Jeśli warunki umowy o pracę nie zostały potwierdzone na piśmie, bądź w ogóle nie zawarto jej w takiej formie, to nie znaczy, że jest nieważna. Z przepisów i orzecznictwa wynika, że umowa o pracę może być skutecznie zawarta ustnie lub nawet w sposób dorozumiany na skutek dopuszczenia podwładnego do wykonywania pracy.

Nielegalność zatrudnienia

Aby rozpocząć rozważania o skuteczności ustnej umowy o pracę, warto zwrócić uwagę na przepisy o nielegalności zatrudnienia. W myśl art. 2 ust. 1 pkt 13 ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (tekst jedn. DzU z 2008 r. nr 69, poz. 415 ze zm.) mamy z nim do czynienia, gdy w wymaganym terminie nie zostaną wskazane na piśmie rodzaj i warunki zatrudnienia, a także wtedy, gdy pracodawca nie zgłasza pracownika do ubezpieczenia społecznego. Potwierdza to art. 29 § 2 k.p. Zgodnie z nim szef najpóźniej w dniu rozpoczęcia pracy powinien potwierdzić zatrudnionemu na piśmie ustalenia co do stron umowy, jej rodzaju oraz warunków.

Każdy dowód ważny

Gdyby jednak ociągał się z tym, to jak pracownik ma wykazać, że wykonywał daną pracę, choć nie zawarto z nim pisemnego angażu? Tu pomocny jest art. 473 kodeksu postępowania cywilnego. Ponieważ ograniczenie możliwości dowodzenia faktu zawarcia umowy o pracę działałoby na niekorzyść pracownika, ustawodawca uznał, że w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych nie stosuje się przepisów ograniczających dopuszczalność dowodu z zeznań świadków i przesłuchania stron.

Sąd Najwyższy stwierdził w

wyroku z 2 lutego 1996 r. (II URN 3/95)

, że okoliczności mające wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokości, można wykazać wszelkimi środkami dowodowymi, przewidzianymi w kodeksie postępowania cywilnego. Dlatego w postępowaniu sądowym przy ustaleniu wykonywania pracy w określonym miejscu pomocni mogą być np. inni pracownicy, klienci czy nawet opis poszczególnych pomieszczeń firmy przez dopuszczonego do pracy. Jednak prawo do powoływania dowodów ze świadków lub wyjaśnień stron na potwierdzenie zawarcia angażu nie działa, gdy w postępowaniu pracownik występuje jako pozwany (art. 477

7

k.p.c.).

Aby pracodawcy prawidłowo realizowali wymóg dokumentowania stosunku pracy i potwierdzali zatrudnianie na piśmie, art. 281 pkt 2 k.p. uznaje to uchybienie za wykroczenie przeciwko prawom pracownika.

To wykroczenie

Jeżeli dojdzie do ustalenia, że szef najpóźniej w dniu rozpoczęcia pracy przez zatrudnionego nie poświadczył jej zawarcia, Państwowa Inspekcja Pracy ma prawo na podstawie tego przepisu w związku z art. 29 § 2 k.p. zdyscyplinować go grzywną od 1 tys. zł do 30 tys. zł.

Przykład 1

Pana Marka przyjęto na etat w hurtowni owoców i warzyw. Pracodawca nie podpisał z nim umowy, ponieważ twierdził, że pracownik kadr jest na urlopie i wróci za dwa tygodnie.

Gdy po niemal miesiącu pracownik zwrócił się z prośbą o wypłatę obiecanego wynagrodzenia i potwierdzenie warunków zatrudnienia na piśmie, szef odmówił. Twierdził, że żadnej umowy z nim nie zawierał. Po interwencji PIP dopełnił jednak formalności i wypłacił należną pensję.

Przykład 2

Pani Anna uzyskała pracę w kawiarni. Z powodu nawału zajęć właściciel poinformował ją, że pod koniec miesiąca spotka się z nią w biurze i załatwią formalności. Po tygodniu poinformował jednak pracownicę, że jej okres bezpłatnych praktyk zakończył się i nie ma podstaw do zawarcia umowy. Kobieta skierowała do sądu pozew o ustalenie istnienia stosunku pracy. Okazało się, że w ten sposób właściciel kawiarni oszukiwał wiele kelnerek, a sąd uwzględnił powództwo pani Anny.

Co wynika z orzecznictwa

Wyrok Sądu Najwyższego z 23 lutego 2006 r. (II CSK 126/05) w

skazuje, że jeżeli zamiarem stron było zawarcie umowy na piśmie, to brak tego dokumentu nie wystarczy, aby twierdzić, że nie doszło do zawarcia umowy. Pamiętać bowiem należy (biorąc pod uwagę zgodną wolę stron), że forma umowy i ustalenie jej zawarcia lub niezawarcia to dwie oddzielne sprawy. Należy je zatem oceniać odrębnie.

Podobnie wynika z orzeczenia SN z 31 sierpnia 1981 r. (III PZ 18/81). Zgodnie z nim umowa o pracę zawarta ustnie jest skuteczna, na pracodawcy spoczywa jedynie obowiązek jej potwierdzenia na piśmie.

Z wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 10 kwietnia 2007 r. (VI ACa 1205/06) wynika zaś, że pracownik niemający pisemnej umowy za wykonaną pracę powinien otrzymać przysługujące mu wynagrodzenie. Wyjątkiem od tej reguły może być np. zawarcie umowy cywilnoprawnej, w której strony nie przewidzą wynagrodzenia.