Dłużnicy zagrożeni niewypłacalnością oraz ci, dla których niewypłacalność stała się faktem mogą, w celu ratowania przedsiębiorstwa, odwołać się do jednego z czterech trybów postępowania restrukturyzacyjnego, jakie wprowadza ustawa Prawo restrukturyzacyjne. Niezależnie od tego, który tryb zdecydują się wybrać, nie unikną obowiązku przygotowania planu restrukturyzacyjnego. Podstawowym celem planu jest przedstawienie bieżącej sytuacji ekonomicznej i płynnościowej przedsiębiorstwa dłużnika oraz perspektyw wyjścia z impasu. Plan restrukturyzacyjny jest zatem najważniejszym dokumentem finansowym przygotowywanym w trakcie postępowania, który jest punktem odniesienia oceny możliwości płatniczych dłużnika i tym samym – realności propozycji układowych przez niego składanych.

Jaka struktura i kto odpowiada

Prawo restrukturyzacyjne, jako pierwszy akt prawny w Polsce, zdefiniowało elementy składowe planu restrukturyzacyjnego, wskazując na minimalny zakres informacji, jakie powinny być w nim zawarte. Ponadto, dokonano rozróżnienia pomiędzy wstępnym planem restrukturyzacyjnym (zgodnie z art. 9 ustawy), który załącza się już na etapie składania wniosku restrukturyzacyjnego, oraz planem właściwym (art. 10), który powstaje w fazie początkowej postępowania, a proces jego przygotowania przebiega równolegle z procesem tworzenia spisu wierzytelności.

Co do zasady obowiązek przygotowania planu restrukturyzacyjnego spoczywa na doradcy restrukturyzacyjnym, który w zależności od trybu postępowania pełni w nim jedną z trzech ról, tj. nadzorcy układu (w postępowaniu o zatwierdzenie układu), nadzorcy sądowego (w przyspieszonym postępowaniu układowym i postępowaniu układowym) lub zarządcy (w postępowaniu sanacyjnym). Biorąc pod uwagę, stopień złożoności restrukturyzowanego biznesu, jego wielkość oraz inne czynniki, w uzasadnionych przypadkach przygotowanie planu restrukturyzacyjnego może zostać zlecone osobom trzecim, za zgodą sędziego-komisarza.

Trzy elementy

Wstępny plan restrukturyzacyjny („WPR") przygotowany zgodnie z ustawą powinien zawierać co najmniej trzy elementy:

* analizę przyczyn trudnej sytuacji ekonomicznej dłużnika;

* wstępny opis i przegląd planowanych środków restrukturyzacyjnych i związanych z nimi kosztów;

* wstępny harmonogram wdrożenia środków restrukturyzacyjnych.

Sąd, na podstawie WPR, powinien być w stanie dokonać oceny, czy otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego jest zasadne, tzn. czy przyznanie dłużnikowi prawa korzystania z przywilejów przewidzianych ustawą, np. w formie ochrony przedegzekucyjnej, nie doprowadzi do pokrzywdzenia wierzycieli poprzez odroczenie w czasie nieuchronnej likwidacji przedsiębiorstwa dłużnika, co może skutkować zmniejszeniem wartości odzyskiwanej aktywów i tym samym – niższym poziomem ich zaspokojenia.

Dużo szerszy zakres informacji wymagany jest w odniesieniu do właściwego planu restrukturyzacyjnego („Plan") i obejmuje on:

* opis przedsiębiorstwa dłużnika wraz z informacją o aktualnym oraz przyszłym stanie podaży i popytu w sektorze rynku, na którym przedsiębiorstwo działa;

* analizę przyczyn trudnej sytuacji ekonomicznej dłużnika;

* prezentację proponowanej przyszłej strategii prowadzenia przedsiębiorstwa dłużnika oraz informację na temat poziomu i rodzaju ryzyka;

* pełny opis i przegląd planowanych środków restrukturyzacyjnych i związanych z nimi kosztów;

* harmonogram wdrożenia środków restrukturyzacyjnych oraz ostateczny termin wdrożenia planu restrukturyzacyjnego;

* informacje o zdolnościach produkcyjnych przedsiębiorstwa dłużnika, w szczególności o ich wykorzystaniu i redukcji;

* opis metod i źródeł finansowania, w tym wykorzystania dostępnego kapitału, sprzedaży aktywów w celu finansowania restrukturyzacji, finansowych zobowiązań udziałowców i osób trzecich, w szczególności banków lub innych kredytodawców, wielkości udzielonej i wnioskowanej pomocy publicznej oraz pomocy de minimis lub pomocy de minimis w rolnictwie lub rybołówstwie i wykazania zapotrzebowania na nią;

* projektowane zyski i straty na kolejne pięć lat oparte na co najmniej dwóch prognozach;

* imiona i nazwiska osób odpowiedzialnych za wykonanie układu;

* imiona i nazwiska autorów planu restrukturyzacyjnego;

* datę sporządzenia planu restrukturyzacyjnego.

