Przyjmujący zlecenie powinien, co do zasady, osobiście wykonać czynności nim objęte. Zawsze jednak może się wspomagać pomocnikami, działającymi pod jego kierownictwem i nadzorem. W niektórych sytuacjach może natomiast powierzyć zlecone zadania zastępcy.

Wariant 1. Możliwość scedowania zadań

Jak wskazuje kodeks cywilny w art. 738 § 1, zleceniobiorca może powierzyć wykonanie przyjętych prac zastępcy, gdy:

- ?wyraźnie zapisano to w kontrakcie,

- ?wynika to ze zwyczaju albo

- ?wykonawca jest do tego zmuszony przez okoliczności.

Okoliczności te ocenia się kryteriami obiektywnymi, biorąc pod uwagę rodzaj przeszkody oraz znaczenie zleconej czynności.

W każdym przypadku posłużenia się zastępcą, zleceniobiorca ma obowiązek niezwłocznie powiadomić zleceniodawcę ?o tej osobie i miejscu jej zamieszkania. Ponadto, na żądanie szefa, musi mu podać dalsze informacje, umożliwiające kontakt z zastępcą, np. adres zamieszkania lub prowadzenia działalności, numer telefonu itp. Dający zlecenie może bowiem udzielać zastępcy wskazówek bezpośrednio.

Przewidując w kontrakcie możliwość korzystania z zastępcy zleceniodawca zyskuje argument, że zawarł umowę cywilnoprawną, a nie umowę o pracę. Potwierdza to orzecznictwo sądów. Na przykład Sąd Najwyższy w wyroku z 19 lutego 1999 r. ?(I PKN 581/98, OSNAPiUS 2000 nr 7, poz. 267) uznał, że możliwość posłużenia się zastępcą przy wykonywaniu obowiązków wynikających z umowy przemawia przeciwko uznaniu nawiązania przez strony stosunku pracy.

Co do zasady, przy braku innych postanowień w umowie, zleceniobiorca ponosi odpowiedzialność względem zleceniodawcy tylko za wybór swojego zastępcy (tzn. czy wybrał odpowiednią osobę). W umowie można jednak zwiększyć tę odpowiedzialność, zapisując, że zleceniobiorca za działania swego zastępcy ponosi odpowiedzialność jak za swoje własne (art. 738 § 2 k.c.).

Jeżeli wykonawca posłuży się zastępcą, nie mając do tego uprawnienia, a rzecz należąca do zleceniodawcy zostanie utracona albo zniszczona, przyjmujący zlecenie odpowiada także wtedy, gdy powodem były przypadkowe zdarzenia, chyba że doszłoby do tego nawet wówczas, gdyby sam wykonywał zlecenie (art. 739 k.c.).

Jeśli umowę zlecenia wykonuje zastępca, jest on osobą trzecią dla stron, które zawarły ten kontrakt (art. 738 k.c.). Mamy więc dwie odrębne relacje – pierwsza między stronami umowy zlecenia, a druga między zleceniobiorcą a zastępcą. Ta druga relacja też jest zleceniem. Zastępca jest jednak odpowiedzialny za wykonanie zlecenia wobec głównego zleceniodawcy (art. 738 § 2 k.p.). Oznacza to, że ma wszystkie obowiązki zastępcy wobec głównego zleceniodawcy, ale ten nie ma obowiązków wobec zastępcy (zob. aktualny wyrok SN z 19 sierpnia 1971 r., I CR 300/71, OSN 1972, nr 4, poz. 70). Dotyczy to zwłaszcza zapłaty oraz rozliczeń podatkowo-ubezpieczeniowych.

Jeszcze większe możliwości posłużenia się zastępcą są przy umowie o dzieło. Wykonawca nie musi jej wykonywać osobiście, chyba że wynika to z umowy lub z charakteru dzieła. Jeżeli zamawiającemu zależy na tym, aby wykonawca osobiście wykonał dzieło, musi to wyraźnie zastrzec w umowie. Przy czym wykonawca może zawsze (czyli także wtedy, gdy ma osobiście wykonać dzieło) posługiwać się pomocnikami, którzy działają pod jego kierownictwem i nadzorem.

Zalety wyznaczenia zastępcy

- realizacja zadań mimo nieobecności wykonawcy

- rozliczanie się zlecającego tylko z głównym wykonawcą

- argument przeciw uznaniu kontraktu za umowę o pracę

- to zleceniobiorca jest płatnikiem wobec zastępcy

Wady wyznaczenia zastępcy

- trudne do zastosowania w razie specjalistycznych zleceń czy zadań uwarunkowanych dobrą znajomością firmy

- dochodzenie odpowiedzialności za szkodę może powodować problemy

Wariant 2. Wyłączenie zastępstwa

Brak postanowień o powierzeniu zadań zastępcy w umowach cywilnoprawnych nie oznacza, że wykonawca nie ma takiego prawa. Zleceniobiorca ma taką możliwość, jeżeli wynika to ze zwyczaju albo jest do tego zmuszony przez okoliczności, np. chorobę.

Z kolei wykonawca umowy o dzieło zawsze może skorzystać ?z zastępcy, jeśli tylko w umowie nie ma wyraźnego zakazu. Zawierając ten kontrakt zlecający dzieło może więc zastrzec jego wykonanie wyłącznie przez określoną osobę. Nie ma natomiast takiej możliwości przy umowie-zleceniu. Praktyka wskazuje jednak, że zleceniobiorcy sporadycznie korzystają z zastępców przy braku postanowienia umownego. Musieliby bowiem wykazać, że taki jest zwyczaj albo okoliczności, a ponadto odpowiadają za wybór zastępcy oraz muszą się z nim rozliczyć.

Zalety wyłączenia zastępstwa

- realizacja zadania przez osobę wybraną przez wykonawcę

- brak wątpliwości związanych z przekazywaniem zadań

Wady wyłączenia zastępstwa

- ryzyko niewykonania zadania w terminie