W każdym z tych wariantów ustawodawca przewiduje ustanowienie służebności przesyłu „za odpowiednim wynagrodzeniem". Nie ma przeszkód, aby strony uzgodniły ustanowienie takiego prawa nieodpłatnie, w praktyce takie sytuacje są rzadkie. Przepisy k.c. nie określają kryteriów ustalenia wysokości wynagrodzenia. Przyjmuje się, że może to być świadczenie jednorazowe lub okresowe. Posłużenie się przez ustawodawcę klauzulą „odpowiedniego" wynagrodzenia powoduje, że musi być ono indywidualizowane stosownie do okoliczności konkretnego przypadku.

Pomimo braku wytycznych pozwalających na określenie wynagrodzenia, w orzecznictwie utrwalony jest pogląd, że sposób obliczenia wynagrodzenia powinien uwzględniać np. czynniki:

- ?wartość nieruchomości w stanie nieobciążonym urządzeniami przesyłowymi – skoro służebność przesyłu nie pozbawia właściciela prawa własności (jedynie ogranicza to prawo), to wartość służebności nie może przekraczać wartości nieruchomości;

- ?charakter nieruchomości, położenie, rodzaj, rozmiar, kształt i jej społeczno-gospodarcze przeznaczenie ujęte w dokumentach planistycznych danego obszaru – im większa atrakcyjność nieruchomości, tym wyższe powinno być wynagrodzenie;

- ?sposób wykorzystania nieruchomości sąsiednich – jest to czynnik mający wpływ na możliwy sposób zagospodarowania nieruchomości obciążonej,

- ?stopień ograniczenia prawa własności – ocena winna być uzależniona od konkretnej lokalizacji urządzeń przesyłowych pod, na czy nad powierzchnią ziemi; to jest główny czynnik determinujący zakres ograniczenia właściciela w wykonywaniu przez niego prawa własności;

- ?społeczno-gospodarcze przeznaczenie służebności przesyłu – chodzi o uwzględnienie okoliczności, iż za pośrednictwem urządzeń przesyłowych przedsiębiorca przesyłowy realizuje cele społeczne w zakresie dostarczania tysiącom osób, w tym także właścicielom nieruchomości obciążonych, energii, wody czy paliw,

- ?rodzaj i parametry urządzeń przesyłowych – istotne dla ustalenia obszaru oddziaływania urządzenia przesyłowego na nieruchomość;

- ?zakres ograniczenia prawa własności wynikający z istnienia innych urządzeń przesyłowych na nieruchomości ?– jeżeli jest obciążona innymi urządzeniami przesyłowymi należącymi do innego przedsiębiorcy przesyłowego, winno to wpłynąć na wysokość wynagrodzenia,

- ?sposób i częstotliwość korzystania z nieruchomości przez przedsiębiorcę przesyłowego w pasie służebności przesyłu – inne będzie wynagrodzenie w przypadku sporadycznego wychodzenia w teren, inne w razie notorycznego korzystania z nieruchomości.

Sprecyzowanie kryteriów ma doniosłe znaczenie już na etapie zlecania przez sąd biegłemu sporządzenia opinii o wysokości wynagrodzenia. Sądy w postanowieniu dowodowym ogólnie określają zakres i przedmiot opinii (na okoliczność „ustalenia treści służebności przesyłu ?i wysokości wynagrodzenia ?z tego tytułu"), nie wskazując czynników, które należy wziąć pod uwagę. Ważne jest, aby biegły uwzględnił czynniki determinujące wysokość wynagrodzenia za ustanowienie służebności.

Od 2012 r. trwają prace nad zmianą przepisów o służebności przesyłu. Zgodnie z poselskim projektem zmiany przepisów ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny i ustawy ?o gospodarce nieruchomościami w zakresie wynagrodzenia za ustanowienie służebności proponuje się wprowadzenie postanowienia: „Wysokość wynagrodzenia za ustanowienie służebności określa się, uwzględniając wysokość wynagrodzeń ustalanych w drodze umowy za podobne obciążenia w zbliżonych okolicznościach, a w ich braku – uwzględniając obniżenie użyteczności lub wartości obciążonej nieruchomości".

Mam wątpliwości, czy jest potrzeba nowelizacji. Obowiązujące sformułowanie „odpowiednie wynagrodzenie" umożliwia ustalenie wysokości wynagrodzenia stosownie do okoliczności, a jednocześnie pozwala na dostosowanie go do zmieniających się uwarunkowań na rynku. Analogiczne sformułowanie jest w innych przepisach k.c. (art. 49 § 2 k.c. czy art. 231 § 1 i 2 k.c.). Doświadczenie pokazuje, że problemy na tle ustalania wynagrodzenia za służebność przesyłu mogą być usuwane za pomocą orzecznictwa.

—Jacek Łubecki,?radca prawny, Kancelaria Prawna Piszcz, Norek i Wspólnicy

Polecane orzeczenia

- ?wyrok Sądu Najwyższego z 28 września 2011 r., IV CSK 84/11;

- ?postanowienie Sądu Najwyższego z 5 kwietnia 2012 r., II CSK 401/11;

- ?postanowienie Sądu Najwyższego z 8 lutego 2013 r., IV CSK 317/12;

- ?postanowienie Sądu Najwyższego z 27 lutego 2013 r., IV CSK 440/12;

- ?postanowienie Sądu Najwyższego z 9 października 2013 r., V CSK 471/12;

- ?postanowienie Sądu Najwyższego z 9 października 2013 r., V CSK 491/12.