Propozycje układowe

Należy podkreślić, że oprócz funkcji informacyjnej, plan restrukturyzacyjny powinien dostarczyć rzetelnych argumentów, na podstawie których wierzyciele powinni być w stanie wyrobić sobie opinię na temat możliwości realizacji układu i zawartych w nim propozycji układowych. Aby tak się stało, ważne jest, aby przygotowanie propozycji układowych było ściśle powiązane z przewidywaniami co do przyszłych wyników przedsiębiorstwa dłużnika, wynikających wprost z planu restrukturyzacyjnego. Tym samym, propozycje układowe winny być pochodną planu restrukturyzacyjnego, a nie na odwrót. Mimo, że powyższe zalecenie może wydawać się oczywiste, to jednak praktyka gospodarcza dostarcza wielu przykładów działań z nim niezgodnych, na co również zwrócono uwagę w uzasadnieniu do projektu ustawy: „(...) Powodzenie restrukturyzacji w dużym stopniu zależy od właściwego zaplanowania działań naprawczych. Szczególnie małe i średnie przedsiębiorstwa niejednokrotnie nie przygotowują żadnych planów restrukturyzacji i działają wyłączne doraźnie, co wyklucza racjonalizowanie poszczególnych czynności oraz monitorowanie efektów (...)". Można zatem racjonalnie przypuszczać, że w wielu przypadkach propozycje układowe przygotowywane są w oderwaniu od rzeczywistości. Twórcy ustawy przyjęli za cel, aby opisywane tendencje naprawić. Czy to się uda?

Dogłębna analiza

Z praktycznego punktu widzenia, biorąc pod uwagę cele, jakie stawia się przed planem restrukturyzacyjnym, ważne jest, aby ocena zasadności procesu restrukturyzacji wynikała z dogłębnie przeprowadzonej analizy, a nie z subiektywnego postrzegania sytuacji dłużnika przez poszczególnych wierzycieli. Wśród elementów obowiązkowych planu restrukturyzacyjnego brakuje wymogu porównania przewidywanego stopnia zaspokojenia wierzycieli przy założeniu wdrożenia działań sanacyjnych z opcją likwidacyjną wraz ze wskazaniem założeń przyjętych dla celów oceny obu z wariantów. Nieuwzględnienie takiej analizy w planie, zwiększa ryzyko nieuzyskania poparcia wystarczającego do przyjęcia układu, jako że różni wierzyciele mogą mieć odmienne postrzeganie wartości likwidacyjnej majątku przedsiębiorstwa dłużnika. Co prawda zgodnie z art. 227 regulującym zakres dokumentacji wymaganej dla celów złożenia wniosku restrukturyzacyjnego w przyspieszonym postępowaniu układowym oraz postępowaniu układowym istnieje obowiązek przedstawienia aktualnego wykazu majątku z szacunkową wyceną jego składników, który może posłużyć do oceny wartości likwidacyjnej przedsiębiorstwa, natomiast należy zwrócić uwagę na następujące mankamenty tego rozwiązania:

* wykaz składników majątku powstaje już na etapie złożenia wniosku restrukturyzacyjnego, a więc najprawdopodobniej z dużym wyprzedzeniem w stosunku do momentu rozpoczęcia głosowania nad układem. W tym czasie wartość, jak i skład majątku (szczególnie w odniesieniu do majątku obrotowego, czyli zapasów i należności) może się istotnie zmienić;

* ustawa nie definiuje, w jaki sposób powinna zostać oszacowana wartość majątku ani daty, na którą takie oszacowanie powinno być sporządzone;

* oszacowanie wartości majątku nie jest jednoznaczne z określeniem kwoty, jaka przypadnie w udziale wierzycielom, jeśli zdecydują się na nieudzielenie poparcia dla propozycji układowych i ewentualnie opowiedzą się za likwidacją przedsiębiorstwa dłużnika, np. brak jest odniesienia do kosztów postępowania upadłościowego;

* w przypadku postępowania sanacyjnego (a więc tego, które kierowane jest do dłużników w najpoważniejszej sytuacji ekonomicznej), w ogóle nie istnieje obowiązek oszacowania wartości aktywów.

