Najpierw w oparciu o wartość przedmiotu sporu przedsiębiorca powinien ocenić, czy sprawa będzie prowadzona przed sądem rejonowym czy okręgowym. Musi również sprawdzić, do którego sądu ?– z punktu widzenia właściwości miejscowej – należy skierować sprawę.
Ogólna zasada sprowadza się do tego, że powództwo wytacza się przed sądem pierwszej instancji, w którym pozwany ma miejsce zamieszkania. Gdy pozwany mieszka w Gryfinie, przedsiębiorca szuka sądu właściwego dla tego miasta. ?W przypadku większych miast poszczególne dzielnice mogą być przyporządkowane do właściwości różnych sądów. ?W praktyce szczegółowe informacje na ten temat można znaleźć na stronach internetowych sądów. Przez miejsce zamieszkania rozumie się miejscowość, w której dana osoba (pozwany) przebywa z zamiarem stałego pobytu. W przypadku pozwanych osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych bez osobowości prawnej (spółek jawnych, partnerskich, komandytowych) pozew musi być kierowany na podstawie znajomości ich siedziby.
Są jednak wyjątki od opisanej zasady. Przepisy kodeksu postępowania cywilnego zawierają informacje o właściwości przemiennej oraz właściwości wyłącznej. Ta pierwsza polega na tym, że powód może wybrać sąd miejsca zamieszkania pozwanego lub inny sąd. Jeżeli chce się pozwać przedsiębiorcę w związku z działaniem wyodrębnionego jego oddziału, to można wybrać nie tylko sąd siedziby głównej przedsiębiorcy, ale sąd właściwy dla oddziału. Na przykład gdy siedziba główna przedsiębiorcy jest ?w Warszawie, a oddział w Sanoku, można wybrać sąd właściwy dla Sanoka.
Podobnie funkcjonuje właściwość przemienna powództwa związanego z umową. Jeżeli pozew dotyczy: zawarcia umowy, ustalenia jej treści, jej zmiany, ustalenia jej istnienia, jej wykonania, rozwiązania, unieważnienia, a także odszkodowania z powodu jej niewykonania – sprawę można wytoczyć przed sądem miejsca wykonania umowy. Czasem miejsce wykonania umowy może przysparzać wątpliwości. Wtedy najbardziej czytelne będzie, gdy stwierdzone zostanie ono jakimś dokumentem.
Kolejny przypadek właściwości przemiennej dotyczy roszczeń związanych ze stosunkiem najmu lub dzierżawy nieruchomości. Chodzić może ?o płatność czynszu, świadczenie niepieniężne czy powództwo o ustalenie istnienia lub nieistnienia umowy najmu lub dzierżawy. W takim przypadku pozew można skierować do sądu właściwego z uwagi na miejsce zamieszkania pozwanego (np. najemcy) lub sądu właściwego dla miejsca położenia wynajmowanej lub wydzierżawianej nieruchomości.
Od właściwości przemiennej odróżnia się właściwość wyłączną. Zgodnie z nią pozew może być wytoczony tylko przed wskazanym wprost w k.p.c. sądem, a już nie przed sądem właściwym dla miejsca zamieszkania lub siedziby pozwanego.
Dotyczy to powództwa ?o właściwość lub inne prawa rzeczowe na nieruchomości (np. służebności). Wówczas wybiera się sąd odpowiedni ?z punktu widzenia położenia nieruchomości.
Dokładne określenie właściwości sądu to pierwszy konieczny krok przed wysłaniem pozwu. Wybór sądu może być określony w umowie. Wówczas strony zastrzegają, że na wypadek sporu właściwy jest ten, ?a nie inny sąd.
Maciej J. Nowak radca prawny
