Od 1 maja 2010 roku w zakresie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego obowiązuje Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 883/2004 z 29 kwietnia 2004 r. Zgodnie z art. 11 ust. 3 lit. a). w związku z art. 13 ust. 3 tego rozporządzenia osoba wykonująca jednocześnie pracę najemną oraz pracę na własny rachunek w różnych państwach członkowskich podlega ustawodawstwu tego państwa członkowskiego, w którym wykonuje pracę najemną.
Jeśli więc polski przedsiębiorca jest równocześnie zatrudniony w innym Państwie UE (na przykład na podstawie umowy o pracę) – nie podlega wówczas ubezpieczeniu w Polsce, lecz w tym innym Państwie.
Polscy przedsiębiorcy coraz częściej korzystają z tej możliwości z uwagi na to, że w niektórych państwach członkowskich nieprzekroczenie progu wynagrodzenia określonego przepisami zwalnia z obowiązku odprowadzania składek na ubezpieczenie społeczne.
Kwestia podlegania ustawodawstwu innego państwa członkowskiego w zakresie zabezpieczenia społecznego, ustalana jest przez instytucję ubezpieczeniową właściwą ze względu na miejsce zamieszkania zainteresowanego pracownika. W przypadku polskich przedsiębiorców będzie to odpowiedni oddział Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Zasadniczym czynnikiem rozstrzygającym o przynależności osoby do właściwego systemu zabezpieczeń społecznych jest miejsce wykonywania przez nią zatrudnienia. Bez znaczenia pozostaje zatem fakt, że pracownik zamieszkuje na terenie państwa innego niż miejsce jego zatrudnienia. Przepisy państwa zatrudnienia mają bowiem pierwszeństwo zastosowania przed przepisami państwa zamieszkania.
Warto zauważyć, że w rozumieniu przepisu art. 13 ust. 3 ww. rozporządzenia, za pracownika najemnego uważa się również osobę zamieszkującą w jednym państwie oraz pracującą w niepełnym wymiarze czasu na terenie innego państwa. Pracownik taki podlega ustawodawstwu państwa swego zatrudnienia, bez względu na czas, jaki poświęcił na swoją pracę.
Zatem elementem decydującym o podleganiu ustawodawstwu innego państwa członkowskiego w zakresie zabezpieczenia społecznego jest faktyczne wykonywanie na jego terenie pracy, która nie będzie miała charakteru marginalnego.
Samo zawarcie umowy o pracę nie jest jednak przejawem faktycznego świadczenia pracy. W celu wykazania wykonywania pracy oddziały ZUS żądają przedłożenia wielu dodatkowych dokumentów, m.in. dowodów zamieszkania w państwie zatrudnienia, dowodów podróży, opisu charakteru pracy, schematu pracy, dokumentów dotyczących podatków, wykazania okresów zatrudnienia (nawet na kolejne 12 miesięcy).
Jest to jednak praktyka niewłaściwa. Żądanie określonych rodzajów dowodów na wykazanie okoliczności faktycznego wykonywania pracy stoi bowiem w rażącej sprzeczności z podstawowymi zasadami nowoczesnego postępowania, którego celem jest gromadzenie wszelkiego rodzaju dowodów i przeprowadzanie ich wszechstronnej analizy.
Dowodami takimi mogą być również informacje pozyskane od instytucji ubezpieczeniowej innego państwa członkowskiego, które mogą dotyczyć nie tylko wyjaśnień ewentualnych wątpliwości w zakresie prawdziwości zatrudnienia konkretnego pracownika oraz faktycznego wykonywania przez niego pracy na terenie tego państwa, lecz również systemu zabezpieczenia społecznego funkcjonującego w tym państwie oraz przede wszystkim tego, czy dany pracownik podlega temu systemowi zabezpieczenia społecznego.
Polski przedsiębiorca prowadzący indywidualną działalność gospodarczą, który zamierza podjąć pracę na terenie innego państwa członkowskiego, musi zatem pamiętać, że czynnikiem decydującym o objęciu go ustawodawstwem tego państwa jest faktyczne wykonywanie przez niego pracy na jego terenie. Nie wpływa to jednak zupełnie na fakt, że pracownik ten podlegać będzie ubezpieczeniu społecznemu. Każde z państw członkowskich ma bowiem swobodę decydowania o dodatkowych przesłankach warunkujących przyjęcie do jego systemu ubezpieczeń społecznych.
Autorka jest prawnikiem w Kancelarii Prawnej Agata Adamczyk & Współpracownicy w Krakowie