Papierowe wyniki a przepływy pieniężne

Art. 10 ustawy przewiduje konieczność sporządzenia projekcji przychodów i kosztów za okres kolejnych pięciu lat opartej na co najmniej dwóch prognozach. Tym samym, ustawodawca położył nacisk na prezentację wyników, które niekoniecznie muszą świadczyć o faktycznych możliwościach płatniczych dłużnika, bowiem szereg przychodów i kosztów rozpoznawanych w rachunku zysków i strat ma charakter niepieniężny (przykładowo: amortyzacja, wynik wyceny sald walutowych na dzień bilansowy), a zatem nie wpływa na zdolność generowania wolnej gotówki. Ponadto, konwersja wyników księgowych na przepływy pieniężne jest (często w sposób istotny) zniekształcana zmianami kapitału obrotowego netto, które nie znajdują odzwierciedlenia w przychodach i w kosztach.

Należy zwrócić uwagę, że działania sanacyjne mogą przewidywać, np. sprzedaż części majątku trwałego. Wpływy ze sprzedaży majątku nieoperacyjnego mogą skutkować znacznym zastrzykiem gotówki, która może następnie posłużyć do obsługi zobowiązań wobec wierzycieli. Biorąc pod uwagę, że sprzedaż zbędnych maszyn/urządzeń czy nieruchomości ma charakter jednorazowy, to o wiele mniej istotne jest, jaki wynik księgowy (zysk / strata) został zrealizowany na zbyciu tych aktywów w porównaniu z wysokością generowanych na takiej transakcji wpływów gotówkowych.

Co z weryfikacją

Plan restrukturyzacyjny w wielu aspektach opiera się na założeniach co do oczekiwanego poziomu cen, wielkości popytu, kształtowania się kosztów, zmian kursów walutowych, stóp procentowych i wielu innych. Dobrze przygotowany plan powinien przystępnie przedstawiać i uzasadniać przyjęte założenia, tak, aby umożliwić wierzycielom krytyczną ich ocenę i weryfikację. Dzięki temu decyzja o udzieleniu poparcia dla propozycji układowych może być lepiej przemyślana i oparta na obiektywnych przesłankach. Ustawodawca nadał radzie wierzycieli prawo przeglądu ksiąg i innych dokumentów dłużnika, jednak do czasu utrwalenia się orzecznictwa sądów w odniesieniu do nowej ustawy, trudno jest ocenić, na ile dogłębna może być taka weryfikacja, gdyż jednocześnie dłużnik uzyskał prawo odmowy przekazywania radzie wierzycieli informacji, które uzna za wrażliwe. W efekcie, przepisy odnoszące się do weryfikacji dokumentacji finansowo-biznesowej dłużnika przez wierzycieli mogą w praktyce okazać się zapisami martwymi.

Zrobić trzeba, wdrożyć niekoniecznie

O ile ustawa stawia wymóg opracowania planu restrukturyzacyjnego w odniesieniu do każdego z czterech postępowań, o tyle wdrożenie zapisów planu w życie nie jest zawsze obowiązkowe. Obowiązek wdrożenia kluczowych działań naprawczych przed rozpoczęciem głosowania nad propozycjami układowymi na zgromadzeniu wierzycieli istnieje jedynie w przypadku postępowania sanacyjnego. Można domniemywać, że w pozostałych przypadkach urzeczywistnienie założeń planu ma charakter dobrowolny. Tym samym, doniosła z praktycznego punktu widzenia rola planu restrukturyzacyjnego, została w pewnym sensie zmarginalizowana przez twórców ustawy.

—Maciej Wolny

Zdaniem eksperta

Maciej Wolny, menedżer w Dziale Doradztwa Finansowego Deloitte

Podsumowując, plan restrukturyzacyjny jest podstawowym narzędziem oceny możliwości regulowania zobowiązań bieżących oraz objętych układem. Tym samym, powinien rzetelnie odzwierciedlać najlepszą wiedzę dłużnika i doradcy restrukturyzacyjnego o bieżącej i oczekiwanej sytuacji płynnościowej przedsiębiorstwa, popartą dostępnymi opracowaniami na temat trendów kształtujących poziom cen, popytu i konkurencji w branży, w której dłużnik działa. Inicjatywy restrukturyzacyjne ujęte w planie powinny być przemyślane, rzetelnie skwantyfikowane i, co najważniejsze, mieć poparcie osób, które w praktyce będą wdrażać działania naprawcze. Z doświadczenia wynika, że nawet najlepsze pomysły nie przyniosą oczekiwanego efektu, jeśli kadra zarządzająca przedsiębiorstwa nie uwierzy w możliwość przekucia zapisów planu w czyn. Biorąc pod uwagę, że odpowiedzialność za przygotowanie planu restrukturyzacyjnego spoczywa na doradcy restrukturyzacyjnym, to właśnie w jego odpowiednim przygotowaniu i doświadczeniu należy upatrywać kluczowych czynników sukcesu lub porażki planu.