedział, że osoba przyjmująca dług jest niewypłacalna. Oznacza to, że późniejsza niewypłacalność przejemcy nie wpływa na sukcesję w dług. Niewypłacalność zaś to stan majątku dłużnika, który nie wystarcza na pokrycie wierzytelności. Nie ma natomiast znaczenia przyczyna owej niewypłacalności.

Każda ze stron przedmiotowej umowy może – w dowolnej formie – wyznaczyć osobie, której zgoda jest potrzebna do skuteczności przejęcia, odpowiedni termin (który ustala się rozważając okoliczności konkretnego przypadku) do wyartykułowania tej akceptacji; bezskuteczny upływ zakreślonego terminu jest jednoznaczny z brakiem owej aprobaty. Zgoda dłużnika lub wierzyciela może być wyrażona jeszcze przed zawarciem umowy przejęcia, w czasie jej zawierania, a także później (potwierdzenie). Gdy zaś obie strony kontraktu wyznaczą ten czas i będzie on różny, skutek w postaci przejęcia długu wywołuje upływ terminu najpierw wyznaczonego, czyli tego wskazanego przez stronę, której oświadczenie wcześniej doszło do drugiej osoby w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią. Wyartykułowanie akceptacji może nastąpić w ten sposób, że stosowne oświadczenie będzie złożone zarówno temu, kto ów termin wyznaczył, jak i jego kontrahentowi. Wywołuje ona skutek z chwilą zawarcia umowy o przejęcie długu.

Jeżeli skuteczność umowy o przejęcie długu zależy od zgody dłużnika, a tej jej nie wyraził, komentowany kontrakt uważa się za nie zawarty.

Gdy natomiast skuteczność umowy o przejęcie długu zależy od zgody wierzyciela, a ten na to nie przystał, strona, która według umowy miała przejąć dług, jest odpowiedzialna względem dłużnika za to, że wierzyciel nie będzie od niego żądał spełnienia świadczenia. Przy czym, dopuszczalne jest odmienne ustalenie przez dłużnika z niedoszłym przejemcą tej kwestii, wręcz wyłączenie omawianego skutku.

Umowa o przejęcie długu powinna być pod rygorem nieważności zawarta na piśmie. To samo dotyczy zgody wierzyciela na przejęcie długu. Z powyższego jednoznacznie zatem wynika, iż akceptacja dłużnika może być wyrażona w dowolnej postaci.

Podkreślenia wymaga również fakt, iż konstrukcja przejęcia długu odnosi się jedynie do należności cywilnoprawnych, nie zaś - zobowiązań publicznoprawnych, np. podatkowych.

Odpowiadając więc na pytanie: brak jest przeszkód, aby czytelniczka przejęła dług matki na podstawie pisemnej umowy zawartej z wierzycielem za zgodą mamy albo na mocy kontraktu zawiązanego pomiędzy nią a matką za zgodą pożyczkodawcy. Obowiązują wyżej przytoczone reguły.

Anna Borysewicz, adwokat

podstawa prawna: art. 61, 519-522, 860 § 1, art. 869 oraz 871 ustawy z 23 kwietnia 1964r. – Kodeks cywilny (tj. DzU z 2016r. poz. 380)